Τα αναπάντητα ερωτήματα για την επόμενη μέρα στη Γάζα

Η απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων που κρατούσε η Χαμάς και των Παλαιστινίων κρατουμένων και συλληφθέντων που κρατούσε το Ισραήλ, καθώς και οι συγκλονιστικές εικόνες που ακολούθησαν με ανθρώπους με δάκρυα χαράς να κυλούν στο πρόσωπό τους, αποτέλεσαν το καλύτερο επιχείρημα υπέρ των αρετών του σχεδίου του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα.

Ο Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρός του Τραμπ, ο οποίος βοήθησε στη μεσολάβηση για την επίτευξη της συμφωνίας, καυχήθηκε ότι οι «διαπραγματευτές» – όπως ο ίδιος – πέτυχαν επειδή ήταν διατεθειμένοι να αφήσουν τις λεπτομέρειες για αργότερα.

Ο πρωθυπουργός του Κατάρ, σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θάνι, είπε την Παρασκευή ότι «αν προχωρούσαμε σε διαπραγματεύσεις για το πλήρες πακέτο, δεν θα είχαμε επιτύχει αυτά τα αποτελέσματα». Ωστόσο, το σχέδιο του Αμερικανού προέδρου επαναλαμβάνει ένα μοτίβο που έχει παρατηρηθεί σε προηγούμενες προσπάθειες για την επίτευξη μόνιμης ειρήνης.

Αυτή ακριβώς ήταν η αποτυχία των συμφωνιών του Όσλο. Πολλά σημαντικά ζητήματα παραμερίστηκαν για αργότερα. Και η ισραηλινή άκρα δεξιά άρχισε να τεμαχίζει αυτό που υποτίθεται ότι θα ήταν το παλαιστινιακό κράτος, με εποικισμούς και δρόμους.

Ακολουθούν μερικά από τα βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν – όπως τα αναδεικνύει ο Guardian– για να φανεί αν το σχέδιο του Τραμπ θα είναι διαφορετικό ή θα έχει την τύχη των συμφωνιών του Όσλο.

Θα αποσυρθούν τα ισραηλινά στρατεύματα;

Μέχρι στιγμής, το Ισραήλ έχει αποσυρθεί από τις μεγάλες πόλεις της Γάζας, σε μια «κίτρινη γραμμή» που σημαίνει ότι κατέχει περίπου το 53% της επικράτειας. Θεωρητικά, θα ακολουθήσουν δύο ακόμη φάσεις αποχώρησης: πρώτα, όταν αναπτυχθεί μια διεθνής δύναμη σταθεροποίησης και δεύτερον, προς μια μόνιμη «ζώνη ασφαλείας».

Όμως η ρητορική του Μπενιαμίν Νετανιάχου τις τελευταίες ημέρες εγείρουν νέα ερωτήματα. «Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις παραμένουν βαθιά μέσα στο έδαφος της Γάζας και ελέγχουν όλα τα στρατηγικά σημεία της», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα. «Περικυκλώνουμε τη Χαμάς από όλες τις κατευθύνσεις», επισήμανε.

Το Ισραήλ έχει καταλάβει νέα εδάφη στη Συρία επ’ αόριστον. Πριν από λίγες ημέρες εξακολουθούσε να βομβαρδίζει το νότιο Λίβανο, παρά την κατάπαυση του πυρός στην περιοχή. Αν εξετάσει κανείς την προοπτική αποχώρησης σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο η χώρα έχει τηρήσει άλλες συμφωνίες, θα διαπιστώσει ότι είναι απίθανο να συμβεί.

Θα αφοπλιστεί η Χαμάς;

Ο αφοπλισμός της Χαμάς αποτελεί βασικό στοιχείο του σχεδίου Τραμπ – αλλά το Σάββατο, ανώτερος αξιωματούχος της Χαμάς δήλωσε στο AFP ότι ο αφοπλισμός είναι «εκτός συζήτησης», προσθέτοντας: «Το αίτημα να παραδώσουμε τα όπλα μας δεν είναι διαπραγματεύσιμο». Ακόμα και τη Δευτέρα, την ώρα που απελευθερώνονταν οι όμηροι, υπήρχαν εικόνες ενόπλων μαχητών σε περιοχές της Γάζας, μια προφανής προσπάθεια της Χαμάς να επαναβεβαιώσει την εξουσία της.

Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, σημειώνει ο Guardian. Η Χαμάς διατηρεί την εξουσία της επειδή έχει σχεδόν μονοπώλιο στη χρήση βίας. Kαι η ιστορία της διακυβέρνησής της υποδηλώνει ότι όταν η οργάνωση διαθέτει όπλα, θα επιδιώξει να αναπτύξει τη στρατιωτική της υποδομή.

Ακόμη κι αν συμφωνούσε θεωρητικά, δεν έχουν δοθεί λεπτομέρειες για το πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην πράξη ο αφοπλισμός. Σύμφωνα με ένα μοντέλο, η οργάνωση θα μετέφερε τους μαχητές της σε καθορισμένες περιοχές όπου θα παρέδιδαν τα όπλα τους. Όμως προκύπτουν προφανή ερωτήματα: θα δεχόταν η Χαμάς τα όπλα της να τεθούν υπό αιγυπτιακό έλεγχο; Θα εμπιστευόταν μια διεθνή δύναμη; Οι ηγέτες της γνωρίζουν ότι μόλις παραδώσουν τα όπλα, δεν πρόκειται να τα ξαναπάρουν.

Πώς θα λειτουργήσει η «διεθνής δύναμη σταθεροποίησης»;

Το κείμενο του σχεδίου του Λευκού Οίκου αναφέρει ότι οι ΗΠΑ θα «εργαστούν με Άραβες και διεθνείς εταίρους για την ανάπτυξη μιας προσωρινής διεθνούς δύναμης σταθεροποίησης (ISF) που θα αναπτυχθεί άμεσα στη Γάζα». Η δύναμη αυτή θα αποτελέσει «τη μακροπρόθεσμη εσωτερική λύση ασφάλειας». Θεωρητικά, θα εγγυηθεί στο Ισραήλ ότι μπορεί να αποσύρει τις δυνάμεις του χωρίς να επιτρέψει στη Χαμάς να ανασυνταχθεί.

Αν και φαίνεται πως η δύναμη αυτή θα αποτελείται κυρίως από αραβικά και μουσουλμανικά κράτη, πολλά κρίσιμα ζητήματα παραμένουν ασαφή: θα έχει εντολή από τον ΟΗΕ; Τι αντάλλαγμα θα ζητήσουν οι χώρες που θα συμμετάσχουν; Και ποια ακριβώς θα είναι η αποστολή της;

«Κανείς δεν περιμένει ότι η δύναμη αυτή θα πολεμήσει τη Χαμάς», είπε ένας δυτικός διπλωμάτης στους Financial Times. Υποστήριξε ότι η απλή παρουσία της θα καθιστούσε δυσκολότερο για οποιαδήποτε πλευρά να ξαναρχίσει τη σύγκρουση, ακόμη κι αν «δεν έκανε απολύτως τίποτα».

Θα μπορούσε να υπάρχει ένα παρόμοιο μοντέλο με εντολή να περιπολεί και να αναφέρει παραβιάσεις της εκεχειρίας. Ωστόσο, στο νότιο Λίβανο, οι δυνάμεις αυτές έχουν αποδειχθεί αρκετά ανίσχυρες.

Θα ξεκινήσουν τα έργα ανοικοδόμησης;

Το σχέδιο του Λευκού Οίκου υπόσχεται να «ανασυγκροτήσει και να αναζωογονήσει» τη Γάζα, αντλώντας πόρους «από πολλές προτάσεις επενδύσεων και ενδιαφέρουσες αναπτυξιακές ιδέες».

Όμως, χωρίς ουσιαστικές λεπτομέρειες, ένα ταχύ «Σχέδιο Μάρσαλ» για τη Γάζα φαίνεται απίθανο.

Με κάθε μορφή ειρήνης, οι Παλαιστίνιοι θα αρχίσουν γρήγορα να καθαρίζουν δρόμους και να προσπαθούν να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους. Αλλά η κλίμακα της καταστροφής είναι τεράστια. Και το Ισραήλ πιθανότατα θα ζητά συνεχώς εγγυήσεις ότι τίποτα δεν θα χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς, επιβάλλοντας βαριές προϋποθέσεις στη διαδικασία.

Μετά τον πόλεμο του 2014, η ανοικοδόμηση προχώρησε με ρυθμούς χελώνας. Υπήρχαν αποθήκες όπου όσοι είχαν τα σωστά έγγραφα μπορούσαν να αγοράσουν οικοδομικά υλικά. Όμως, ακόμη και με ένα τέτοιο σύστημα παρακολούθησης, αναπτύχθηκε μαύρη αγορά υλικών – ακριβώς έξω από τις αποθήκες μπορούσε κανείς να αγοράσει ανακυκλωμένο σκυρόδεμα ή σίδερα που είχαν μεταπωληθεί. Έτσι, είναι πιθανό να δούμε ένα δυσλειτουργικό σύστημα ελέγχου, με τους απλούς ανθρώπους ανήμπορους να αποκτήσουν τα υλικά που τόσο χρειάζονται.

Θα υπάρξει μετάβαση σε παλαιστινιακή ηγεσία;

Το σχέδιο του Λευκού Οίκου καταρτίστηκε χωρίς ουσιαστική συμβολή από την παλαιστινιακή κοινωνία των πολιτών που βρίσκεται στη Γάζα. Η μεταβατική κυβέρνηση θα περιλαμβάνει τον πρώην Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει συμπεριληφθεί καμία αξιόπιστη παλαιστινιακή προσωπικότητα.

Ο Νετανιάχου φαίνεται απρόθυμος να αποδεχθεί τον μελλοντικό ρόλο της Παλαιστινιακής Αρχής που προτείνουν οι ΗΠΑ· σε κάθε περίπτωση, ο οργανισμός αυτός και ο ηγέτης του, Μαχμούντ Αμπάς, είναι ιδιαίτερα αντιδημοφιλείς στη Γάζα. Δεν υπάρχει παλαιστινιακή κυριότητα αυτής της διαδικασίας. Δεν πρόκειται για μια μεγάλη ειρηνευτική συμφωνία  με όραμα την ίδρυση ενός κράτους στο τέλος της.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τουλάχιστον ορισμένοι από τους αρχιτέκτονες του σχεδίου, όπως ο Βρετανός σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Τζόναθαν Πάουελ, αποδέχονται ότι πρώην μέλη της Χαμάς θα έχουν ρόλο στο μέλλον της Γάζας. Όμως το Ισραήλ φαίνεται αποφασισμένο να αποκλείσει εντελώς αυτό το ενδεχόμενο – γεγονός που προκαλεί φόβους για ένα φιάσκο ανάλογο με την “απο-Μπααθοποίηση” μετά την εισβολή στο Ιράκ. Αυτό θα παρέβλεπε το γεγονός ότι, σε πολλές περιπτώσεις, γιατροί, μηχανικοί, αστυνομικοί, νοσηλευτές και πανεπιστημιακοί είχαν κάποια σύνδεση με τη Χαμάς. Στο Ιράκ, μια εκτεταμένη πολιτική αποκλεισμού οδήγησε πολύ γρήγορα σε αναρχία και θρησκευτικές συγκρούσεις.

Η Γάζα διαφέρει σε πολλά σημεία. Όμως αυτό που λείπει από όλη αυτή τη διαδικασία είναι μια ουσιαστική διαδικασία συμφιλίωσης, που θα δίνει σε όλους τους Παλαιστινίους την ευκαιρία να συμμετάσχουν στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Δύσκολα μπορεί κανείς να δει σε αυτή τη συμφωνία κάτι που να ωφελεί πραγματικά την παλαιστινιακή κοινωνία.