ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΠΟΥΘΕΝΑ ΜΠΟΥΤΣ ΛΕΣΒΙΕΣ

Σε μια εποχή που η έννοια του φύλου επαναπροσδιορίζεται, αλλά ταυτόχρονα οι κοινωνίες γλιστρούν ξανά προς τον συντηρητισμό, η συζήτηση γύρω από την αρρενωπότητα στις γυναίκες παραμένει φορτισμένη. Η μπουτς ταυτότητα -όρος που περιγράφει γυναίκες που εκφράζουν πιο αρρενωπή παρουσία και συμπεριφορά, αμφισβητώντας τα παραδοσιακά όρια της θηλυκότητας– εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πιο αόρατα κομμάτια της λεσβιακής εμπειρίας.

Παρότι η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα έχει σημειώσει σημαντικά βήματα στην ορατότητα και τα δικαιώματα, μέσα από συνεχείς, σκληρούς αγώνες, οι μπουτς λεσβίες παραμένουν στο περιθώριο των δημόσιων αφηγήσεων. Η κοινωνική τους εικόνα διαμορφώνεται ακόμη από στερεότυπα, ταξικές αναγνώσεις και την αμηχανία που προκαλεί η γυναικεία αρρενωπότητα σε ένα πλαίσιο που εξακολουθεί να θεωρεί “φυσιολογικό” μόνο το διπολικό μοντέλο φύλου.

Η Εύα Ξευγένη, δημοσιογράφος και αρχισυντάκτρια της Womanlandia, μιλά στο NEWS 24/7 για το τι σημαίνει να είσαι μπουτς στην Ελλάδα του 2025. Μέσα από την προσωπική της εμπειρία, φωτίζει τις κοινωνικές αντιστάσεις, τα στερεότυπα, αλλά και τις εσωτερικές εντάσεις μέσα στην ίδια την κοινότητα, τοποθετώντας τη συζήτηση σε ένα ευρύτερο πλαίσιο: την επισφαλή θέση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων σε έναν κόσμο που γυρίζει προς τον συντηρητισμό και την ανάγκη η κοινότητα να συνεχίσει να αγωνίζεται με ενότητα, ενσυναίσθηση και ταξική συνείδηση.

-Εύα, τι σημαίνει για σένα ο όρος μπουτς και πώς αυτή η ταυτότητα επηρεάζει τον τρόπο που βιώνεις τον κόσμο;

Ο όρος μπουτς είναι πολύ διαδεδομένος εδώ και δεκαετίες στη λεσβιακή υποκουλτούρα, και αναφέρεται στην αρρενωπή λεσβία. Αναφέρεται σε μια γυναίκα που συνήθως έχει συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά στη συμπεριφορά, στις σχέσεις και στο σεξ. Δεν υπάρχει, ωστόσο, ένα μονοκόμματο πρότυπο· η μπουτς γυναίκα δεν είναι πάντα ίδια.

Παλαιότερα, οι μπουτς θεωρούνταν οι γυναίκες που “έφτιαχναν το τρακτέρ, το αυτοκίνητο, το πλυντήριο” και στο κρεβάτι είχαν τον πιο ενεργητικό ρόλο. Σήμερα, μια αρρενωπή γυναίκα δεν είναι απαραίτητα μπουτς, και ο όρος χρησιμοποιείται νομίζω πιο σταθερά από παλαιότερες γενιές λεσβιών, η συνείδηση των οποίων διαμορφώθηκε με διαφορετικό τρόπο.

Εμένα οι άλλοι άνθρωποι με βλέπουν πολύ ως μπουτς, αλλά για μένα αυτό δεν έχει τόση σημασία. Η εμφάνισή μου κάνει “μπαμ”· κάποιος που δεν γνωρίζει τον όρο, μπορεί να μην καταλάβει τη λέξη, αλλά θα συνδέσει την εικόνα μου με την έννοια που έχει στο μυαλό του για μια μπουτς. Υπάρχει ένα στερεότυπο της “άγριας λεσβίας”, της αντρογυναίκας: όταν ακούς τη λέξη “λεσβία”, κατά πάσα πιθανότητα θα σκεφτείς τη μπουτς λεσβία και όχι τη femme, δηλαδή τη θηλυπρεπή.

Στο μυαλό των ανθρώπων, η μπουτς είναι η λεσβία που φοράει μαύρα, έχει κοντά μαλλιά, περπατά σαν νταλικέρης, μιλά με βαριά φωνή.

Παλιά κάποιες τις αποκαλούσαν “νταλίκες”, κάτι που είχε και ταξικές συνδηλώσεις· σήμαινε ότι συχνάζεις σε συγκεκριμένα μέρη, πίνεις συγκεκριμένα ποτά, ζεις μια συγκεκριμένη ζωή.

Την αρρενωπή μου ταυτότητα δεν την αισθάνομαι ως κάτι εσωτερικό ή εγγενές. Για μένα, η ταυτότητα είναι κυρίως αυτό που αντιλαμβάνονται οι άλλοι και κάτι που χρησιμοποιώ κοινωνικά για να νιώθω άνετα. Δεν ξέρω τι σημαίνει «να νιώθω μπουτς». Δεν έχω πολλά από τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με το στερεότυπο· μπορώ, για παράδειγμα, να καθαρίσω το σπίτι, αλλά δεν ξέρω πώς να φτιάξω το πλυντήριο. Η ταυτότητα μπουτς, λοιπόν, για μένα είναι κυρίως εξωτερική και κοινωνική -όχι κάτι που πηγάζει από μέσα μου.

-Γιατί πιστεύεις ότι οι μπουτς λεσβίες παραμένουν λιγότερο ορατές στη δημόσια σφαίρα και στα ΜΜΕ. Πώς εκπροσωπούνται στην παγκόσμια pop culture;

Στην Ελλάδα δεν γνωρίζω πολλές λεσβίες γενικά που να είναι ορατές στη δημόσια σφαίρα, όχι μόνο μπουτς συγκεκριμένα. Αν παρακολουθήσεις τον χώρο των ΜΜΕ, θα διαπιστώσεις ότι υπάρχουν λεσβίες που εργάζονται στο παρασκήνιο, όμως σπάνια προβάλλονται ανοιχτά. Η ορατότητα, συνολικά, παραμένει ένα ζήτημα για τις λεσβίες, ανεξάρτητα από το αν είναι μπουτς ή όχι.

Οι μπουτς γυναίκες, ειδικότερα, δύσκολα εμφανίζονται στην τηλεόραση. Όταν συμβαίνει, τα χαρακτηριστικά τους συχνά «μαλακώνουν» για να είναι πιο αποδεκτά από το κοινό -να φύγει, δηλαδή, το «άγριο» στοιχείο που θεωρείται ξένο. Ακόμα και στο εξωτερικό, μια αρρενωπή γυναίκα σπάνια βρίσκεται στο προσκήνιο. Γενικά, στα ΜΜΕ, πολύ πιο εύκολα βλέπουμε γκέι άνδρες να έχουν δημόσια παρουσία, αλλά με τις λεσβίες -και ειδικά με τις μπουτς- τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα.

Στην pop culture, οι λεσβίες και ιδιαίτερα οι μπουτς ακόμη εκπροσωπούνται με στερεοτυπικό τρόπο. Οι χαρακτήρες που βλέπουμε είναι κυρίως θηλυπρεπείς. Μια αξιοσημείωτη εξαίρεση που για μένα επιβεβαιώνει τον κανόνα είναι η Ellen DeGeneres, που έκανε coming out μέσα από τη σειρά της και αντιμετώπισε δυσκολίες για μεγάλο διάστημα -αλλά τέτοιες περιπτώσεις είναι σπάνιες. Στις περισσότερες σειρές και ταινίες, οι μπουτς γυναίκες σπάνια πρωταγωνιστούν· εμφανίζονται κυρίως ως δευτερεύοντες χαρακτήρες. Συνήθως, θα δεις δύο γυναίκες που είναι σχετικά θηλυπρεπείς -όχι μια πιο αρρενωπή φιγούρα στο επίκεντρο ή ερωτικό ενδιαφέρον μεταξύ δύο μπουτς λεσβιών.

-Ποια είναι τα πιο συχνά στερεότυπα γύρω από τις μπουτς λεσβίες και πώς η κοινωνική πίεση για «θηλυκότητα», καθώς και η αντίδραση στην αρρενωπότητα μιας γυναίκας, επηρεάζουν την εικόνα, την αποδοχή και την έκφραση της μπουτς ταυτότητας;

Τα στερεότυπα γύρω από τις μπουτς είναι πολλά. Λένε ότι είμαστε ανδρογύναικες, άγριες, ότι περπατάμε και μιλάμε σαν άντρες, ότι έχουμε κοντά μαλλιά, ότι θα την πέσουμε σε ό,τι κινείται, ότι είμαστε βίαιες και ίσως λίγο κριντζ, και ότι είμαστε καλές στα μαστορέματα. Στην ουσία ταυτιζόμαστε συχνά με στερεοτυπικά αντρικές συμπεριφορές.

Όλα αυτά τα στερεότυπα μας περιορίζουν και μας κατηγοριοποιούν.

Η πίεση για «θηλυκότητα» με αγγίζει κυρίως μέσα από τα μάτια των άλλων. Η αρρενωπότητα σε μια γυναίκα προκαλεί έντονη αντίδραση, γιατί ξαφνικά δεν ακολουθώ το μοτίβο που η κοινωνία περιμένει από μια γυναίκα, και γιατί συνήθως είναι έντονα δηλωτική της μη ετεροφυλόφιλης γυναίκας, της λεσβίας. Παλιά το έβλεπα ως πίεση· τώρα πια δεν το αντιλαμβάνομαι έτσι, αλλά η αντίδραση εξακολουθεί να υπάρχει, κυρίως μέσα από σχόλια και βλέμματα για την εμφάνισή μου. Υπάρχει αυτή η αίσθηση ότι, επειδή δεν φέρομαι “γυναικεία”, κάποιοι δεν με θεωρούν πλήρη ή ενήλικο άνθρωπο, δημιουργώντας μια αίσθηση ατελούς ανθρώπου λόγω της εικόνας.

Η αρρενωπότητα συνδέεται στενά με την αντίληψη του σώματος και του ντυσίματος. Αν φορέσω κοστούμι, η αντίδραση αλλάζει, αλλά όχι πάντα, καθώς υπάρχουν και ταξικά ή σωματικά ζητήματα: το σώμα ή το στυλ που επιλέγω μπορεί να μην “υποστηρίζει” την εικόνα που η κοινωνία περιμένει.

Υπάρχει η εντύπωση ότι μια γυναίκα που είναι “αρρενωπή” πρέπει να δικαιολογήσει την παρουσία της ή να αποδείξει την αξία της. Η κοινωνία αναμένει να υποχωρήσουμε, να προσαρμοστούμε ή να “μειώσουμε” την αρρενωπότητά μας, ώστε να γίνουμε αποδεκτές. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η μπουτς ταυτότητα αντιμετωπίζεται συχνά με αμφιβολία, δυσπιστία ή ακόμα και εχθρότητα, επειδή θίγει την κυρίαρχη εικόνα του τι είναι “γυναίκα” και πώς πρέπει να συμπεριφέρεται.

-Στην Ελλάδα του 2025, πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για σένα να εκφράζεις δημόσια την μπουτς ταυτότητά σου, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στον χώρο εργασίας;

Δεν κουβαλάω κανένα σταυρό, αλλά έχει φυσικά τις δυσκολίες του. Στην καθημερινή ζωή δέχομαι συχνά βλέμματα και σχόλια, τόσο στην Αθήνα όσο και στην επαρχία, που υποδεικνύουν ότι η εμφάνισή μου προκαλεί αρνητική εντύπωση ή ενόχληση. Έχει υπάρξει περιστατικό όπου κάποιος περαστικός περπατούσε μπροστά από το σπίτι μου ενώ περίμενα συγγενικό μου πρόσωπο και μου φώναξε: «Η κοινωνία από εσας χάλασε, όχι από τους άντρες». Τέτοιες αντιδράσεις δεν συνιστούν σωματική βία, αλλά δημιουργούν ένα κλίμα.

Στον χώρο εργασίας τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα.

Κανείς δεν θα σου πει ανοιχτά ότι δεν θα σε προσλάβει επειδή δείχνεις πιο αρρενωπή, αλλά η εμφάνιση μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη που έχουν για εσένα. Σε επαγγέλματα που δίνουν σημασία στην εικόνα ή στο “status”, όπως για παράδειγμα σε δικηγορικά γραφεία, οι μπουτς γυναίκες μπορεί να χρειαστεί να δουλέψουν περισσότερο για να αποδείξουν την αξία τους. Η ανάγκη να “αναπληρώσεις” την αρρενωπότητά σου με άλλους τρόπους δείχνει πόσο η κοινωνία και οι επαγγελματικοί χώροι επηρεάζουν την αποδοχή της μπουτς ταυτότητας.

-Υπάρχει ενδοκοινοτική προκατάληψη απέναντι στις μπουτς λεσβίες μέσα στο queer περιβάλλον; Αν ναι, πώς εκδηλώνεται;

Μερικές φορές νιώθω ότι υπάρχει ενδοκοινοτική προκατάληψη απέναντι στις λεσβίες. Ακόμα και μέσα στην ίδια την LGBTQ+ κοινότητα, οι συζητήσεις γύρω από τις λεσβίες συχνά παραμένουν επιφανειακές και σπάνια αγγίζουν ουσιαστικά ζητήματα -ακόμη κι όταν πρόκειται για σοβαρά θέματα, όπως η ενδοσυντροφική βία. Υπάρχει μια τάση να παρουσιάζεται η λεσβία με τρόπο υποτιμητικό ή να χρησιμοποιείται ως “αστείο”, κάτι που δείχνει πως, ακόμη και μέσα στην κοινότητα, η κατανόηση και ο σεβασμός δεν είναι πάντα δεδομένα.

Σε σχέση με τη μπουτς ταυτότητα, παρατηρώ μια ενδιαφέρουσα μετατόπιση. Υπήρχαν πάντα φωνές που αντιμετώπιζαν το δίπολο butch/femme ως κάτι παρωχημένο ή ως αναπαραγωγή ετεροκανονικών προτύπων, αυτό δεν είναι καινούργιο στο φεμινισμό, απλώς τώρα βλέπω μία τάση που νιώθει άβολα με τέτοιους όρους και τους εξοστρακίζει.

-Τι αλλαγές θεωρείς απαραίτητες για μεγαλύτερη ΛΟΑΤΚΙ+ ορατότητα και εκπροσώπηση; Είσαι αισιόδοξη ότι η κοινότητα μπορεί να προχωρήσει, παρά το οπισθοδρομικό πλαίσιο που βλέπεις να διαμορφώνεται παγκοσμίως;

Οι ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητες βρίσκονται σήμερα υπό έντονη πίεση, ειδικά σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο που κινείται προς τον συντηρητισμό. Δικαιώματα, που κατακτήθηκαν με αγώνες δεκαετιών, απειλούνται, και η πολιτεία δεν παρέχει σταθερή διασφάλισή τους· μπορούν ανά πάσα στιγμή να ανατραπούν. Μάλιστα αυτή ακριβώς η διασφάλιση είναι συχνά το τυράκι: ψήφισέ με γιατί αν εκλεγεί ο αντίπαλος, θα χάσεις κι αυτά τα λίγα που έχεις. Πρόκειται για έμμεσο πολιτικό εκβιασμό που δημιουργεί ένα κλίμα γενικευμένου άγχους. Αυτή η αβεβαιότητα δημιουργεί σύγχυση και παραλύει την κοινότητα, καθώς η ενέργεια και ο χρόνος που απαιτούνται για να απαντήσει στις προκλήσεις συχνά δεν επαρκούν. Συζητήσεις που θεωρούσαμε αποδεκτές και δεδομένες ακόμη και πέντε χρόνια πριν, τώρα αντιμετωπίζονται ως κάτι ακραίο. Το “κέντρο” της συζήτησης έχει μετατοπιστεί προς την ακροδεξιά και δεν θέτουμε εμείς την ατζέντα, παρά καλούμαστε συνεχώς να αποκρούσουμε τις επιθέσεις των συντηρητικών.

Σε αυτό το περιβάλλον, η ευθύνη μας ως μέλη της κοινότητας είναι να μην παρασυρθούμε από αυτό το κλίμα, όσο εξοργιστικό κι αν είναι. Είναι ευθύνη μας να μην εσωτερικεύουμε αυτή τη βία και να μην την αναπαράγουμε μέσα στις κοινότητές μας, γιατί, κακά τα ψέματα, αυτό δυστυχώς είναι κάτι που συμβαίνει. Η ισορροπία δυνάμεων είναι άνιση, και η βία -πολιτική, κοινωνική ή συμβολική- γεννάει περισσότερη βία, δημιουργώντας ένα εύλογο κλίμα οργής και αίσθησης αδικίας που μέσα μου έχει οδηγήσει σε μούδιασμα. Όσο οφείλουμε να στρέψουμε το βλέμμα μας προς τα έξω, προς όσα συμβαίνουν στον κόσμο, τόσο σημαντικό είναι να στραφούμε εντός και να αντιμετωπίσουμε τη δική μας άβυσσο.

Η άρνηση ενδοσκόπησης δεν θα μας προστατεύσει από τα λάθη μας.

Παρά τις δυσκολίες, η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, όπως όλοι οι πληττόμενοι άνθρωποι, δεν έχει άλλη επιλογή πέρα από το να συνεχίσει τους αγώνες της, παρά την κούραση. Το να μην αντιδράμε, η κάθε μία με τον τρόπο της, αποτελεί πολυτέλεια. Οι αγώνες μας δεν είναι μονοθεματικοί, αποκλειστικά στη βάση μιας ταυτότητας. Θα κάναμε πολύ διαφορετική συζήτηση για την μπουτς επιτέλεση αν είχα φτωχότερες ή πλουσιότερες ταξικές καταβολές. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι ενώ βράζουμε στο ίδιο καζάνι, είναι αλλιώς να βρίσκεσαι στον πάτο του καζανιού και αλλιώς στον αφρό. Ανάλογα με το που τοποθετείσαι ταξικά, παράγεις διαφορετικό πολιτικό λόγο για ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα. Αυτό οφείλουμε να το λάβουμε υπόψη μας αν δεν θέλουμε τα δικαιώματα να είναι έρμαια της διακύμανσης μιας κοινωνικής ή πολιτικής συγκυρίας.