Disziplin über alles. Ποιο είναι το πραγματικό νόημα της πειθαρχίας;

H σύνοδος κορυφής της Ε.Ε. της προηγουμένης εβδομάδας αντιμετωπίσθηκε στη χώρα μας με λιγότερο επικοινωνιακό θόρυβο και με σαφώς λιγότερη δραματοποίηση απ’ότι οι προηγηθείσες (του Μαρτίου, του Ιουλίου και του Οκτωβρίου).

Οι λόγοι της σχετικά “χλιαρότερης” υποδοχής των αποτελεσμάτων της συνόδου αυτής από ελληνικής πλευράς είναι δύο κυρίως:

αφ’ενός δεν ήταν η Ελλάδα αυτή τη φορά και η εξυπηρέτηση του χρέους της το κυρίαρχο θέμα και αφ’ετέρου είχαμε μόλις λάβει τη “δόση μας” (την περίφημη έκτη δόση… θρίλερ). Ανεξάρτητα όμως από την οπτική του ελληνικού πολιτικού “συστήματος” και των ελληνικών ΜΜΕ στα ευρωπαϊκά δρώμενα, η τελευταία αυτή σύνοδος κορυφής υπήρξε πιθανότατα η πιο σημαντική (τόσο για τις αποφάσεις που ελήφθησαν, όσο και για εκείνες που δεν ελήφθησαν) για το μέλλον της ΕΕ και του κοινού νομίσματος από τη συνθήκη του Μααστρίχτ και εντεύθεν και, υπό την έννοια αυτή, έχει νομίζω νόημα μια απόπειρα αποτίμησης των αποτελεσμάτων της.

Τι συνέβη λοιπόν στις Βρυξέλλες πριν λίγες ημέρες;

Aποφασίσθηκε  καθ’υπαγόρευση της Γερμανίας η υιοθέτηση ενός νέου δημοσιονομικού συμφώνου που επιβάλει σε όλα τα κράτη μέλη αυστηρό περιορισμό των ελλειμμάτων τους (ισοσκελισμένοι ή πλεονασματικοί προϋπολογισμοί, ανώτατο όριο διαρθρωτικού ελλείμματος 0,5%) και των χρεών τους (ανώτατο αποδεκτό όριο το 60% του ΑΕΠ). Τα κράτη υποχρεώνονται να περιλάβουν τις δεσμεύσεις αυτές στα Συντάγματα τους. Συμφωνήθηκε ακόμη η δημιουργία ενός μηχανισμού επιβολής αυτομάτων κυρώσεων στους παραβάτες των ανωτέρω ορίων-δεσμεύσεων, η υποχρεωτική έγκριση των εθνικών προϋπολογισμών των χωρών που βρίσκονται σε διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος από την Κομισιόν και η ενεργοποίηση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για να κρίνει την ορθή τήρηση όλων αυτών. Εγκαταλείπεται η αρχή της ομοφωνίας στις αποφάσεις που αφορούν τον μόνιμο μηχανισμό στήριξης (ΕSM) και απαιτείται η συμφωνία αυτών που βάζουν το 85% των κεφαλαίων. Διακηρύχθηκε ακόμη ότι δεν πρόκειται να υπάρξει νέο  PSI (συμμετοχή ιδιωτών σε αναδιάρθρωση-κούρεμα κρατικού χρέους) και ότι αυτό αφορά μόνον και κατ’εξαίρεσιν την Ελλάδα.

Δεν αποφασίσθηκαν η έκδοση ευρωομολόγων, η μετατροπή του EFSF/ΕSM σε τράπεζα ή η απευθείας χρηματοδότηση τους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αλλά η ενίσχυση τους με 200 δις ευρώ μέσω του ….ΔΝΤ και η επιθετική ενεργοποίηση της ΕΚΤ με αγορά ομολόγων των χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα δανεισμού ή με τύπωμα χρήματος.

Τέλος, συμφωνήθηκε ότι η διαδικασία θα προχωρήσει χωρίς μείζονες αλλαγές στις Ευρωπαϊκές Συνθήκες, αλλά με τη μορφή διακυβερνητικής συμφωνίας, για να παρακαμφθεί η αρνητική στάση της Μ. Βρετανίας και να μην χαθεί χρόνος.

Το πλήρες κείμενο της συμφωνίας (στα Αγγλικά) είναι διαθέσιμο εδώ .

Σε ότι αφορά την αποτίμηση των αποφάσεων αυτών διαμορφώνονται στον ελληνικό και διεθνή τύπο χονδρικά τρεις στάσεις: η αισιόδοξη-θετική, η απαισιόδοξη-απορριπτική και η συγκρατημένα αισιόδοξη-επιφυλακτική.

Όσοι βλέπουν αισιόδοξα την κατάσταση που διαμορφώνεται υιοθετούν λίγο-πολύ τη γερμανική αντίληψη για τα αίτια, άρα και για τους τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης. Πιστεύουν ότι η κρίση είναι  αποτέλεσμα της άφρονος δημοσιονομικής πολιτικής κάποιων κρατών μελών της Ευρωζώνης (με πρώτη την Ελλάδα) και ότι η εφαρμογή σκληρών δημοσιονομικών κανόνων για τον περιορισμό των ελλειμμάτων και μάλιστα με έναν αυτοματοποιημένο τρόπο επιβολής της πειθαρχίας, θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα στη ρίζα του και θα το λύσει. Θετικά βλέπουν και την απομόνωση της Αγγλίας (που διαφώνησε στη σύνοδο και τις αποφάσεις της), υπό την έννοια ότι η Αγγλία πάντα αποτελούσε τροχοπέδη στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και άρα σε αυτή την κρίσιμη καμπή, καλό είναι να προχωρήσουν οι πραγματικά “πρόθυμοι”. Τέλος, θετικά αποτιμούν και τη διακήρυξη περί μη επανάληψης του “κουρέματος” σε άλλη, πλην της Ελλάδος χώρα, με το επιχείρημα ότι θα διευκολύνει την “εθελοντική” ανταλλαγή των ελληνικών ομολόγων, αφού δεν θα υπάρχει ο κίνδυνος νέων απωλειών για τους ομολογιούχους από την αναδιάρθρωση τους χρέους μιας άλλης χώρας στο μέλλον.

Στην άλλη πλευρά του λόφου, οι απαισιόδοξοι-απορριπτικοί των αποφάσεων που ελήφθησαν επιχειρηματολογούν ότι η ένταση της κρίσης της Ευρώπης δεν οφείλεται αποκλειστικά στην έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας αλλά και (κυρίως) σε συστημικά προβλήματα της αρχιτεκτονικής του ευρώ και σε απουσία οικονομικής ομοιογένειας και σύγκλισης των χωρών μελών.  Εκτιμούν ότι η πολιτική διαρκούς λιτότητας σε όσες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, αλλά και Ιταλία, Ισπανία) έχει εφαρμοσθεί μέχρι τώρα έχει αποτύχει βυθίζοντας την οικονομία τους στην ύφεση και ότι οι αποφάσεις της πρόσφατης συνόδου το μόνο που πραγματικά εγγυώνται είναι η θεσμοθέτηση των αποτυχημένων πολιτικών του μνημονίου σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο και μάλιστα στο διηνεκές. Εστιάζουν δε, κυρίως στις αποφάσεις που δεν ελήφθησαν (ευρωομόλογο, ενεργοποίηση ΕΚΤ κτλ), αξιολογώντας ότι για μια ακόμη φορά χάθηκε η ευκαιρία δραστικής αντιμετώπισης της κρίσης και της πίεσης των αγορών. Από πολιτικής δε απόψεως, εκτιμούν ότι η διαφοροποίηση-απομόνωση της Αγγλίας ενισχύει την προοπτική ” γερμανοποίησης” της Ευρώπης, και ότι επιχειρείται η μεταφορά εξουσιών από τα κυρίαρχα κράτη σε υπερεθνικούς ασαφείς θεσμούς  της ευρω-γραφειοκρατίας χωρίς καμία δημοκρατική νομιμοποίηση.

Οι συγκρατημένα αισιόδοξοι-επιφυλακτικοί είναι της άποψης, ότι οι αποφάσεις που λήφθηκαν δεν αρκούν, αλλά ότι είναι προς τη σωστή κατεύθυνση μιας βαθύτερης και ουσιαστικότερης ευρωπαϊκής πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης. Εκτιμούν ότι οι κανόνες δημοσιονομικής εξυγίανσης είναι θεμιτοί, αλλά ότι πρέπει σύντομα να ακολουθήσουν πρωτοβουλίες όπως τα ευρωομόλογα και αναπτυξιακού χαρακτήρα μεταβιβάσεις από τις πλεονασματικές χώρες στις ελλειμματικές, διότι ειδάλλως ο φαύλος κύκλος της ύφεσης-βαθύτερης λιτότητας δεν πρόκειται να σπάσει. Πιστεύουν ότι αργά ή γρήγορα τα πράγματα θα οδηγηθούν προς τα εκεί, γιατί είναι ζήτημα επιβίωσης του ευρώ και των χωρών της ευρωζώνης και ότι οι γερμανικές αντιστάσεις εν τέλει θα καμφθούν, όταν η γερμανική πολιτική ελίτ αισθανθεί ότι έχει πείσει τη γερμανική κοινή γνώμη, ότι η “τευτονική” πειθαρχία έχει επιβληθεί σε όλους τους “εταίρους”.

Η δική μου άποψη βρίσκεται μεταξύ των απαισιόδοξων και των συγκρατημένα αισιόδοξων, είναι κατά κάποιο τρόπο συγκρατημένα απαισιόδοξη. Νομίζω ότι για μία ακόμη φορά “η Ευρώπη κάνει πολύ λίγα, πολύ αργά” και ότι εξακολουθεί να βρίσκεται πίσω από τις εξελίξεις. Υποτιμάται το πρόβλημα της ανισόμετρης ανάπτυξης και της διάβρωσης της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και αντιμετωπίζεται η κρίση στενά λογιστικά-δημοσιονομικά. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι χώρες με υψηλά ελλείμματα και χρέη (όπως η δική μας) πρέπει να αγωνισθούν για τη δημοσιονομική τους εξυγίανση με σοβαρές παρεμβάσεις και στο σκέλος των δαπανών και σε αυτό των εσόδων. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό για την επίλυση της κρίσης της ευρωζώνης. Η εκτός λογικής πραγματικότητα ύπαρξης κοινού νομίσματος χωρίς κοινή φορολογική πολιτική, χωρίς κοινές εγγυήσεις δανεισμού (ευρωομόλογα), χωρίς κεντρική τράπεζα (ΕΚΤ) με τη δυνατότητα να λειτουργεί ως δανειστής εσχάτου ανάγκης και να ρυθμίζει (αυξομειώνοντας, και σε αυτή τη φάση ύφεσης, είναι μάλλον κοινός τόπος ότι χρειάζεται αύξηση) τη ροή χρήματος, αφήνει όλη την ευρωζώνη ανοχύρωτη στις ορέξεις και τις επιθέσεις των αγορών.

Το κωμικοτραγικής πολυπλοκότητας και α-νοησίας σχήμα, όπου ο μηχανισμός στήριξης (ΕSM) δεν χρηματοδοτείται από την ΕΚΤ ή τα κράτη, αλλά τα κράτη δανείζουν το ΔΝΤ (με αστείο για τις ανάγκες στήριξης της Ισπανίας ή της Ιταλίας ποσό) για να δανείσει το ESM, για να δανείσει με τη σειρά του τις χώρες με προβλήματα χρηματοδότησης είναι ενδεικτικό των αγκυλώσεων του λεγομένου ευρω-ιερατείου (όπως επίσης και η αδυναμία να συγκροτηθεί ένας ευρωπαϊκός οίκος αξιολόγησης, αφήνοντας ολόκληρη την ήπειρο έρμαιο στις διαθέσεις και τις σκοπιμότητες των τριών αμερικανικών και πρόσφατα του ενός κινέζικου οίκου).

Η απόλυτη επιβολή της γερμανικής ατζέντας και των απόψεων της “σιδηράς Frau”, με την πολιτική ταπείνωση ακόμα και μεγάλων χωρών όπως η Γαλλία και η Ιταλία (ας μη γελιώμαστε, δεν υπάρχει κανένας γαλλογερμανικός άξονας, το Παρίσι έχει υποταχθεί πλήρως στις βουλές του Βερολίνου), δημιουργεί συνθήκες επικίνδυνης πολιτικής ανισορροπίας στην Ευρώπη και  θα ενισχύσει με μαθηματική βεβαιότητα τον ευρωσκεπτικισμό και τα ακραία αντιευρωπαϊκά κόμματα σε όλη την ήπειρο, ξυπνώντας εθνικισμούς και αντιπαλότητες του προηγούμενου αιώνα. Είναι επίσης ανησυχητικό ότι έχει εγκαταλειφθεί ακόμη και η ρητορική του κοινού ευρωπαϊκού οράματος της ισοτιμίας, της αλληλεγγύης, της συνοχής και έχει αντικατασταθεί από τη ρητορική της μεταμέλειας, του συνετισμού, της πειθαρχίας, των κυρώσεων. Οι χώρες που εμφανίζονται να συναινούν σε αυτή τη φάση με τις γερμανικές αξιώσεις, το κάνουν κυρίως, λόγω του φόβου απομόνωσης τους και του ενδεχομένου να κληθούν να αντιμετωπίσουν μόνες τους τις επιθέσεις των αγορών. Στην πραγματικότητα δεν συναινούν, σύρονται στη συναίνεση.

Η λέξη πειθαρχία στα ελληνικά είναι σύνθετη. Πειθ-αρχώ, σημαίνει ακολουθώ τις βουλήσεις των αρχών, της εξουσίας, αφού όμως, και επειδή, έχω πεισθεί. Η αρχή (εξουσία) λοιπόν, οφείλει να πείθει. Η ετυμολογία της γερμανικής λέξης Disziplin δεν νομίζω ότι περιγράφει αυτή την ανάγκη πειθούς.

Αν όμως, δεν συνειδητοποιηθεί αυτή η ανάγκη να πεισθούν οι Ευρωπαίοι πολίτες για την ανάγκη υπηρέτησης ενός κοινού ευρωπαϊκού οράματος για κοινωνίες ανθρωποκεντρικές, με σεβασμό στις δημοκρατικές αξίες, στα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα, στην προστασία των ασθενέστερων, στην ανάγκη περιφρούρησης ενός ελαχίστου αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για όλους, τότε η οποιαδήποτε προσπάθεια ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (και ειδικά με όρους γερμανικού ηγεμονισμού) είναι de facto καταδικασμένη σε αποτυχία.

Το στοίχημα της Ευρώπης είναι πολύ μεγάλο για να χαθεί. Ο πραγματισμός και ο ορθολογισμός (χαρακτηριστικά της σκέψης των Γερμανών) δεν μπορεί, παρά να τους επιβάλει αλλαγή πλεύσης. Ελπίζω να συμβεί πριν να είναι πολύ αργά. Η Ελλάδα, εκτιμώ, δεν πρέπει να βρεθεί μόνη της στις μυλόπετρες του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι θυσίες στις οποίες υποβάλλεται άνισα και ασύμμετρα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας δεν αποτελούν δυστυχώς εγγύηση σωτηρίας, αλλά υποχρεώνουν όλους μας να αγωνισθούμε για να ξαναχτίσουμε την πατρίδα μας σε πιο στέρεες βάσεις. Το φωτεινό παράδειγμα του δασκάλου του Φουρφουρά Ρεθύμνου Άγγελου Πατσιά δείχνει ένα δρόμο φιλότιμου, αλληλεγγύης, “Καζαντζακικής”* προσωπικής ευθύνης.

Δεν θα το βάλουμε κάτω.

*” Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω”

Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική

Y.Γ. 1. Η εικόνα είναι το έργο Mutter der Disziplin (μητέρα της πειθαρχίας) του Γερμανού καλλιτέχνη Jonathan Meese (1970-  ).

Υ.Γ.2. Ευχαριστώ την Ελένη Στεφανάτου για την υπενθύμιση της “Καζαντζάκειας” ρήσης που έκλεισε το κείμενο μου και τον Νικήτα Κακκαβά για το κείμενο του “Και όρθια η Πράξη σαν αλεξικέραυνο”

* Ο Σταμάτης Κυρζόπουλος είναι ιατρός καρδιολόγος, στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και συγγραφέας του βιβλίου “Μονόδρομοι και αδιέξοδα: Πολιτών υπέρβαση”. Εκτός από το News247 αναλύει και εκφράζει τις σκέψεις του μέσα από το προσωπικό του blog sxoliopoliti.blogspot.gr