Ε. Τσακαλώτος: Οι οικονομικές συνέπειες του ReΑrm Europe

“Ένα νέο υπόδειγμα οικονομικής διαχείρισης, τολμώ να πω κατά την άποψή μου, ένα ενάρετο υπόδειγμα, το οποίο σέβεται απαρέγκλιτα τους οικονομικούς κανόνες, αλλά συγχρόνως καθιστά τις δαπάνες για την άμυνα, δαπάνες που μοχλεύουν την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας κι επίσης στοχεύουν στην αύξηση των εξαγωγών» (….) «πρέπει να εκμεταλλευτούμε τον αναπτυξιακό ρόλο που μπορεί να έχουν αυτές οι δαπάνες σαν πολλαπλασιαστής όχι μόνο ισχύος, αλλά και οικονομικής ανάπτυξης” (Ν. Δένδιας, Υπουργός Εθνικής Άμυνας, συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2026 στη Βουλή, 15/12/2025)

Το τελευταίο διάστημα γίνεται όλο και πιο έντονη η στρατιωτικοποίηση των ευρωπαϊκών προϋπολογισμών. Με δικαιολογία τη «ρωσική απειλή» (αφού σε τέσσερα χρόνια έχει καταφέρει ο Πούτιν να μετατοπίσει την κάβα του 100 ολόκληρα χιλιόμετρα πιο κοντά στο Κίεβο) και υπό την πίεση των ΗΠΑ του Τραμπ οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν βάλει ως στόχο τη σταδιακή αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ (ReArm Europe) με αντάλλαγμα πιο ακριβό LNG από τις ΗΠΑ – η εμπορική επιτυχία του αιώνα.

Προσπαθούν να πείσουν το εκλογικό κοινό ότι εκτός από την έξωθεν απειλή, οι αμυντικές δαπάνες θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη, ενώ η έρευνα που θα γίνει στην αμυντική βιομηχανία θα έχει άμεση επίδραση και σε άλλους κλάδους.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τον πολλαπλασιαστή. Με απλά λόγια, ο πολλαπλασιαστής μετρά πόσα ευρώ «επιστρέφουν» στο ΑΕΠ της χώρας για κάθε ένα ευρώ που ξοδεύει το κράτος, είτε αυτό είναι για επενδύσεις είτε είναι σε κάποιον άλλο τομέα όπως την υγεία.

Όταν λέμε ότι ένας πολλαπλασιαστής είναι μικρότερος της μονάδας (κάτω από 1), σημαίνει ότι η δαπάνη είναι, από καθαρά οικονομική σκοπιά, αναποτελεσματική για την προώθηση της ανάπτυξης. Αν, για παράδειγμα, το κράτος ξοδέψει 1 ευρώ στην άμυνα και το ΑΕΠ αυξηθεί μόνο κατά 60 ή 80 λεπτά. Δηλαδή δεν έχουμε κανένα «κέρδος» πέρα από την αρχική δαπάνη. Άρα για να έχουν οι αμυντικές δαπάνες καθαρό αναπτυξιακό όφελος θα πρέπει ο πολλαπλασιαστής να είναι μεγαλύτερος του 1.

Ποιες είναι λοιπόν οι εμπειρικές ενδείξεις για το ύψος του πολλαπλασιαστή των αμυντικών δαπανών; Μάλλον απογοητευτικές για την παγκόσμια αλλά και ιδιαίτερα για την ελληνική πραγματικότητα. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Κεντρικής Τράπεζας της Φινλανδίας, ο πολλαπλασιαστής αμυντικών δαπανών ακόμη και στις ΗΠΑ είναι μικρότερος του 1 (ανάλογα με τις μελέτες της βιβλιογραφίας που περιλαμβάνει κυμαίνεται ανάμεσα στο 0,5 και το 0,8).

Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και στη χώρα με τη μεγαλύτερη εγχώρια αμυντική βιομηχανία, με τον υψηλότερο προϋπολογισμό δαπανών, οι αμυντικές δαπάνες δεν λειτουργούν ως μοχλός ανάπτυξης. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, ο αντίστοιχος πολλαπλασιαστής για την Ευρώπη είναι χαμηλότερος από τις ΗΠΑ, ενώ είναι λογικό να υποθέσουμε ότι για την Ελλάδα θα είναι χαμηλότερος από τον ευρωπαϊκό μ.ο. αφού η έκθεση της Τράπεζας της Φινλανδίας επισημαίνει ότι ιστορικά ο πολλαπλασιαστής υπερβαίνει τη μονάδα είτε όταν οι χώρες είναι σε βαθιά ύφεση, είτε όταν υπάρχουν παρατεταμένες ευρείας κλίμακας πολεμικές συγκρούσεις (όπως π.χ. κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου).

Γιατί οι πολλαπλασιαστές είναι τόσο χαμηλοί σε αυτό τον τομέα; Ο πολλαπλιασιαστής είναι μικρός αν υπάρχουν «διαρροές» και «διαρροές» έχουμε όταν από το εισόδημα που δημιουργείται από την αρχική επένδυση σχετικά μεγάλο κομμάτι πηγαίνει είτε σε εισαγωγές, είτε σε φόρους, είτε σε αποταμιεύσεις (και άρα δεν έχει δευτερεύουσες επιδράσεις στην οικονομία). Στην Ελλάδα και αυτές οι τρεις διαρροές θα έχουν ιδιαίτερα αρνητική επίδραση. Ιδίως επειδή ένα μεγάλο κομμάτι των στρατιωτικών δαπανών θα διαρρεύσει σε εισαγωγές.

Ταυτόχρονα πολύ περιορισμένα είναι και τα ενδεχόμενα οφέλη μέσω της διάχυσης της έρευνας & ανάπτυξης από την αμυντική βιομηχανία σε εμπορικές εφαρμογές αφού η στρατιωτική τεχνολογία είναι συχνά «στεγανή», με αποτέλεσμα η έρευνα και ανάπτυξη (R&D) που χρηματοδοτείται από το κράτος να μην μεταφράζεται σε εμπορικές εφαρμογές που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Υπάρχει εναλλακτική; Και βέβαια. Ένα μόνο παράδειγμα είναι η «οικονομία της φροντίδας». Οι δαπάνες σε αυτό τον τομέα ως επί το πλείστον μεταφράζονται σε κατανάλωση ενώ μικρό κομμάτι τους συνδέεται με εισαγωγές (το χρήμα πηγαίνει σε μισθούς νοσηλευτών που ξοδεύουν κυρίως στην τοπική αγορά).Δηλαδή ο πολλαπλασιαστής κατανάλωσης είναι μεγαλύτερος της μονάδας.

Μάλιστα αυτό το έχει παραδεχθεί και το ΔΝΤ, αναγνωρίζοντας προηγούμενό του λάθος (όπου εκτιμούσε εσφαλμένα ότι ο συντελεστής κατανάλωσης είναι μικρότερος της μονάδας) οδηγώντας στην πολύ μεγάλη ύφεση των μνημονίων. Αυτό γιατί κάθε ευρώ που περικόπτονταν από την υγεία, την παιδεία ή τους μισθούς, αφαιρούσε πολύ περισσότερα από ένα ευρώ από το εθνικό εισόδημα.

Αποδεικνύεται λοιπόν ότι οι αμυντικές δαπάνες πολύ λίγα πράγματα θα κάνουν για την ανάπτυξη. Μεγάλο κομμάτι θα πάει στις εισαγωγές, ενώ η έρευνα και ανάπτυξη στην άμυνα σπάνια βοηθά την ιδιωτική καινοτομία. Άρα κάθε αύξηση του αμυντικού προϋπολογισμού είναι στην πραγματικότητα μια συνειδητή απόφαση ότι δεν επιθυμούμε ενίσχυση της πράσινης οικονομίας, του κοινωνικού κράτους, της υγείας, της παιδείας.

Οι επιλογές της ΝΔ με τη συνεχή αύξηση των αμυντικών δαπανών αποδεικνύουν ότι δεν επιθυμεί να κάνει τις επενδύσεις που είναι απαραίτητες για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και τη θωράκιση της οικονομίας από τις συνέπειες τις κλιματικής κρίσης. Μακάρι να καταλάβαιναν όλα τα αριστερά και προοδευτικά κόμματα στη χώρα τη δυσμενή στρατηγική που έχουν επιλέξει οι κυρίαρχες δυνάμεις στην Ευρώπη.

Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι βουλευτής της Νέας Αριστεράς και πρώην Υπουργός Οικονομικών