ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙΣ ΜΕ ΤΟ “ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ” ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

«Είναι δύσκολο να πιστέψω

πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνειας,

είναι δύσκολο να πιστέψω

πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας…

…Ανασήκωσε την πλάτη

κι απόσεισέ τους Πενταδάκτυλέ μου,

ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους».

Μικρά παιδιά το απαγγέλλουν σε σχολική γιορτή, ξέρουν τους στίχους απ’ έξω. Λογικό. Δεν είναι η πρώτη φορά που το διαβάζουν ή που καλούνται να το τραγουδήσουν μπροστά σε κόσμο. Πρόκειται για γνωστό ποίημα του Κώστα Μόντη, ενός εκ των σημαντικότερων σύγχρονων ποιητών και συγγραφέων. Κάθε χρόνο, σε κάθε ευκαιρία, το ακούν ξανά και ξανά, μέχρι που έγινε κομμάτι τους, έγινε ένα με το είναι τους. Κι ας μην καταλαβαίνουν ακριβώς τι λέει, ίσως να τους δυσκολεύει λίγο η λέξη «απόσεισέ» τους, αλλά έχουν αφουγκραστεί το νόημα και το συναίσθημα: μιλά για την Κύπρο μας και για τους Τούρκους που ήρθαν και μας πήραν το μισό νησί.

Άλλωστε, συνηθίσαμε από πολύ νωρίς, από όταν αρχίσαμε να μαθαίνουμε τον κόσμο – ή μάλλον, από όταν ήρθαμε στον κόσμο. Απ’ τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής μας ξέραμε πως ο τόπος μας έχει μια πονεμένη ιστορία, μια βαθιά, ανοιχτή πληγή, που οφείλαμε να συνεχίσουμε να κρατάμε ανοιχτή. Ναι, γιατί μόνο έτσι «δεν θα ξεχνούσαμε», μόνο έτσι θα δεν θα αποδεχόμασταν τη μοίρα μας και, φυσικά, μόνο έτσι θα παρέμενε ζωντανή η ελπίδα να πάρουμε πίσω όσα μας ανήκουν, να ξαναγίνουμε ολόκληροι, αφού είμαστε μισοί.

Και να θέλαμε, όμως, να ξεχάσουμε, πώς θα μπορούσαμε; Το «Δεν Ξεχνώ» ήταν παντού, είχε γίνει δεύτερη φύση μας, σύνθημα και σύμβολο της καταγωγής μας και της ζωής μας. Καρφωμένο στις τάξεις των σχολείων, σε αφίσες, γραμμένο στους τοίχους, επίσημα γραμμένο στα σχολικά μας τετράδια. Από την πρώτη δημοτικού, προτού ακόμα μάθουμε ανάγνωση και γραφή, γνωρίζαμε πώς μοιάζουν τα όμορφα μέρη που μας έκλεψαν. Τα Κατεχόμενα. Μέρη που ποτέ δεν είχαμε επισκεφθεί, είχαν αποτυπωθεί πολύ καλά στο μυαλό μας, ζωντανές εικόνες που μας υπενθύμιζαν το παρελθόν μας, εκείνο που δεν έπρεπε να ξεχάσουμε.

Τα κλασικά μπλε τετράδια του σχολείου, εμείς τα χρησιμοποιήσαμε πολύ αργότερα. Και στις έξι τάξεις του δημοτικού, μας παρείχαν συγκεκριμένα τετράδια, σε διάφορα χρώματα, εκ των οποίων το καθένα είχε τυπωμένες δύο φωτογραφίες από πόλεις, χωριά, περιοχές, μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους που είχαν κατακτηθεί από τους Τούρκους: η Κερύνεια, ο Πενταδάχτυλος, το Ριζοκάρπασο, η Αμμόχωστος, η Λάπηθος, η Σαλαμίνα, ο Απόστολος Ανδρέας, το Αββαείο Μπελαπάις. Κάπως έτσι, μεγαλώσαμε με το «Δεν Ξεχνώ» στο χέρι.

Κάπως έτσι, μεγαλώσαμε με το «Δεν Ξεχνώ» στο χέρι. Αλλά και με πρόσωπα-σύμβολα που «στοίχειωσαν», κατά κάποιο τρόπο, την παιδική μας ηλικία. Τα παιδιά της γενιάς μου θυμούνται έντονα μία από τις τραγικότερες φιγούρες της τουρκικής εισβολής, την μαυροφορεμένη Χαρίτα Μάντολες, που το όνομά της έγινε σύμβολο αγωνιστικότητας. Η ίδια ήταν 34 ετών με δύο παιδιά, όταν είδε να σκοτώνονται ο σύζυγός της, ο πατέρας της, οι σύζυγοι των δύο αδελφών της, ο θείος και νονός της και ο ξάδελφός της. Κρατώντας πάντοτε στα χέρια τις φωτογραφίες των μελών της οικογένειάς της (για τα οποία είχε ελπίδα πως μπορεί να είχαν επιβιώσει), περιόδευε στα σχολεία και μιλούσε για τα βιώματά της.

Πολλές ήταν οι γυναίκες που με μια φωτογραφία στο χέρι, ήλπιζαν για τους δικούς τους ανθρώπους, για τους λεγόμενους «αγνοούμενους», που υπήρξαν – και συνεχίζουν να είναι – ένα μεγάλο κεφάλαιο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Όλες ντυμένες στα μαύρα, όλες με την ίδια θλίψη στα μάτια. Τις βλέπαμε στην τηλεόραση, στις πορείες, στις διαμαρτυρίες, στην πρώτη γραμμή των οδοφραγμάτων, όταν άνοιξαν το 2003.

Και πάλι, δεν ήταν μόνο αυτά που μας υπενθύμιζαν την σκλαβιά του τόπου μας. Ήταν τα τραγούδια, το «Χρυσοπράσινο φύλλο», το «Αμμόχωστος (Χώμα που περπάτησα)», το «Καρτερούμεν», οι στίχοι που, γραμμένοι στην κυπριακή διάλεκτο, είχαν ακόμη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση.

«Καρτερούμε μέραν νύχταν

να φυσήσει ένας αέρας

στουν τον τόπον πον καμένος

τζι εν θωρεί ποτέ δροσιάν

για να φέξει καρτερούμεν

το φως τζείνης της μέρας

πον να φέρει στον καθέναν

τζαι δροσιάν τζαι ποσπασιάν».

Γραμμένο από τον Κύπριο ποιητή Δημήτρη Λιπέρτη και ερμηνευμένο από τον Γιώργο Νταλάρα, το τραγούδι αυτό αντηχούσε σε κάθε σχολική γιορτή. Κι ύστερα, ήταν και «Τ’ Όνειρο» του Κύπριου μουσικοσυνθέτη Ευαγόρα Καραγιώργη, που περιγράφει τον πόθο για επιστροφή στην σκλαβωμένη Κερύνεια, ενώ κάνει αναφορά, μεταξύ άλλων, και στον προαναφερθέντα ποιητή.

«Σαν το ποίημα του Λιπέρτη,

ζωγραφκιά του Κκάσιαλου

Πας το τζύμμα σαν τραούδιν,

εφυσούσεν τ’ αερούδι

Αχ Τζιερύνεια μάνα μου».

Ήταν και οι επέτειοι. Καθότι η Κύπρος είχε και εξακολουθεί να έχει άρρηκτους δεσμούς με την Ελλάδα, ως «αδελφά έθνη», μαθαίναμε, αλλά και γιορτάζαμε όλα τα σημαντικά γεγονότα του ελληνισμού. Όμως, κάπου ανάμεσα στο «ΌΧΙ» και στην Επανάσταση του 1821, είχαμε και τις δικές μας ημερομηνίες-ορόσημα, όπως την 15η Νοεμβρίου του 1983 που έγινε η ανακήρυξη του ψευδοκράτους. Όταν, δηλαδή, η Τουρκία προέβη στην ανακήρυξη σε κράτος των κατεχομένων εδαφών στην Κύπρο, το οποίο, βέβαια, δεν έχει αναγνωριστεί από καμία χώρα, πέραν της ίδιας. Οι διαμαρτυρίες μας ενώνονταν με εκείνες για την Επέτειο της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου στην Ελλάδα, σε μια κοινή σχολική γιορτή, καθότι οι ημερομηνίες ήταν πολύ κοντά.

Ήταν, φυσικά, και το μάθημα της ιστορίας. Το οποίο, όμως, κρίνοντας μεταγενέστερα, ήταν πολύ φτωχό. Σαν να δόθηκε περισσότερη βάση στο συναίσθημά μας, στην ψυχική μας σύνδεση με το τραυματικό γεγονός της εισβολής, στην μνήμη και την ανάγκη να παραμείνει ζωντανή, στην καλλιέργεια της συνεχούς υπενθύμισης για την σκλαβιά και την προσφυγιά, στο «Δεν Ξεχνώ». Και λιγότερο στην καθαρή και επεξηγηματική γνώση των γεγονότων, στην εκμάθηση της κυπριακής ιστορίας.

Γεννημένη, λοιπόν, το 1992, στην Κύπρο της δικής μου γενιάς, η τουρκική εισβολή ήταν ένα πρόσφατο τραυματικό γεγονός, το αίμα δεν είχε ακόμα στεγνώσει. Είχαν περάσει μόλις 18 χρόνια από τη μέρα που ήχησαν οι εφιαλτικές σειρήνες, οπότε πρόσφυγες δεν ήταν μόνο οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας, ήταν και οι γονείς μας. Οι μνήμες τους ήταν νωπές. Ήμασταν η αμέσως επόμενη γενιά, η μεταπολεμική, βιώνοντας όλη την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της χώρας που προσπαθούσε να ορθοποδήσει και του λαού που ήλπιζε ακόμη, όχι απλώς σε μία λύση, αλλά στην επιστροφή στα πάτρια εδάφη.

Τα χρόνια πέρασαν, εμείς μεγαλώνουμε και αρχίζουμε να ξεχνάμε. Η νέα γενιά, απομακρυσμένη από τα γεγονότα, αν αναλογιστούμε ότι σήμερα κλείνουμε 49 χρόνια (σχεδόν μισό αιώνα!) από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, είναι λογικό να είναι και αποξενωμένη από το τραύμα του πολέμου, από τον πόνο της προσφυγιάς. Το «Δεν Ξεχνώ» στα σχολικά τετράδια άρχισε να ξεθωριάζει, οι τοίχοι βάφτηκαν και τα τραγούδια ακούγονται ολοένα και πιο χαμηλόφωνα. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας σιγά σιγά μας αποχαιρετούν, και τότε τι θα μείνει; Ποιοι θα μας περιγράφουν με βουρκωμένα μάτια όσα πέρασαν; Ποια αυτιά θα ακούνε τις συγκλονιστικές μαρτυρίες τους για το πώς κρύφτηκαν στα χωράφια για να γλιτώσουν και για το πώς έφτασαν στις ελεύθερες περιοχές σχεδόν γυμνοί και ξυπόλητοι; Άραγε, θα ενδιαφέρονται να μάθουν;

Όσο περνούν τα χρόνια, η πληροφορία περιορίζεται στην εκπαιδευτική ύλη, η οποία είναι αρκετά περιορισμένη όσον αφορά την κυπριακή ιστορία. Εκτός του ότι βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην ιστορία της Ελλάδας και αφιερώνεται πολύ λίγος χρόνος «στα δικά μας», διδάσκεται γρήγορα και επιφανειακά, ενώ υπάρχουν αθέατες πλευρές.

Από την άλλη, εμείς που μεγαλώσαμε με το «Δεν Ξεχνώ» στο κούτελο, δεν σημαίνει πως είμαστε καλύτεροι ή πιο ευαισθητοποιημένοι. Το γεγονός ότι από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας γαλουχηθήκαμε με το ότι η Κύπρος είναι μισή, οδήγησε – μέχρι ένα σημείο – στην κανονικοποίηση της τουρκικής κατοχής στη συλλογική συνείδηση. Ίσως και να δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για να «ανθίσουν» εθνικιστικές τάσεις. Το σίγουρο είναι πως, καθώς δεν υπάρχει εν εξελίξει πόλεμος, θεωρούμε πως όλα είναι εντάξει. Το έχουμε συνηθίσει πια. Μένει να μας το υπενθυμίζει κάποιο ποίημα ή τραγούδι, ένα σύνθημα ξεχασμένο σε τοίχο, η τουρκική σημαία πάνω στον Πενταδάχτυλο στον αυτοκινητόδρομο προς την πόλη της Λευκωσίας, οι σειρήνες που ηχούν σε όλο το νησί τα ξημερώματα της 15ης Ιουλίου, που έγινε το πραξικόπημα και της 20ης Ιουλίου, ανήμερα της μαύρης επετείου, οι συνομιλίες για τη λύση του Κυπριακού, που πάντα φτάνουν σε αδιέξοδο.

Οι προβληματισμοί μεγαλώνουν αν σκεφτούμε τα παιδιά που θα γεννηθούν σε λίγα χρόνια από τώρα, τα δικά μας παιδιά: Η 20η Ιουλίου του 1974 θα είναι μια ημερομηνία καταχωνιασμένη στην ιστορία.