50 χρόνια Bohemian Rhapsody – Οι Queen εξηγούν την “όπερα”

Το πιο πολυ-στριμαρισμένο τραγούδι του 20ού αιώνα γεννήθηκε από φιλοδοξία, σκληρή δουλειά και μια απρόσμενη δόση όπερας. Όταν ο Freddie Mercury παρουσίασε την ιδέα για το τραγούδι Bohemian Rhapsody στους Queen, το κομμάτι έμοιαζε με πραγματική τρέλα: έξι λεπτά, χωρίς ρεφρέν, με μια όπερα στη μέση και ένα φινάλε που θύμιζε προσευχή. Κι όμως, αυτή η τρέλα έγινε η πιο αναγνωρίσιμη μουσική αφήγηση όλων των εποχών. Ηχογραφήθηκε σε τρία στούντιο, με πάνω από 180 overdubs φωνών, και ο Φρέντι -εμμονικά τελειομανής- πέρασε εβδομάδες χτίζοντας πολυφωνίες που ακόμα και σήμερα θεωρούνται ανυπέρβλητες.

Το τραγούδι άλλαξε τα πάντα: την πορεία της μπάντας, τη σχέση της ροκ με την όπερα, ακόμα και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη μουσική υπερβολή. Από τα πρώτα βιντεοκλίπ στην ιστορία ως το soundtrack μιας ολόκληρης γενιάς, το Bohemian Rhapsody είναι πρώτα από όλα μια έκρηξη ελευθερίας.

Πενήντα χρόνια μετά, παραμένει μαξιμαλιστικά ανίκητο. Παίζεται, διασκευάζεται, αναλύεται, συγκινεί. Γιατί μέσα στο παράλογο του “Scaramouche, Scaramouche, will you do the Fandango?” κρύβεται κάτι πιο βαθύ: το θάρρος να είσαι ο εαυτός σου, χωρίς εξηγήσεις.

Το τραγούδι παίχτηκε για πρώτη φορά στο βρετανικό ραδιόφωνο τον Οκτώβριο του 1975 και κυκλοφόρησε στο τέλος του ίδιου μήνα σε δίσκο των επτά ιντσών. Έκτοτε, έχει γίνει το πιο πολυακουσμένο τραγούδι του 20ού αιώνα, με περισσότερες από 2,8 δισεκατομμύρια αναπαραγωγές μόνο στο Spotify.

Το τραγούδι μπαίνει στα πρώτα -ήντα του και οι Brian May και Roger Taylor – δύο από τα ιδρυτικά μέλη των Queen – μίλησαν στο Rolling Stone για το αριστούργημα που λέγεται “Bohemian Rhapsody” – ένα δημιούργημα οργανικά συνδεδεμένο με την προσωπικότητα και το καλλιτεχνικό εκτόπισμα του Φρέντι Μέρκιουρι.

Η στατιστική δεν αφήνει πολλά περιθώρια αμφιβολίας: το μεγαλύτερο τραγούδι των Queen οδεύει να γίνει το πιο διαχρονικό τεκμήριο της ροκ εποχής. Γράφτηκε εξ ολοκλήρου από τον Μέρκιουρι και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο του συγκροτήματος “A Night at the Opera”, ο οποίος κυκλοφόρησε στις 21 Νοεμβρίου του 1975. 

Bohemian Rhapsody – Απομεινάρι μιας ροκ εποχής

Ακόμη πριν ο Μπουλσάρα (Φρέντι) ενταχθεί στο συγκρότημα που αργότερα θα ονομάζονταν Queen, εκείνος και ο Ρότζερ Τέιλορ μοιράζονταν τρία πράγματα: το πάθος για το βελούδο, τη λατρεία τους για τον Τζίμι Χέντριξ και την επιθυμία να πετύχουν.

Σήμερα, ο ντράμερ των Queen μένει σε μια έπαυλη του 18ου αιώνα στην αγγλική εξοχή, μέσα σε 48 στρέμματα δάσους. Και ίσως να μην είχε φτάσει ποτέ σε αυτή την έπαυλη χωρίς το Bohemian Rhapsody με το οποίο οι Queen έφτασαν πιο μακριά από κάθε άλλο συγκρότημα.

Το Bohemian Rhapsody, διάρκειας πέντε λεπτών και πενήντα τεσσάρων δευτερολέπτων, αποτελεί ένα απομεινάρι μιας εποχής όπου οι μουσικοί μπορούσαν να αφιερώσουν εβδομάδες ολόκληρες για να γεμίσουν ένα κομμάτι με αλλεπάλληλα overdubs· τότε που οι ηχολήπτες έκαναν τα μοντάζ με ξυράφι πάνω σε μαγνητική ταινία· τότε που τα συγκροτήματα συναγωνίζονταν ποιο θα σπρώξει πιο μακριά τα όρια της φόρμας και της τεχνολογίας της ηχογράφησης. Ίσως και μιας εποχής όπου, όπως λέει με μια δόση ειρωνείας ο Τέιλορ, “έπρεπε πραγματικά να ξέρεις να παίζεις καλά το όργανό σου – κάτι που δεν φαίνεται να είναι απαραίτητη προϋπόθεση στις μέρες μας“.

Το τραγούδι συμπυκνώνει ό,τι υπήρξε ο Φρέντι Μέρκιουρι: ευφυΐα, σαρκασμός και ευαισθησία, σε μια ενιαία καλλιτεχνική έκρηξη. Ο άνθρωπος που έδωσε φωνή στους Queen έφυγε το 1991, στα 45 του, χτυπημένος από τις επιπλοκές του AIDS — αφήνοντας πίσω του έναν μύθο που δεν γερνά. “Σε κάποια πράγματα θέλουμε επίτηδες να το παρακάνουμε“, έλεγε με το γνώριμο μειδίαμα. “Αυτό είναι που μας κρατά ζωντανούς“.

Το 1969, ο Τέιλορ έπαιζε ντραμς σε ένα συγκρότημα που λεγόταν Smile, μαζί με τον Μπράιαν Μέι — έναν χαρισματικό, σχολαστικό μουσικό με σγουρά μαλλιά και κοινή λατρεία για τον Τζίμι Χέντριξ. Την ίδια εποχή, ο Μπουλσάρα τραγουδούσε στους Ibex, ένα βραχύβιο σχήμα που δεν κράτησε πολύ. Τα μέλη των δύο συγκροτημάτων συγκατοικούσαν κατά διαστήματα σε διάφορα διαμερίσματα του Λονδίνου, κι εκεί, μέσα στις πρόβες και την ανακατωσούρα, ο Μπουλσάρα προσπαθούσε να μπει στους Smile. Δεν ήταν καθόλου προφανής επιλογή. “Η αλήθεια είναι“, θυμάται ο Τέιλορ, “πως τότε δεν ήταν σπουδαίος τραγουδιστής. Είχε μια πολύ δυνατή, αλλά εντελώς ανεξέλεγκτη φωνή — περισσότερο κραυγή παρά ερμηνεία” – διαβάζουμε στο Rolling Stone.

O Φρέντι

Το είδωλο του Φρέντι ήταν ο Τζίμι Χέντριξ και τον είχε παρακολουθήσει ζωντανά περισσότερες από δέκα φορές. Ήθελε να του μοιάσει, όχι να τον αντιγράψει — να γίνει ο ίδιος μια νέα εκδοχή αυτής της ελευθερίας. Μέσα από αυτή την επιθυμία γεννήθηκε ο “Φρέντι Μέρκιουρι”, μια σκηνική περσόνα που ο Μπουλσάρα έπλασε σχεδόν από το μηδέν.

Η αλλόκοτη, παράξενη, σχεδόν μαγική φωνητική χημεία που κορυφώθηκε στο Bohemian Rhapsody είχε τις ρίζες της σε σπηλιές στις ακτές της Αγγλίας. Εκεί, στην Κορνουάλη -την ιδιαίτερη πατρίδα του Ρότζερ Τέιλορ – οι Queen συνήθιζαν να απομονώνονται, αναζητώντας νέους ήχους. Ακόμη και πριν αποχωρήσει ο Στάφελ, ο Μέι, ο Μέρκιουρι και ο Τέιλορ τραγουδούσαν μαζί σε τρεις φωνές, εξερευνώντας τον συντονισμό τους μέσα σε εκείνους τους φυσικούς ηχητικούς θόλους. “Μπαίναμε στις σπηλιές και απλώς τραγουδούσαμε“, θυμάται ο Μπράιαν Μέι. Χάνονταν μέσα στον ήχο, σε εκείνη την παράξενη, υπέροχη μίξη αρμονιών. Η τελική σύνθεση των Queen θα σταθεροποιούνταν την επόμενη χρονιά, όταν προστέθηκε ο μπασίστας Τζον Ντίκον, όμως ήδη είχαν βρει τη μουσική που ήθελαν να δημιουργήσουν.

Το πιο … αστείο είναι ότι πενήντα χρόνια μετά, ο Μέι και ο Τέιλορ εξακολουθούν να μην έχουν καταλήξει στο τι ακριβώς τραγουδούσε ο Μέρκιουρι στο Bohemian Rhapsody. Οι Queen δεν συνήθιζαν να αναλύουν μεταξύ τους τους στίχους, και ο Μέρκιουρι απέφευγε συστηματικά κάθε προκάτ ερμηνεία. “Με ρωτούν ακόμη τι σημαίνει το Bohemian Rhapsody“, έλεγε χρόνια αργότερα, “κι εγώ απαντώ πως δεν το ξέρω“. Πίστευε πως η μαγεία ενός τραγουδιού βρίσκεται στην αβεβαιότητα, ότι κάθε εξήγηση “σκοτώνει τον μύθο”.

Στο μεσαίο μέρος του τραγουδιού διαδραματίζεται ξεκάθαρα μια μάχη – το σώμα και η ψυχή του ήρωα βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ ένα “τέρας” τον καταδιώκει. Κι όμως, όλη αυτή η λυρική ένταση αποδομείται από το παιχνιδιάρικο ύφος της ερμηνείας του Μέρκιουρι και τα σκόπιμα υπερβολικά, σχεδόν παράλογα, οπερατικά περάσματα.

Μια πρόσφατη δημοπρασία αποκάλυψε ένα χειρόγραφο προσχέδιο του τραγουδιού, γραμμένο με μολύβι πάνω σε επιστολόχαρτο αεροπορικής εταιρείας. Δείχνει ότι οι λέξεις scaramouche, Figaro, Galileo, magnifico και fandango προέκυψαν από έναν καταιγισμό ιδεών γύρω από ιταλικές ή οπερατικές λέξεις — με μεγαλύτερη έμφαση στον ήχο και στη ρίμα παρά στο νόημα. Ο Μέρκιουρι είχε σημειώσει, ανάμεσα σε άλλες επιλογές, και τις λέξεις belladonna, castanetta και barcaraola (εννοώντας ίσως barcarolle).

Σε 15 σελίδες γεμάτες στίχους και ιδέες για μελωδίες από το 1975, που ο Μέρκιουρι έγραφε το τραγούδι, φαίνεται να έχει αρχικά διαλέξει τη λέξη “Mongolian” και μετά επέλεξε το “Bohemian”. Όλα αυτά είναι γραμμένα με μαύρο και μπλε στυλό διαρκείας στις σελίδες ενός ημερολογίου του 1974, της (κλειστής πλέον) αεροπορικής εταιρείας British Midland Airways.

Ο Μέρκιουρι παραδεχόταν με μια δόση περηφάνειας πως είχε μελετήσει την όπερα πριν γράψει το τραγούδι, χωρίς όμως να μπει ποτέ σε λεπτομέρειες.

 «I sometimes wish I’d never been born at all» —
«Μερικές φορές εύχομαι να μην είχα γεννηθεί ποτέ».

Στα πρώτα στάδια της δημιουργίας του A Night at the Opera, οι Queen αποσύρθηκαν στο Ridge Farm, ένα παλιό αγρόκτημα μια ώρα έξω από το Λονδίνο, που μετατράπηκε σε στούντιο και καταφύγιο. Ήταν μια περίοδος αβεβαιότητας· είχαν μόλις αποδεσμευτεί από ένα συμβόλαιο διαχείρισης που τους είχε αφήσει φτωχούς, χρεωμένους και εξαντλημένους, παρ’ όλη την επιτυχία του Killer Queen την προηγούμενη χρονιά.

Στη συνέχεια, οι Queen μετακόμισαν στα Rockfield Studios, σε μια άλλη φάρμα, αυτή τη φορά στην Ουαλία, για να ξεκινήσουν τις ηχογραφήσεις. Τα βασικά μέρη -ντραμς, μπάσο και πιάνο- ολοκληρώθηκαν γρήγορα. Από εκεί και πέρα, το συγκρότημα πηγαινοερχόταν ανάμεσα σε διάφορα στούντιο του Λονδίνου.

Για τον Μέι το Bohemian Rhapsody ήταν και είναι ένα δύσκολο τραγούδι να το παίξεις, ακόμη και μετά από τόσα χρόνια. Οι τρεις τους κατάφεραν να αναπαράγουν τον ήχο μιας χορωδίας 160 έως 200 ατόμων, ενώ ο Μέρκιουρι κρατούσε ολόκληρη την ενορχήστρωση στο μυαλό του! Βέβαια όλα δεν έγιναν χωρίς εντάσεις, που είχαν να κάνουν με τη διάρκεια του τραγουδιού, τις ψηλές νότες στα “Galileos”, που μόνο ο Τέιλορ μπορούσε να φτάσει και τα αφελή σχόλια της δισκογραφικής.

Το βίντεο

Και φυσικά οι Queen γύρισαν και ένα μουσικό βίντεο για το τραγούδι – κάτι σπάνιο το 1975. Το γύρισμα κράτησε μόλις τέσσερις ώρες στα Elstree Studios – τον ίδιο χώρο όπου, έναν χρόνο μετά, θα γυριζόταν μεγάλο μέρος του Star Wars. Ο Τέιλορ δεν το διασκέδασε ιδιαίτερα: “Έπρεπε να είμαι γυμνός από τη μέση και πάνω και καλυμμένος με baby oil“, θυμάται στο Rolling Stone, γελώντας. “Και, φυσικά, ήταν μιάμιση το πρωί“.

Το βίντεο ξεπέρασε το ένα δισεκατομμύριο προβολές στο YouTube τον Ιούλιο του 2019, και έγινε το παλαιότερο μουσικό βίντεο που έφτασε το ένα δισεκατομμύριο προβολές στην πλατφόρμα και το πρώτο τραγούδι πριν από τη δεκαετία του 1990 που έφτασε αυτόν τον αριθμό.

Το μοντάζ ολοκληρώθηκε μέσα σε πέντε ώρες, καθώς το βίντεο έπρεπε να παραδοθεί άμεσα στο BBC. Προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Top of the Pops τον Νοέμβριο του 1975, εγκαινιάζοντας στην ουσία την εποχή του μουσικού βίντεο.

Ο Μέρκιουρι συνήθιζε κάποιες φορές να επαναλαμβάνει τον στίχο “Nothing really matters to me” υποβαθμίζοντας με ελαφρότητα τη σημασία της μουσικής του, λέγοντας πως τίποτα απ’ όσα έγραψε δεν άξιζε να διαρκέσει – ούτε καν το Bohemian Rhapsody. «Έλεγε συχνά: “Η τέχνη μου είναι σαν χαρτί από fish and chips”», θυμάται ο Μέι – προσθέτοντας ότι, το έλεγε αλλά δεν το πίστευε!

Στον κήπο της έπαυλης του Τέιλορ στην αγγλική εξοχή, ανάμεσα στο πράσινο, βρίσκεται το ίδιο μεταλλικό γκονγκ των 60 ιντσών που ακούμε να χτυπά στα τελευταία δευτερόλεπτα του Bohemian Rhapsody. «”Θυμάμαι πως οι Led Zeppelin είχαν ένα γκονγκ“, λέει ο Τέιλορ στο Rolling Stone με ένα χαμόγελο ειρωνείας. “Οπότε εμείς πήραμε ένα πολύ μεγαλύτερο. Τελείως αξιοθρήνητος ανταγωνισμός, αν το σκεφτείς“.