ΕΙΔΑΜΕ ΤΟΝ “ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΑΚΟΥ” ΜΕ ΤΟΝ ΒΛΑΔΙΜΗΡΟ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ – ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ

“Ο Θάνατος του Εμποράκου” αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και επιδραστικότερα θεατρικά έργα του 20ου αιώνα, καθώς αναδεικνύει τις πιέσεις που ασκούνται στον ανθρώπινο ψυχισμό σε μια κοινωνία που θεωρεί την επιτυχία επιβεβλημένη και αναπόφευκτη.
Όταν το έργο έκανε πρεμιέρα στο Μπρόντγουεϊ, το 1949, υπήρχαν πατεράδες για τους οποίους “έπρεπε να καλέσουν τον γιατρό γιατί δεν μπορούσαν να σταματήσουν να κλαίνε”, με την απεικόνιση των ψεύτικων ελπίδων του καπιταλισμού και της οικογενειακής δυσλειτουργίας που άφησε πίσω του,

Ο Άρθουρ Μίλερ μπορεί να θεωρείται κλασικός συγγραφέας και πολλοί να τον θεωρούν ως έναν βαθμό αναμενόμενο και συντηρητικό, όμως στην πραγματικότητα η γραφή του είναι απρόσμενα εμπρηστική, καθώς τον ενέπνεε και τον παρακινούσε η υποβόσκουσα κοινωνική οργή.

Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν;

“Ο Θάνατος του Εμποράκου” γράφτηκε το 1949 και αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους αμερικανικούς δραματουργικούς ύμνους. Δεν αναφέρεται απλώς σε έναν φτωχό εμποράκο που συντρίβεται από τις απαιτήσεις της δουλειάς του, αλλά μιλάει για την απάνθρωπη φρίκη των καπιταλιστικών συστημάτων και κάνει ένα διαχρονικό σχόλιο για τη διάψευση του αμερικανικού ονείρου.

Έχοντας εργαστεί μια ολόκληρη ζωή με αξιοπρέπεια για να συντηρήσει την οικογένειά του και για να μεταφέρει τις αρχές του στα παιδιά του, ο Γουίλι Λόμαν, προσπαθεί να ανταπεξέλθει στις πιέσεις της εργασίας και της οικογενειακής ζωής. Χαωμένος, όλο και περισσότερο χάνει την επαφή με την πραγματικότητα μέχρι που βρίσκεται αντιμέτωπος με την απόλυση, γιατί και η αποδοτικότητά του έχει μειωθεί και η προσφορά του στο σύστημα που τον πληρώνει δεν κρίνεται πια συμφέρουσα. Παλεύει, ωστόσο, να πείσει όσους τον αμφισβητούν, και, κυρίως, τον εαυτό του, πως οι ιδέες του δεν ήταν λανθασμένες και ότι, αργά ή γρήγορα, θα δικαιωθεί. Παλεύει, μέχρι τη στιγμή της τελικής και οριστικής διάψευσης. Και το δυσβάσταχτο κυνήγι της επιβίωσης, σύμφωνα με τα πρότυπα που επιτάσσει η άκρως καπιταλιστική κοινωνία, τον οδηγεί παραληρηματικά στη διάλυση ολόκληρης της ζωής του.

Η σκηνοθετική ματιά του Γιώργου Νανούρη

Ο Γιώργος Νανούρης μετά το “Ψηλά από τη Γέφυρα” (που παρουσίασε πέρσι), σκηνοθετεί άλλο ένα έργο του Άρθουρ Μίλερ, το βραβευμένο με Πούλιτζερ «Ο Θάνατος του Εμποράκου». Η σκηνοθετική του ματιά είναι δωρική, γραμμική και κλασική, ενώ επιλέγει να παρουσιάσει μία ρεαλιστική απόδοση των χαρακτήρων, γεγονός που πολλές φορές φλερτάρει με πιο παρωχημένες και πιο “παλιακές” προσεγγίσεις, αλλά σαν σύνολο δεν ενοχλεί.

Ο λόγος του κειμένου είναι αυτός που έχει τον βασικό πρωταγωνιστικό ρόλο και ακούγεται δυνατά και καθαρά καθόλη τη διάρκεια της παράστασης. Λιτό είναι και το σκηνικό του Γιώργου Γαβαλά που ορίζεται από ένα λειτουργικό περιστρεφόμενο σύμπλεγμα κολώνων στη μέση της σκηνής. Τριγύρω οι τοίχοι είναι σκοτεινοί, μουχλιασμένοι. Μία βαριά ατμόσφαιρα και ένα περιβάλλον σήψης που σιγά σιγά πνίγει μέσα του τους ήρωες. Αυτό το σκηνικό εκμεταλλεύτηκε άριστα ο Γιώργος Νανούρης και τοποθετώντας εντός του τους ήρωες κατάφερε αρκετές φορές να “ξεφλουδίσει” τις στρώσεις της σκέψης του Μίλερ και να προκαλέσει την απαιτούμενη συγκινησιακή φόρτιση.

Οι ερμηνείες

Ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης επωμίζεται τον εμβληματικό ρόλο του Γουίλι Λόμαν και κάνει έτσι μία θαρραλέα στροφή στο δράμα. Η απόφασή του αυτή, μόνο ρίσκο δεν αποτελεί, καθώς ουκ ολίγες είναι οι φορές που έχει δώσει άριστα ερμηνευτικά διαπιστευτήρια. Στον ρόλο του Εμποράκου, δίνει μία σπαρακτική εσωτερική ερμηνεία και σκιαγραφεί το καυστικό πορτρέτο ενός ανθρώπου της εργατικής τάξης που αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για να πετύχει. Και τώρα, στη δύση του, η ίδια η ζωή του τον προδίδει. Ιδιαίτερα δυνατές είναι οι σκηνές με τον μεγαλύτερο γιο του, τον Μπιφ, αλλά και οι στιγμές που “χάνεται”, που το μυαλό του βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση και επιζητεί τον αδελφό του, τον Μπεν, να συνομιλήσουν. Αριστοτεχνικές και οι ισορροπίες που κρατά στο έντονο θυμικό του. Από τη μία η οργή και η παθιασμένη υπερηφάνεια του και από την άλλη ο σταδιακός κατακρημνισμός του από το βάθρο του “νικητή”.

Ο Κωνσταντίνος Γώγουλος δίνει μία επίσης συγκλονιστική ερμηνεία στον ρόλο του Μπιφ που οργίζεται με την άρνηση του πατέρα του να αποδεχτεί τις ελλείψεις του και επιβαρύνεται με το άγχος της επίτευξης των απατηλών ονείρων του. Αυτό που συγκινεί ιδιαίτερα είναι η υποδόρια γλυκύτητα στα συγκρουόμενα συναισθήματά του για τον πατέρα του.

Στιβαρός ο Δημήτρης Γεροδήμος στον ρόλο του Τσάρλι του γείτονα που μάταια απλώνει μία χείρα βοηθείας στον Ουίλι, πιο μονοδιάστατη η ερμηνεία της Έφης Μουρίκη στον ρόλο της Λίντα, της γυναίκας του Ουίλι, ενώ ο Ρένος Ρώτας στον ρόλο του Χάπι, του μικρότερου γιου εγκλωβίζεται σε μία όμορφη καρικατούρα.

Η Κατερίνα Μάντζιου ως ερωμένη του Γουίλι και ο Γιάννης Βαρβαρέσος ως αφεντικό του μοιάζουν λίγο εκτός κλίματος. Οι ερμηνείες τους δε διακρίνονται από εσωτερικότητα, είναι υπέρ το δέον βροντερές και ξενίζουν, καθώς δεν μπορούν να εναρμονιστούν με την συνολική ατμόσφαιρα του έργου.

Συμπέρασμα

Μία κλασική προσέγγιση του ρηξικέλευθου διαχρονικού έργου του Άρθουρ Μίλερ μέσα από την οποία αναδεικνύονται όλες οι αντιστοιχίες των ηρώων του με το σήμερα. Ευτύχημα που την παρακολουθήσαμε σε ένα ασφυκτικά γεμάτο -με κοινό ετερόκλητο- θέατρο . Από όλα τα θεατρικά έργα του Άρθουρ Μίλλερ, ο “Θάνατος του Εμποράκου” είναι ένα βαθιά ριζωμένο έργο μέσα στην ιστορία του καπιταλισμού. Αναδύεται μέσα από τις μεταπολεμικές ΗΠΑ που σταδιακά στράφηκαν σ΄έναν κόσμο λαμπερών προϊόντων και προσώπων. Η κεντρική εικόνα του έργου, αυτή του πωλητή με το τσαλακωμένο κοστούμι που αντιμετωπίζει την άβυσσο της παρωχημένης ζωής του, στριφογυρίζει στο μυαλό του θεατή διαρκώς. Γιατί ο ο Γουίλι Λόμαν είμαστε εμείς οι ίδιοι και αν μη τι άλλο είναι συγκλονιστικό το γεγονός πως όλοι προερχόμαστε από εκείνο το λαμπερό νέο μέλλον του απατηλού αμερικανικού ονείρου.