Ο ρόλος της διατροφής στα πρώτα χρόνια της ζωής

Ο ρόλος της διατροφής στα πρώτα χρόνια της ζωής

Η Βίκυ Μπενέτου, Παιδίατρος - Καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ αναλύει πως η διατροφή βάζη τα θεμέλια για καλή και θωρακισμένη υγεία.

Για τη βαρύτητα της διατροφής των πρώτων 1000 ημερών ζωή των ανθρώπων μιλά στο news247.gr η Βίκυ Μπενέτου, Παιδίατρος, Καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Διατροφικής Πολιτικής.

Είναι σημαντικός ο ρόλος της διατροφής στα πρώτα χρόνια της ζωής;

Η διατροφή είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής, αναπόσπαστο κομμάτι του τρόπου ζωής μας. Είναι σημαντική σε όλα τα στάδια της ζωής μας, από την ενδομήτρια ζωή μέχρι τα βαθειά μας γεράματα. Η επίδρασή της είναι συνεχής και αυτό σημαίνει ότι κάθε στάδιο της ζωής μας, ανάλογα με τη διατροφή που κάνουμε, επηρεάζει αρνητικά ή θετικά, το επόμενο. Ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι ο ρόλος της διατροφής τις πρώτες 1.000 μέρες της ζωής, υπολογίζοντας τους 9 μήνες της κύησης και τα πρώτα 2 χρόνια μετά τη γέννηση, θεωρείται θεμελιώδης και καθορίζει, σε σημαντικό βαθμό, τόσο άμεσα την υγεία του βρέφους και του μικρού παιδιού, όσο και μακροπρόθεσμα την υγεία του μελλοντικού ενήλικα.

Επιπλέον, τα πρώτα χρόνια της ζωής προσφέρουν μία μοναδική ευκαιρία για να διαμορφωθούν υγιεινές διατροφικές συνήθειες και κατάλληλες γευστικές προτιμήσεις που μας ακολουθούν στην παιδική και ενήλικη ζωή. Παρά το γεγονός ότι η διατροφή, ως παράγοντας του περιβάλλοντος, μπορεί να τροποποιηθεί και να βελτιωθεί στην πορεία της ζωής μας, είναι σίγουρα καλύτερο να διαμορφώσουμε από την αρχή υγιεινές διατροφικές συνήθειες και να προλάβουμε πιθανά προβλήματα υγείας παρά να τροποποιήσουμε παγιωμένες ανθυγιεινές διατροφικές πρακτικές και να θεραπεύσουμε προβλήματα υγείας μετά την εμφάνισή τους. Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε λοιπόν ότι τα θεμέλια της υγείας μας χτίζονται σε αυτή την περίοδο της ζωής μας και ότι η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό.

Μπορείτε να μας πείτε ποιες είναι οι συστάσεις σήμερα σε σχέση με τη διατροφή τον 1ο χρόνο της ζωής;

Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε σχηματικά τον 1ο χρόνο της ζωής σε δύο περιόδους, στο 1ο και στο 2ο εξάμηνο.

Κατά το 1ο εξάμηνο της ζωής του, το υγιές τελειόμηνο βρέφος δεν χρειάζεται άλλη τροφή εκτός από το μητρικό γάλα ή το τροποποιημένο γάλα αγελάδας, στην περίπτωση που η μητέρα δεν θηλάζει. Ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός (δηλαδή η σίτιση μόνο με μητρικό γάλα χωρίς καμία άλλη στερεή ή υγρή τροφή) για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής προσφέρει στο βρέφος την ιδανική αύξηση, ανάπτυξη και υγεία. Η σύσταση αυτή δίνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ) και άλλους σημαντικούς διεθνείς και εθνικούς φορείς υγείας και επιστημονικές εταιρίες και βασίζεται σε τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα. Η σύσταση αυτή υιοθετείται επισήμως και προάγεται και από τη χώρα μας.

Στο 2ο εξάμηνο της ζωής καθώς το γάλα δεν επαρκεί από μόνο του για να καλύψει τις διατροφικές και ενεργειακές ανάγκες του βρέφους ξεκινάει η εισαγωγή στο διαιτολόγιο του, πάντα συμπληρωματικά του γάλακτος, των στερεών τροφών και άλλων υγρών (βασικά του νερού)! Το 2ο εξάμηνο της ζωής και η περίοδος μέχρι και το τέλος του 2ου χρόνου της ζωής χαρακτηρίζεται ως μία χρονική περίοδος προσαρμογής και σταδιακής μετάβασης του παιδιού στο φαγητό που καταναλώνει και η υπόλοιπη οικογένεια.

Ποια είναι τα οφέλη του μητρικού θηλασμού για το παιδί και τη μητέρα;

Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί ίσως τη μοναδική συμπεριφορά που επηρεάζει τόσο σημαντικά και θετικά, και σε τόσα επίπεδα, το αναπόσπαστο δίδυμο μητέρα-παιδί.

Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί τη φυσική συνέχεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού και το μητρικό γάλα την πρώτη διατροφική εμπειρία του βρέφους στην εξωμήτρια ζωή. Ο ομφάλιος λώρος και το προστατευμένο ενδομήτριο περιβάλλον αντικαθίστανται πλέον από τον μαστό και τη ζεστή, προστατευτική αγκαλιά της μητέρας. Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί τον φυσικό τρόπο διατροφής του βρέφους και το μητρικό γάλα τη φυσική τροφή με τα ιδανικά σε ποσότητα και ποιότητα θρεπτικά συστατικά, ειδικά προσαρμοσμένα στις ανάγκες του ανθρώπινου είδους. Το μητρικό γάλα είναι το πρότυπο βρεφικής διατροφής έναντι του οποίου συγκρίνονται όλα τα υποκατάστατα του μητρικού γάλακτος χωρίς ποτέ να καταφέρουν να το φτάσουν. Αυτό συμβαίνει γιατί το μητρικό γάλα δεν είναι μια απλή τροφή αλλά ένας «ζωντανός» ιστός, που μεταφέρει στο βρέφος πλήθος βιοδραστικών συστατικών και ανοσοπροφυλακτικών κυττάρων (όπως έτοιμα αντισώματα, λακτοφερρίνη, λυσοζύμη, ολιγοσακχαρίτες, ορμόνες, αυξητικούς παράγοντες, micro-RNAs) που, μεταξύ άλλων, ενισχύουν και προστατεύουν το ανώριμο ανοσοποιητικό σύστημα του βρέφους. Το μητρικό γάλα συνιστά επομένως τον πρώτο φυσικό εμβολιασμό του βρέφους που είναι διαθέσιμος, με το πολύτιμο πρωτόγαλα, από την πρώτη ώρα της ζωής του. Επιπλέον, το μητρικό γάλα μεταφέρει αρώματα και γεύσεις από τη διατροφή της μητέρας εξοικειώνοντας το βρέφος με τα τρόφιμα που θα λάβει αργότερα στο 2ο εξάμηνο της ζωής του ενώ η σύστασή του μεταβάλλεται συνέχεια προσαρμοζόμενη στις ανάγκες του αυξανόμενου οργανισμού.

Αναρωτιέται κανείς αν είναι απαραίτητη η επιστημονική τεκμηρίωση των ωφελειών των μητρικού θηλασμού, είναι απαραίτητο να τεκμηριώσουμε τη σοφία της φύσης; Στην πραγματικότητα όχι! Παρόλα αυτά σήμερα τα οφέλη του μητρικού θηλασμού για την υγεία του βρέφους και της μητέρας είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα.

Ο μητρικός θηλασμός, σχετίζεται με μειωμένη συχνότητα, διάρκεια και σοβαρότητα οξέων λοιμώξεων, κυρίως του γαστρεντερικού και αναπνευστικού συστήματος (όπως η οξεία μέση ωτίτιδα και η πνευμονία), με μειωμένο κίνδυνο νοσημάτων αλλεργικής αιτιολογίας (όπως η ατοπική δερματίτιδα και η αλλεργία στο γάλα της αγελάδας), με βελτιωμένη οπτική οξύτητα, με υψηλότερους δείκτες νοημοσύνης (σε σχέση με τα παιδιά που δεν θηλάζουν) και με μειωμένο κίνδυνο του συνδρόμου αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. Ιδιαίτερη είναι η σημασία του μητρικού θηλασμού για τη ιδανική σωματική αύξηση και ανάπτυξη του βρέφους και την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας. Οι καμπύλες ανάπτυξης του Π.Ο.Υ, που χρεισιμοποιούνται σήμερα και στην Ελλάδα, έχουν σχεδιαστεί πλέον λαμβάνοντας ως «φυσιολογικό» το πρότυπο της σωματικής ανάπτυξης των αποκλειστικά θηλαζόντων βρεφών και όχι όσων σιτίζονται με ξένο γάλα. Η υιοθέτηση και προαγωγή του μητρικού θηλασμού στη βρεφική ηλικία συμπεριλαμβάνεται, από όλους τους διεθνείς Οργανισμούς Υγείας και τις παιδιατρικές επιστημονικές εταιρείες, στις πρώτες στρατηγικές για την πρόληψη και καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας. Το μητρικό γάλα είναι ιδιαίτερα ευεργετικό και για τα πρόωρα νεογνά μειώνοντας νευρο-αναπτυξιακά προβλήματα αλλά και επιπλοκές που εμφανίζονται ειδικότερα στα νεογνά αυτά, όπως η νεκρωτική εντεροκολίτιδα. Σημαντικές είναι οι ενδείξεις ότι ο μητρικός θηλασμός σχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο αυτοάνοσων και χρόνιων νοσημάτων της παιδικής και ενήλικης ζωής, όπως κάποιες μορφές παιδικού καρκίνου, φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου, καρδιαγγειακά νοσήματα και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2.

Τελευταία, μελετάται με μεγάλο ενδιαφέρον η επίδραση του μητρικού γάλατος στη διαμόρφωση της μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου, που συντελείται σε μεγάλο βαθμό κατά τον 1ο χρόνο της ζωής μας και πιθανολογείται ότι η διαταραχή της εμπλέκεται στην εμφάνιση ανοσολογικών και μεταβολικών διαταραχών στην ενήλικη ζωή. Το μητρικό γάλα φαίνεται ότι λειτουργεί ως φυσικό πρεβιοτικό καθώς διεγείρει την ενδογενή ανάπτυξη προστατευτικών βακτηριδίων, όπως του φύλου Bifidobacteria, στο έντερο του θηλάζοντος βρέφους εις βάρος της ανάπτυξης ανταγωνιστικών παθογόνων βακτηριδίων. Πολύ σημαντικός είναι επίσης ο ρόλος τους μητρικού θηλασμού στην προαγωγή του συναισθηματικού δεσμού της μητέρας με το παιδί της και στην ενδυνάμωση και προστασία της ψυχικής υγείας και ανθεκτικότητας και των δύο.

Οφέλη για τη μητέρα

Τα οφέλη για την υγεία της μητέρας είναι πολλά, ωστόσο αξίζει να τονίσουμε την τεκμηριωμένη σχέση της γαλουχίας με τον μειωμένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού, τόσο ώστε ο μητρικός θαλασμός να συμπεριλαμβάνεται στις βασικές συστάσεις κατά του καρκίνου στον Ευρωπαϊκό Κώδικα κατά του Καρκίνου.

Μπορείτε να δώσετε κάποιες συστάσεις για τους γονείς όσον αφορά τη διατροφή στο 2ο εξάμηνο της ζωής και την περίοδο μετάβασης στη διατροφή της οικογένειας;

Με την συμπλήρωση του 6ου μήνα της ζωής συνιστάται η εισαγωγή των στερεών τροφών στο διαιτολόγιο του βρέφους. Η χρονική στιγμή της έναρξης εισαγωγής των στερεών τροφών δεν έχει επιλεγεί τυχαία αλλά συμβαδίζει με την ανάπτυξη και ωρίμανση του πεπτικού και νευρικού συστήματος καθώς και την αναπτυξιακή ικανότητα του βρέφους που μεγαλώνει. Έτσι, π.χ. για να ξεκινήσει το βρέφος την κατανάλωση των στερεών τροφών θα πρέπει πρώτα να στηρίζει καλά το κεφάλι του, να κάθεται με υποστήριξη, να μη διώχνει τη τροφή με τη γλώσσα όταν του προσφέρεται, να δείχνει ότι ενδιαφέρεται για άλλες τροφές εκτός από το γάλα.

Οι συστάσεις που δίνουμε στους γονείς και στους φροντιστές για την εισαγωγή των στερεών τροφών στο διαιτολόγιο, αλλά και γενικότερα για τη διατροφή στην παιδική ηλικία, δεν χρειάζεται να είναι πολύ αυστηρές ή πολύ συγκεκριμένες. Η διατροφή είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο και όχι μία φαρμακευτική συνταγή που πρέπει να ακολουθήσουμε στην εντέλεια. Θέλουμε οι γονείς, και όσοι ασχολούνται με τη σίτιση του βρέφους να αισθάνονται αυτάρκεις, να έχουν αυτοπεποίθηση και να μην νιώθουν εξαρτημένοι από τις οδηγίες των ειδικών. Για να επιτευχθεί αυτό δεν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις αλλά η γνώση κάποιων βασικών αρχών που είναι σημαντικό να ακολουθούνται. Επιγραμματικά, οι βασικές αρχές κατά το 2ο εξαμηνο της ζωής και τη σταδιακή μετάβαση στην διατροφή της οικογένειας είναι οι παρακάτω:

  • Ποσότητα: δίνουμε στο βρέφος την ποσότητα που χρειάζεται με βάση την όρεξη και το αίσθημα πείνας και κορεσμού του. Κατά την έναρξη της εισαγωγής των στερεών τροφών προσφέρουμε αρχικά μικρή ποσότητα τροφίμων και αυξάνουμε σταδιακά την ποσότητα όσο το βρέφος μεγαλώνει.
  • Είδος των τροφίμων: είναι σημαντική η κατανάλωση ποικιλίας τροφίμων. Σταδιακά αυξάνουμε την ποικιλία των τροφίμων που δίνουμε στο βρέφος φροντίζοντας το διαιτολόγιο του μέχρι το τέλος του 1ου έτους να περιλαμβάνει όλες τις ομάδες τροφίμων, ενώ το γάλα παραμένει σημαντικό συστατικό της διατροφής του.
  • Οι γευστικές προτιμήσεις διαμορφώνονται από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Καλό είναι να αποφεύγεται η σίτιση με τρόφιμα που περιέχουν πρόσθετη ζάχαρη και αλάτι καθώς το βρέφος θα εξοικειωθεί και θα προτιμά και στη συνέχεια τις γεύσεις αυτές.
  • Σύσταση και την υφή: η σύσταση των στερεών τροφών μεταβάλλεται σταδιακά. Ξεκινάμε δηλαδή από αλεσμένες τροφές αλλά στη συνέχεια προχωράμε σε τροφές λιωμένες με το πηρούνι και μετά κομμένες σε μεγαλύτερα κομμάτια. Θέλει προσοχή να μην συνεχίσουμε το άλεσμα των τροφών μετά τον 10ο μήνα καθώς η πρακτική αυτή έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο δυσκολιών στη μάσηση και κατάποση καθώς και δύσκολη μετάβαση στις μη αλεσμένες τροφές.
  • Τρόπος σίτισης: Είναι σημαντικός ο τρόπος που προσφέρουμε την τροφή. Θα πρέπει να υπάρχει αλληλεπίδραση και επικοινωνία με το βρέφος. Δεν χρειάζεται πίεση αλλά υπομονή και ενθάρρυνση για την κατανάλωση του γεύματος. Οι διατροφικές εμπειρίες του βρεφους πρέπει να είναι θετικές και να συνδέονται με όμορφα συναισθήματα. Κατά τη σίτιση του βρέφους είναι ευκαιρία να εκφράσουμε την αγάπη μας αλλά αποφεύγουμε να προσφέρουμε την τροφή ως ανακούφιση ή ανταμοιβή.
  • Συχνότητα κατανάλωσης: συνιστάται η κατανάλωση τριών κύριων γευμάτων (πρωινό, μεσημεριανό, βραδυνό) σε σταθερές ώρες της ημέρας με ενδιάμεσα μικρογεύματα (π.χ. δεκατιανό, απογευματινό μικρογεύμα).
  • Μπορεί να χρειαστεί να δώσουμε πολλές φορές ένα τρόφιμο μέχρι να γίνει αποδεκτό από το βρέφος. Αυτό αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο και δεν πρέπει να αποθαρρυνόμαστε.
  • Προσέχουμε τις συνθήκες υγιεινής και χειρισμού των τροφίμων για την αποφυγή λοιμώξεων που μπορούν να μεταδοθούν με το φαγητό.
  • Φροντίζουμε το περιβάλλον να είναι καθαρό και ασφαλές για το φαγητό.
  • Επιβλέποντας το βρέφος, το αφήνουμε να παίξει και πειραματιστεί με το φαγητό του.
  • Προσφέρουμε νερό με το κατάλληλο σκεύος για την ηλικία του.
  • Δεν παρατείνουμε πολύ την ώρα του γεύματος. Η διάρκεια του γεύματος δεν θα πρέπει να παρατείνεται πολύ (π,χ περισότερο από μισή ώρα).

Διατροφή μετά το 1ο χρόνο της ζωής- Μετάβαση στη διατροφή της οικογένειας

Κατά τη μετάβαση του μικρού παιδιού στο φαγητό της οικογένειας, με την ολοκλήρωση του 1ου χρόνου της ζωής, οι συστάσεις μας ακολουθούν πλέον το πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής (ΜΔ) που συνιστάται να υιοθετείται από όλη την οικογένεια. Οι εθνικές διατροφικές μας συστάσεις για όλες τις ομάδες των ηλικιών (βλέπε Έντυπο ενημερωτικό υλικό για τη Διατροφή – Μεταδοτικά και Μη Μεταδοτικά Νοσήματα – Υπουργείο Υγείας (moh.gov.gr) βασίζονται στην ελληνική παραδοσιακή διατροφή η οποία είναι απόλυτα συμβατή με την παράδοση και την ιστορία μας, τη διαθεσιμότητα των τροφίμων στη χώρα μας και τις διατροφικές μας συνήθειες διαχρονικά. Σήμερα, η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή αποτελεί ένα από τα γνωστότερα πρότυπα υγιεινής διατροφής με σημαντική ερευνητική τεκμηρίωση. Μελέτες τόσο σε μεσογειακούς όσο και σε μη μεσογειακούς λαούς έχουν αναδείξει τη σημασία της μεσογειακής διατροφής στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης μας καθώς και στην πρόληψη σημαντικών χρόνιων νοσημάτων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι κακοήθεις νεοπλασίες, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 και η άνοια. Επιπλέον, η ΜΔ αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα βιώσιμης και περιβαλλοντικά φιλικής διατροφής.

Τη βάση της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής αποτελούν τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, όπως τα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά και τα προϊόντα τους (π.χ. ψωμί), τα όσπρια και οι ξηροί καρποί. Έμφαση δίνεται σε ελάχιστα επεξεργασμένα (π.χ. ψωμί ολικής άλεσης), εποχιακά και τοπικά παραγόμενα προϊόντα. Επίσης, κυρίαρχο συστατικό της ΜΔ είναι το ελαιόλαδο (προτιμήστε το εξαιρετικά παρθένο) που αποτελεί το βασικό προστιθέμενο έλαιο τόσο για την σαλάτα όσο και για το μαγείρεμα. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης καταναλώνονται λιγότερο συχνά. Συγκεκριμένα, καθημερινά αλλά σε μικρή έως μέτρια ποσότητα τα γαλακτοκομικά προϊόντα (κυρίως τυρί και γιαούρτι), εβδομαδιαία σε μικρή έως μέτρια ποσότητα, τα ψάρια και τα πουλερικά, λιγότερο συχνά και περίπου μία φορά την εβδομάδα το κόκκινο κρέας. Τα φρούτα χρησιμοποιούνται ως επιδόρπιο, ενώ τα παραδοσιακά γλυκίσματα (με βάση το ελαιόλαδο, τους ξηρούς καρπούς, φρούτα ή μέλι) καταναλώνονται περιστασιακά.

Επιπλέον είναι σημαντικό να θυμόμαστε την αποφυγή της κατανάλωσης επεξεργασμένου κρέατος (πχ. αλλαντικά), τροφίμων και χυμών με πρόσθετη ζάχαρη και/ή αλάτι καθώς και την αποφυγή κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε υδρογονωμένα λιπαρά (ή αλλιώς trans-λιπαρά) που βρίσκονται σε κάποιες μαργαρίνες, κάποια προϊόντα αρτοποίας και ζαχαροπλαστικής και γενικά σε βιομηχανοποιημένα τρόφιμα (βλέπε ετικέτες τροφίμων).

Για την υιοθέτηση των υγιεινών διατροφικών συνηθειών είναι πολύ σημαντικό οι ίδιοι οι γονείς να λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά τους και με το παράδειγμά τους να ευοδώνουν την υγιεινή διατροφική επιλογή. Υπάρχουν συγκεκριμένες συμπεριφορές που μπορούν επίσης να βοηθήσουν όπως, η κατανάλωση γευμάτων με την τηλεόραση κλειστή και την οικογένεια να γευματίζει όσο το δυνατόν συχνότερα μαζί και το μαγείρεμα με υγιεινό και ασφαλή τρόπο στο σπίτι και μαζί με τα παιδιά.

Ροή Ειδήσεων

Περισσότερα