Μπορεί η Ελλάδα να αποκτήσει αμυντική βιομηχανία;

Λίγους μήνες μετά την εκλογή Τραμπ, αλλά και τρία χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, σημαντικές αλλαγές έχουν επέλθει στο πώς η Ευρώπη χτίζει το αφήγημα της οικονομικής της ανάπτυξης. Έτσι, από τις εμφατικές αναφορές στους κανόνες ESG, στην στοχοπροσήλωση στην “Πράσινη Συμφωνία” και σε πολιτικές στήριξης της οικονομίας, περάσαμε σε συνεχείς αναφορές για την ανάγκη για δαπάνες άμυνας, ανάδειξη εχθρών εντός ή εκτός εισαγωγικών, αλλά και σε πρόταγμα επιχειρημάτων, ότι πλέον η άμυνα είναι εκείνη που θα φέρει ανάπτυξη. Και βέβαια, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς, ότι πλέον στην Ευρωζώνη, έχει προβλεφθεί “ρήτρα διαφυγής” για τις δαπάνες για την άμυνα, να μη μετρούν, δηλαδή, στο έλλειμμα τα έξοδα για όπλα, κάτι που δεν έχει γίνει π.χ. για τις δαπάνες π.χ. για τη δημογραφική ανάταξη της Γηραιάς Ηπείρου, ή την παιδεία και καινοτομία, ιδέες, που έχουν προταθεί και από οικονομολόγους του φιλελεύθερου στρατοπέδου κι όχι μόνο από Κεϋνσιανιστές ως εργαλείο ανάδειξης της ΕΕ σε κυρίαρχη δύναμη.

Βούτυρο ή κανόνια;

Πάντως, την πιο ηχηρή αναφορά και συνάμα αποκαλυπτική αναφορά, κόντρα σε όσα ακούγαμε τα προηγούμενα χρόνια, ως συνεκδοχή, με το σύνθημα “βούτυρο ή κανόνια”, για την αλλαγή παραδείγματος, έκανε στο τέλος του 2024 ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Mark Rutte, που αφού είτε ότι θεωρεί την κατάσταση ασφαλείας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία «τη χειρότερη που έχει δει στη ζωή του», μιλώντας στο ευρωπαϊκό γραφείο του Carnegie Endowment, κάλεσε σε άμεση στρατιωτικοποίηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και αύξηση των στρατιωτικών δαπανών των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ.  «Μην σπαταλάτε για… το κοινωνικό κράτος – Πρέπει να αυξήσετε τις αμυντικές δαπάνες» είπε.

Ουσιαστικά, για πρώτη φορά, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Mark Rutte, πρότεινε τη διοχέτευση μέρους των κονδυλίων που προορίζονται για συντάξεις και κοινωνικές παροχές στην Ευρώπη για την παραγωγή όπλων, καθιστώντας σαφές ότι οι στρατιωτικές δαπάνες της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας θα πρέπει να υπερβαίνουν το 3% του ΑΕΠ.

Οι “απέναντι”

Σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, την ώρα που η Κίνα «παράγει όπλα 5-6 φορές πιο γρήγορα από τις Ηνωμένες Πολιτείες», οι ευρωπαϊκές χώρες «δαπανούν το ένα τέταρτο των χρημάτων τους για συντάξεις και κοινωνικές παροχές, ενώ χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν μέρος αυτών των χρημάτων για να οικοδομήσουν μια ισχυρή άμυνα». 

Ο Rutte δήλωσε επίσης ότι οι στρατιωτικές δαπάνες των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ πρέπει να υπερβαίνουν το 3% του ΑΕΠ, υπενθυμίζοντας ότι η Συμμαχία «κατάφερε να κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεμο όταν δαπανούσαμε σημαντικά περισσότερο από το 3% για την άμυνα».

Έτσι, δεκαετίες μετά το μετά το Ταμείο Συνοχής και τα Διαρθρωτικά Ταμεία, αλλά και λίγα χρόνια πριν εκπνεύσει η περίοδος αναφοράς του πλέον φιλόδοξου εργαλείου, που έστησε η ΕΕ για να στηρίξει την ψηφιακή, την πράσινη μετάβαση κι εν γένει την αναμόρφωση της οικονομίας της, μετά τον Covid 19, δηλαδή, το Ταμείο Ανάκαμψης, ένα νέο πεδίο μεγάλων επενδυτικών σχεδίων, και ένας πακτωλός πόρων, υπό το πλάνο του ReArm EU, περίπου 150 δισεκ. ευρώ, πάει για την άμυνα, έναν κλάδο, που συχνά, στο παρελθόν ήταν εκτός των φώτων της δημοσιότητας, προφανώς γιατί ήταν και λίγο δύσκολο να “κουμπώσει” σε μονοσήμαντες ατζέντες ESG.

Ήταν τότε, λίγους μήνες πριν, που τα θέματα περιβάλλοντος, κοινωνικής ευημερίας, πράσινης ανάπτυξης, ορθής διακυβέρνησης λειτουργούσαν ως ευαγγέλιο με εθνικά πλάνα για κάθε κράτος μέλος.

Στην καθ’΄ημάς καθημερινότητα να θυμίσουμε τους τρεις κεντρικούς στόχους του νέου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Kλίμα για την περίοδο μέχρι το 2050 που παρουσιάστηκε το περασμένο φθινόπωρο σε ημερίδα στην Τράπεζα της Ελλάδος.

Το σχέδιο είχε εκτιμήσεις, που βέβαια παραμένουν ενεργές, για επενδύσεις ύψους 436 δισ. Ευρώ έως το 2050 με τις οποίες δημιουργούνται 210.000 νέες θέσεις εργασίας και 6 δισ. ευρώ ετησίως συνεισφορά στο ΑΕΠ.

Επιστροφή στο ρεαλισμό;

Σήμερα, πλάι, σε αυτό το πλάνο υπάρχει μια “επιστροφή” στο ρεαλισμό, όπως λένε πολλοί και πολλές. Ο λόγος για το εθνικό πρόγραμμα εξοπλισμών ύψους 25 δισεκ. έως το 2036, για την ανάταξη των Ενόπλων Δυνάμεων, με παράλληλο, όμως, στόχο να “χτιστεί” και εγχώρια αξία που θα φτάνει στο 25% του όλου προγράμματος. Πλέον ο Θουκιδίδιειος κανόνας για την επιβολή του “δικαίου” μέσω της ισχύος, όπως αποτυπώθηκε στη διάλογο Μηλίων – Αθηναίων προτάσσεται.

Βέβαια η Ελλάδα λόγω θέσης και ιστορίας, αλλά και του αναθεωρητή γείτονα δεν αντιμετωπίζει το νέο αυτό τοπίο με έκπληξη. Αλλά δεν μπορεί ένας ψύχραιμος παρατηρητής να μη σκεφτεί και το τι συνέβη στο παρελθόν, όταν πέρα από τις όποιες άλλες αιτίες, η χώρα με δαπάνες άμυνας ρεκόρ, σχεδόν πάνω από το 3% για χρόνια, έφτασε στα μνημόνια και τη χρεοκοπία, αντιμετωπίζοντας τη μήνιν των εταίρων, που σήμερα, όμως, δίνουν και χρήμα και δημοσιονομική ευελιξία για όλα όσα καταδίκαζαν μέχρι χθες.

Είναι προφανώς η νέα πραγματικότητα, που αλλάζει άρδην τα πάντα ακόμη και μια πορεία ανθρωπισμού και μια πίστης, ότι το δίκαιο και η διπλωματία είναι τα “όπλα” για τον κόσμο της νεωτερικότητας.

Οι μεγάλες δαπάνες και ο νέος στόχος ανάπτυξης

Στο πλαίσιο αυτό, πάντως, αναπτύσσεται μια σειρά επιχειρημάτων ότι παράπλευροι ωφελούμενοι του προγράμματος ReArm Europe, που θα πυροδοτήσει επενδύσεις που θα φτάσουν στα 800 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια για τον τομέα τον εξοπλισμών, θα είναι από επιχειρήσεις, νεοφυείς εταιρείες και τελικά η όλη οικονομία ή ίσως το κεφάλαιο αν ακούσουμε τα του “πατερούλη” Καρλ Μαρξ και τις αναζητήσεις υπεραξιών του διεθνούς κεφαλαίου.

Η έκθεση DEFEA και η Ελλάδα

Είναι ενδεικτικό, πάντως, της νέας αυτής εικόνας ότι στην διεθνή έκθεση αμυντικής βιομηχανίας DEFEA που έκλεισε την Πέμπτη (8/5) στην Αθήνα, δήλωσαν παρουσία από 437 εκθέτες από 37 χώρες, με 18 εθνικά περίπτερα και 98 επίσημες αποστολές από την  Ε.Ε., το ΝΑΤΟ κτλ. Από την Ελλάδα, παρουσιάστηκαν στην έκθεση 203 εταιρείες, μικρές, μεσαίες και μεγαλύτερες, αριθμός που ξεπερνά κατά πολύ τις 140 συμμετοχές που ήταν στην αντίστοιχη έκθεση του 2023, κάτι που επιβεβαιώνει την αναπτυξιακή τροχιά του κλάδου.

Στην έκθεση με εμβληματικά περίπτερα συμμετείχαν και κάποιες εισηγμένες, όπως οι Metlen, η ElvalHalcor, η Quest Συμμετοχών (μέσω της θυγατρικής της Unisystems, αλλά και άλλες μεγάλες εταιρείες όπως η (εισηγμένη στο Άμστερνταμ) Theon του EFA Group, η Intracom Defense, ο όμιλος Σαρακάκη κ.α. Το παρών επίσης δίνουν οι κρατικές ΕΑΣ και ΕΑΒ, το ερευνητικό κέντρο Δημόκριτος που φιλοξενεί τη θερμοκοιτίδα του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα, αλλά και δεκάδες μικρότερες ελληνικές defense tech εταιρείες, με διεθνές εκτόπισμα, όπως οι Delian Alliance, Sotiria Technology κ.α.

Το σήμα του ΣΕΚΠΥ

Όπως, δε, τόνισε κατά την έναρξη της έκθεσης, ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Κατασκευαστών Αμυντικού Υλικού (ΣΕΚΠΥ), κ. Αναστάσιος Ροζολής, ο Σύνδεσμος εκπροσωπεί σήμερα πάνω από 250 ελληνικές εταιρείες του κλάδου με περισσότερους από 16.000 εργαζομένους και συνολική παραγωγή που ξεπερνά τα 2 δισ. ευρώ ετησίως. Ο Σύνδεσμος, ενεργό μέλος των ENDR και ASD, διαδραματίζει κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός ισχυρού και τεχνολογικά αυτάρκους ευρωπαϊκού αμυντικού χώρου».

Επίσης αναφέρθηκε στη σημασία των πρόσφατων κυβερνητικών πρωτοβουλιών την ανακοίνωση του δωδεκαετούς εξοπλιστικού προγράμματος από τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Νίκο Δένδια, αλλά και η δήλωση του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη για πλήρη στήριξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας, με την απαίτηση βιομηχανικών επιστροφών τουλάχιστον 25%. Αυτά, σε συνδυασμό με την εξαγγελία της πρωτοβουλίας ReArm Europe από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σηματοδοτούν μια νέα εποχή για την αμυντική αυτάρκεια, καινοτομία και στρατηγική συνεργασία.

“Οι βιομηχανικές επιστροφές 25% δεν πρέπει να ιδωθούν από εσάς ως δυσβάσταχτη υποχρέωση αλλά αντίθετα ως ευκαιρία για ανάπτυξη αμοιβαία επωφελών συνεργασιών, ιδιαίτερα απαραίτητων για την επιτυχή διαχείριση και του μεγάλου κύματος προγραμμάτων λόγω του ReArm Europe” σημείωσε.

Παράλληλα εστίασε στο στοίχημα υλοποίησης των μεγάλων παραγγελιών που θα αναλάβουν οι επιχειρήσεις, σημειώνοντας πως “πιστεύω ότι σύντομα για τις ευρωπαϊκές εταιρείες το πρόβλημα υλοποίησης των αμυντικών συμβολαίων θα είναι ίσως μεγαλύτερο από το να τα κερδίσουν. Και επειδή οι εργαζόμενοι και τα στελέχη της αμυντικής βιομηχανίας δεν βγαίνουν από την κατάψυξη ούτε χτίζονται από τη μια μέρα στην άλλη, η συνεργασία μεταξύ των μεγάλων παραγωγών αμυντικού υλικού και των μικρότερων εταιρειών είναι η μοναδική λύση για την Ευρώπη”.

Η ανάγκη για μια κεντρική δομή

Με δεδομένο, όμως, τις ευκαιρίες που ανοίγονται, αλλά και για να μη χαθεί η ευκαιρία με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης για βιομηχανικές επιστροφές ύψους 25% στο πλαίσιο του 12ετούς εξοπλιστικού προγράμματος, θα πρέπει, με βάση τον ΣΕΚΠΥ, να καλυφθούν σοβαρά κενά εντοπίζονται τόσο στο νομικό όσο και στο οργανωτικό σκέλος της όλης διαδικασίας. Με βάση όσα ανέφερε, κατά το κλείσιμο της DEFEA, σε συνέντευξη τύπου, ο Τάσος Ροζολής, η απουσία σαφούς θεσμικού πλαισίου αλλά και η έλλειψη συντονισμένου κρατικού μηχανισμού για την ενίσχυση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας εγείρουν ανησυχίες για την αξιοποίηση αυτής της ιστορικής ευκαιρίας με το σχεδιασόμενο πλάνα για τα 25-28 δισ. ευρώ από το εθνικό και ευρωπαϊκό σκέλος των προγραμμάτων.

“Είναι απαραίτητο η υπηρεσία που διαπραγματεύεται με τους διεθνείς αμυντικούς κολοσσούς να στελεχωθεί με νομικούς και τεχνοκράτες με γνώση διεθνών συμβάσεων και της αμυντικής αγοράς”, τόνισε ο κ. Ροζολής, σημειώνοντας πως η συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας παραμένει αβέβαιη χωρίς το κατάλληλο θεσμικό υπόβαθρο.

“Χρειαζόμαστε ένα λειτουργικό νομικό πλαίσιο και οργανωμένη κρατική υποστήριξη, ώστε οι ελληνικές εταιρείες να επωφεληθούν ουσιαστικά” δήλωσε ο πρόεδρος του ΣΕΚΠΥ παραπέμποντας σε παραδείγματα χωρών, όπως η Νορβηγία.

‘Ετσι, ο κ. Ροζολής υπογράμμισε την ανάγκη ίδρυσης ειδικού φορέα που θα διαχειρίζεται τις βιομηχανικές συμπράξεις και θα διασφαλίζει την ενεργή συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας. Ένας τέτοιος μηχανισμός, όπως σημείωσε, θα συμβάλει τόσο στην εθνική ασφάλεια όσο και στη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Αναφερόμενος στη συνάντηση που είχε ο ΣΕΚΠΥ με τον πρωθυπουργό, ο πρόεδρός του ανέφερε πως τέθηκαν όλα τα παραπάνω ζητήματα, χωρίς ωστόσο να υπάρξει κάποια συγκεκριμένη δέσμευση από την πλευρά της κυβέρνησης.

Ο ίδιος στάθηκε και στο πρόγραμμα των μαχητικών F-35, επισημαίνοντας πως, ενώ η Ελλάδα θα μπορούσε να συμμετάσχει σε παραγωγικό επίπεδο, τελικά περιορίζεται απλώς στη συμμετοχή ως πελάτης, χωρίς να έχει ακόμη διασφαλίσει κανένα συγκεκριμένο βιομηχανικό αντάλλαγμα. “Η Φινλανδία πήρε το σκέλος προσγείωσης, η Νορβηγία τους αντιπλοϊκούς πυραύλους, η Ολλανδία το logistics, η Ιταλία τη stealth βαφή. Κι εμείς ακόμη δεν έχουμε ορίσει τι θέλουμε”, ανέφερε χαρακτηριστικά.

Όπως εξήγησε, η ελληνική αμυντική βιομηχανία δεν ζητά προνομιακή μεταχείριση, αλλά σαφείς κατευθύνσεις. «Δεν θέλουμε το κράτος να πει “δώστε δουλειά σε αυτή την εταιρεία”. Θέλουμε έναν μπούσουλα», είπε χαρακτηριστικά. Προειδοποίησε, μάλιστα, ότι αν δεν ξεκαθαρίσει σύντομα το περιεχόμενο του Μακροπρόθεσμου Προγραμματισμού Αμυντικών Εξοπλισμών (ΜΠΑΕ) 2025-2036, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος το περίφημο 25% να μείνει απλώς μια εξαγγελία χωρίς ουσία.

“Με σωστό σχεδιασμό, αυτό το ποσοστό μπορεί να φτάσει ακόμη και στο 40% στην περίπτωση ενός πολεμικού πλοίου που θα κατασκευαστεί στην Ελλάδα. Ποιος, όμως, θα το διαχειριστεί;”, αναρωτήθηκε ο πρόεδρος του ΣΕΚΠΥ. “Μέχρι το 2011 είχαμε ένα εξαιρετικό θεσμικό εργαλείο για την Εγχώρια Προστιθέμενη Αξία (ΕΠΑ). Πρέπει να γίνει κάτι ανάλογο σήμερα, αλλιώς όλη αυτή η προσπάθεια δεν θα έχει κανένα νόημα”.

Συμφωνίες

Πάντως, στο πλαίσιο της DEFEA 2025 καταγράφηκαν σημαντικές συμφωνίες. Ενδεικτικά, ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνονται οι παρακάτω:

• Η στρατηγικής σημασίας συνεργασία μεταξύ της ελληνικής αεροπορικής βιομηχανίας, της Israel Aerospace Industries (IAI) και της θυγατρικής της ELTA SYSTEMS. Η συνεργασία αφορά στην συμπαραγωγή του αυτόνομου υποβρυχίου συστήματος Blue Whale.
• Η υπογραφή MOU μεταξύ της METLEN και της IVECO Defence Vehicles για αποκλειστική συνεργασία για την παροχή στρατιωτικών φορτηγών στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις.
• Η υπογραφή στρατηγικής συμφωνίας του ομίλου EFA με την εταιρεία υψηλής τεχνολογίας Acromove για την ανάπτυξη και παραγωγή ολοκληρωμένων λύσεων επικοινωνίας αξιοποιώντας το λογισμικό τακτικών δεδομένων της SCYTALYS μέλους του ομίλου EFA.
• Ανακοινώθηκε από τον γαλλικό οίκο NAVAL GROUP, κατασκευαστή των φρεγατών Belhara, η υπογραφή μνημονίου συνεργασίας με την ελληνική εταιρεία ALTUS για την ενσωμάτωση του συστήματος UAV ATLAS 8 στις ναυτικές πλατφόρμες της.
• Η εταιρεία ARQUUS ανακοίνωσε ότι η Κύπρος έχει προχωρήσει στην υπογραφή συμβολαίου για 12 τεθωρακισμένα οχήματα Sherpa.
• Επίσης, ένα πολύ σημαντικό Μνημόνιο Συνεργασίας υπογράφτηκε με την γερμανική αμυντική εταιρεία Diehl παρουσία του Γερμανού Πρέσβη και εκπροσώπων του αντίστοιχου συνδέσμου BDSV. Σκοπός η γερμανική εταιρεία να διευρύνει τη συνεργασία της με ελληνικές εταιρείες.
• Μνημόνιο συνεργασίας υπογράφτηκε επίσης και με τον αντίστοιχο σύνδεσμο της Τσεχίας AOBP προκειμένου να διευκολυνθούν οι συνεργασίες των αμυντικών εταιρειών των δύο χωρών.
• Τέλος, το νεοσύστατο αμυντικό cluster Defenc EduNet που σύστησαν ο ΣΕΚΠΥ και τα Πανεπιστήμια της Βορείου Ελλάδας υπέγραψε με την Ernst & Young Μνημόνιο Συνεργασίας ώστε να βοηθήσει με την εμπειρία στην σύμπραξη των εταιρειών με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά και σε εξωτερικές συνεργασίες με ερευνητικά κέντρο.