Μια ωδή στον άνθρωπο που έδωσε στον πλανήτη τα αντισηπτικά

Θέλω να πάρεις το χρόνο σου και να σκεφτείς ποιο ήταν το προϊόν που έκανε sold out στην αρχή της πανδημίας και που μέχρι σήμερα υπάρχουν παντού. Να βοηθήσω: δεν εννοώ μόνο σε χώρους, αλλά και στην τσέπη ή την τσάντα σου. Αυτό για το οποίο ‘έπεσαν’ κορμιά στα supermarkets, που μας επιτρέπει να ακουμπάμε τα πάντα χωρίς άγχος και ενδεχομένως να κρατά τον Covid-19 σε έλεγχο (λέμε τώρα) περισσότερο και από τη μάσκα.

Σήμερα θα μιλήσουμε για τον άνθρωπο που έδωσε στον πλανήτη το αντισηπτικό. Ή αν προτιμάς το hand sanitizer (απολυμαντικό χεριών). Πρώτα να αναφέρουμε κάποια νούμερα. Σύμφωνα με το CNBC μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο οι πωλήσεις αυξήθηκαν τον Φλεβάρη κατά 255% (κάθε άτομο είχε δυο) και στην Ιταλία κατά 1.087%. Τα έσοδα παγκοσμίως έφτασαν τα 11.000.000.000 δολάρια σε έσοδα.

Ο δικός μας Θάνος”, ένα ντοκιμαντέρ του NEWS247 για τον σπουδαίο Θάνο Μικρούτσικο, μέσα από τα μάτια και την ψυχή 20 δικών του ανθρώπων. Τραγουδοποιοί, σκηνοθέτες, συγγραφείς, πολιτικοί, μουσικοί, περιγράφουν, θυμούνται, ζωγραφίζουν με λόγια και ψυχή, το πορτραίτο του Θάνου. Έρχεται την Δευτέρα 28/12 στο NEWS247.

Το ‘μάντρα’ της πανδημίας ήταν η φράση που επαναλάμβανε διαρκώς ο Ignaz Semmelweis το 1850, προσπαθώντας να πείσει πως αυτό το απλό πράγμα ήταν αρκετό για να σώσει ζωές. Ο Ούγγρος μαιευτήρας (σημείωσε πως η μαιευτική είχε καθιερωθεί ως αναγνωρισμένη ιατρική ειδικότητα, από τις αρχές του 19ου αιώνα) είχε αποδεχθεί την πρόσκληση να μιλήσει στο Gesellschaft der Ärzte -το Κολέγιο γιατρών στη Βιέννη που υπάρχει μέχρι σήμερα. Από την αρχή του (1802) ήταν ένας χώρος ‘ζυμώσεων’, εκπαίδευσης και παρουσίασης όσων νέων προέκυπταν επί των μολυσματικών ή άλλων ασθενειών που ταλαιπωρούσαν τον κόσμο. Για παράδειγμα, εκεί έδειξε ο Karl Eduard Hammerschmidt το πρώτο σφυγμόμετρο της ιστορίας, το 1843.

Στις 15/5 του 1850 οι παρευρισκόμενοι δεν γνώριζαν τι είχε ανακαλύψει ο Semmelweis και μπορούσε να σώσει ζωές. Το συνόψισε σε τέσσερις λέξεις: ‘να πλένετε τα χέρια σας’.

Τώρα που το διαβάζεις αυτό, θα θεωρείς ως δεδομένο ότι όλοι οι γιατροί καθαρίζουν σχολιαστικά τα χέρια τους, πριν την όποια εξέταση ή επέμβαση. Τότε δεν ήταν ακριβώς αυτή η πραγματικότητα. Οι μικροοργανισμοί (μικρόβια -μύκητες, έλμινθες, πρωτόζωα, βακτήρια και ιοί) δεν υπήρχαν ως έννοια. Εννοώ δεν είχαν ‘ανακαλυφθεί’ ακόμα. Αγνοούνταν η ύπαρξη τους -παρ’ ότι ήταν παντού. Επίσης, δεν υπήρχε ειδικότητα ‘γυναικολόγος’. Προέκυψε τη δεκαετία του ’80 και το 1889 δημιουργήθηκε το σχετικό τμήμα στο John Hopkins Hospital.

Όπως έχει γράψει το PBS έως τα μέσα του 19ου αιώνα, πέντε στις 1000 γυναίκες πέθαιναν στον τοκετό που αναλάμβαναν οι μαίες στα νοσοκομεία ή τα σπίτια. Στις γέννες που έκαναν οι γιατροί στα καλύτερα νοσοκομεία της Ευρώπης και της Αμερικής οι θάνατοι ήταν 10 έως 20 φορές περισσότεροι. Είχε διαπιστωθεί πως οφείλονταν σε λοίμωξη, που οδηγούσε σε σήψη και τελικά στο θάνατο (και όλα αυτά γίνονταν εντός 24 ωρών από τη γέννα) χωρίς να μπορούν να εξηγήσουν περαιτέρω. Επειδή υπήρχε άγνοια γίνονταν αυτοψίες την επομένη των θανάτων. Οι γιατροί που τις έκαναν ήταν και αυτοί που εξέταζαν τις ετοιμόγεννες, κάθε μέρα.

Τα έκαναν όλα με γυμνά χέρια και στην καλύτερη των περιπτώσεων, μεσολαβούσε πλύσιμο χεριών με σαπούνι.

Ο άνθρωπος μας, ο οποίος εργαζόταν στο Γενικό Νοσοκομείο Βιέννης ήταν Ούγγρος και Εβραίος, συνδυασμός που τον κρατούσε μακριά από τις ειδικότητες για τις οποίες φημιζόταν η Βιένη. Δηλαδή της ιατρικής και της χειρουργικής. Του είχαν αναθέσει να ασχολείται με ό,τι δεν ήθελαν οι άλλοι. Ήταν η μαιευτική. Η δουλειά του ήταν να εξετάζει κάθε πρωί τις ασθενείς, πριν περάσει να τις δει ο γιατρός, να επιβλέπει δύσκολες γέννες και να διδάσκει στους φοιτητές τη δουλειά. Επίσης, του είχαν αναθέσει να κρατάει πρακτικά.

Fact: τα μαιευτήρια είχαν δημιουργηθεί για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της βρεφοκτονίας ‘παράνομων’ παιδιών. Παρείχαν δωρεάν υπηρεσίες και φροντίδα στα βρέφη. Κατέφευγαν σε αυτά οι μη προνομιούχες γυναίκες -συμπεριλαμβανομένων των ιερόδουλων. Ως αντάλλαγμα, διέθεταν τα σώματα τους για την εκπαίδευση των γιατρών και των μαίων. Το Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης είχε δύο μαιευτήρια.

Όπως κρατούσε τα αρχεία ο Semmelweis, διαπίστωσε πως το 1/3 των ετοιμόγεννων είχε πεθάνει από τον ίδιο λόγο. Αποφάσισε να ερευνήσει ποιος ακριβώς ήταν αυτός -από πού ξεκινούσαν όλα και πώς εξελίσσονταν. Σημείωσε επίσης, πως είχε γίνει και δέκτης δεκάδων εκκλήσεων από ετοιμόγεννες που τον παρακαλούσαν να τους δώσει εξιτήριο, καθώς πίστευαν πως οι γιατροί είναι προάγγελοι θανάτου -οι μητέρες της εποχής είχαν κάνει (ας πούμε) viral τη φράση ‘πανούκλα των γιατρών’.

Το 1947 πέθανε ο φίλος του Jakob Kolletschka. Στην αυτοψία βρήκαν πως εμφάνισε την ίδια παθολογία με τις γυναίκες που πέθαιναν μετά τη γέννα. Ο Kolletschka είχε ‘τσιμπηθεί’ με νυστέρι μαθητή του, ενώ έκαναν αυτοψία. Ο Semmelweis πρότεινε να εξεταστεί το ενδεχόμενο της σύνδεσης μεταξύ της μόλυνσης του πτώματος και του επιλόχειου πυρετού. Είχε έτοιμο και τον τρόπο.

Ο ίδιος και οι φοιτητές που επέβλεπε θα μετέφεραν τα ‘νεκρόμορφα σωματίδια’ (σήμερα είναι το βακτήριο που λέγεται αιμολυτικός στρεπτόκοκκος ομάδας Α -αλλά τότε δεν ‘υπήρχαν’ ως επιστημονικά αποδεδειγμένα καν τα μικρόβια) από την αίθουσα των αυτοψιών στις εγκυμονούσες που εξέταζαν στο θάλαμο της πρώτης μαιευτικής κλινικής. Τη δεύτερη θα την αναλάμβαναν μόνο οι μαίες που δεν είχαν σχέση με τις αυτοψίες -και επαφή με σορούς. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που περίμενε. Οι θάνατοι στην κλινική των μαίων ήταν λιγότεροι.

Οι ιστορικοί ξεκαθαρίζουν πως ο Semmelweis δεν ήταν ο πρώτος που ένωσε τις τελείες. Είχαν προηγηθεί άλλοι. Ο τελευταίος ήταν ο Oliver Wendell Holmes, ανατόμος του Harvard, ο οποίος είχε συστήσει το 1843 να μην μετέχουν οι μαιευτήρες στις αυτοψίες γυναικών που είχαν πεθάνει από επιλόχειο πυρετό. Δεν βοήθησε ότι τότε δεν υπήρχε Internet -ή έστω ένα τηλέφωνο.

Στην Αυστρία λοιπόν, το 1847 ο Semmelweis είχε διατάξει τους υφισταμένους του να πλένουν τα χέρια τους με ένα διάλυμα που είχε δημιουργήσει ο ίδιος και περιείχε χλώριο και χυμό λεμονιού “έως ότου εξαφανιστεί η μυρωδιά των μολυσμένων ιστών των σορών”, μεταξύ των αυτοψιών και των εξετάσεων. Μετά επιχείρησε να πείσει τους πάντες να συνταχθούν. Πολλοί (οι ανώτεροι σε θέση) ένιωσαν πως τους προσέβαλε (ότι τους έλεγε βρώμικους -πέρα από υπεύθυνους για τους θανάτους των εγκύων) και αρνήθηκαν πεισματικά να τον ακούσουν.

Στο πρώτο εξάμηνο της χρήσης του διαλύματος για το καθάρισμα των -γυμνών- χεριών, οι θάνατοι από επιλόχειο πυρετό μειώθηκαν κατά 90%. Το πλύσιμο των χεριών με αυτό που πρότεινε ο ειδικός, έγινε υποχρεωτικό το μήνα Απρίλιο. Οι θάνατοι μειώθηκαν από 18.3%, σε 2.2% τρεις μήνες μετά και 1.9% τέσσερις μήνες αργότερα.

Άρχισε να στέλνει επιστολές σε όλα τα άλλα νοσοκομεία, στα οποία ενημέρωνε για τα αποτελέσματα και εν πολλοίς, απαιτούσε να ακολουθήσουν το παράδειγμα. Υπήρξαν πολλοί που τον αμφισβήτησαν. Όσοι περισσότεροι γίνονταν, τόσο αυξανόταν ο εκνευρισμός του -ένιωθε να τον ‘πνίγει’ το δίκιο του. Η συμπεριφορά του είχε αρχίσει να γίνεται ακραία. Του επιπέδου να στέλνει επιστολές στα νοσοκομεία που απέρριπταν τα ευρήματα του, στις οποίες χαρακτήριζε ως ‘ανεύθυνους δολοφόνους’ τους πιο ισχυρούς ακαδημαϊκούς.

Το 1850 έχασε την άδεια του και αποχώρησε από το Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης. Έφυγε για την πατρίδα του, χωρίς να ενημερώσει καν τους πιο στενούς του συνεργάτες.

Για χρόνια δεν άκουγε όσους του πρότειναν να δημοσιεύσει όσα είχε βρει, όσο και αν τον παρακαλούσαν. Το έκανε με καθυστέρηση 13 ετών (1861) και αφού είχε γίνει persona non grata. Ο τίτλος που έδωσε στην εξήγηση των θεωριών του ήταν “Die Aetiologie, der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers” (‘η αιτιολογία, το σκεπτικό και η προφύλαξη από τον επιλόχειο πυρετό’).

Από τις αρχές του 1861 η συμπεριφορά του γινόταν ολοένα και πιο απρόβλεπτη. Έπασχε από κατάθλιψη και είχε γίνει αφηρημένος. Συν του ότι κάθε συζήτηση που έκανε την ‘έφερνε’ στο θέμα που τον απασχολούσε. Στα μέσα του 1865 είχε πια ενοχλήσει τους πάντες με τη συμπεριφορά του. Είχε αρχίσει και να πίνει αλκοόλ, όπως περνούσε περισσότερο χρόνο με ιερόδουλες από ό,τι με την οικογένεια του και γενικά άλλαξε τελείως ως χαρακτήρας και συμπεριφορά. Στις 30/7 εκείνου του έτους ένας γιατρός τον κάλεσε να δει μια από τις νέες κλινικές της Βιέννης. Τον πήγε σε μια ψυχιατρική κλινική. Εκείνος προσπάθησε να αποδράσει, όταν κατάλαβε ποια ήταν η αλήθεια. Δεν τα κατάφερε. Πέθανε δυο εβδομάδες. Ήταν 47 χρόνων.

Κάποιοι ιστορικοί επισημαίνουν πως κατά τη διάρκεια μιας επέμβασης, μολύνθηκε με σύφιλη, γεγονός που εξηγούσε και την παράνοια του. Άλλοι ότι έπαθε μόλυνση στο αίμα και μετά σήψη, ενώ είχε διπολισμό. Η πιο πρόσφατη έρευνα αναφέρει ότι είχε Αλζχάιμερ και πως τον χτύπησαν μέχρι θανάτου οι φύλακες του ασύλου. Αυτοί του προκάλεσαν την γαστρεντερική πληγή που ήταν η αιτία του θανάτου του. Η αυτοψία έδειξε και δηλητηρίαση αίματος. Όλοι συμφωνούν πως η ιατρική κοινότητα δεν ήταν έτοιμη να δεχθεί για αυτά που είχε ανακαλύψει.

Δικαιώθηκε όταν ο Louis Pasteur ανακάλυψε τα μικρόβια, στα τέλη του 1850. Έχεις ενημερωθεί σχετικά, στην ιστορία του εμβολίου.

Ο πρώτος γιατρός που χρησιμοποίησε αντισηπτικό σε επέμβαση ήταν ο Joseph Lister, Σκοτσέζος χειρουργός στο Royal Infirmary (Βασιλικό Ιατρείο) της Γλασκόβης. Είχε διαβάσει την έκθεση του Semmelweis και άρθρο του Pasteur για τη θεωρία των μικροβίων. Αντιλήφθηκε πως το διάλυμα του πρώτου ‘σκότωνε’ τα μικρόβια που οδηγούσαν στη μόλυνση. Άρχισε να τυλίγει τις πληγές με επίδεσμο που ήταν βουτηγμένος σε καρβολικό οξύ (φαινόλη -των βακτηριοκτόνων, αντισηπτικών και αντιπαρασιτικών ιδιοτήτων) και ανακάλυψε πως μειώθηκε η θνησιμότητα κατόπιν θεραπείας από μολύνσεις, ενώ είχαν μειωθεί τα περιστατικά σήψης.

Yποψιάστηκε τις δράσεις της φαινόλης ως επαρκές απολυμαντικό, από τη χρήση της στα χωράφια που αρδεύονταν με απόβλητα, για τη απάλυνση της μυρωδιάς. Υπέθεσε πως είναι ασφαλές ως υλικό, καθώς τα ίδια χωράφια που υποβάλλονταν σε χρήση καρβολικού οξέως δεν είχαν εμφανείς δυσμενείς επιπτώσεις στα ζώα που τα βοσκούσαν. Ο Lister έγινε ο ‘πατέρας της σύγχρονης χειρουργικής’.

To ‘Listerine’ που ξέρεις ήταν προϊόν δουλειάς του γιατρού Joseph Lawrence, ο οποίος έδωσε στην ανακάλυψη του (το στοματικό διάλυμα) το όνομα του επιστήμονα που χάραξε το δρόμο για την αποστείρωση.

Όπως αναφέρει το Ιndustrial Revolution τα αντισηπτικά έκαναν τις χειρουργικές επεμβάσεις βιώσιμη μέθοδο θεραπείας. Πριν ανακαλυφθούν, οι χειρουργοί επενέβαιναν μόνο αν δεν υπήρχε άλλη πιθανή θεραπεία -αφού οι εγχειρήσεις οδηγούσαν στις μολύνσεις και το θάνατο.