ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ- ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

«Για να καταλάβουμε τι πρέπει να μπει σε μια εφημερίδα, οφείλουμε, όπως λένε στις άλλες συντακτικές ομάδες, να ορίσουμε την ατζέντα. (…) Δεν είναι οι ειδήσεις που φτιάχνουν την εφημερίδα, αλλά η εφημερίδα που φτιάχνει τις ειδήσεις. Και αν ξέρεις να συνδυάσεις τέσσερις διαφορετικές ειδήσεις, σημαίνει ότι προτείνεις στον αναγνώστη και μια πέμπτη είδηση. Να μια προχθεσινή εφημερίδα, όλα στην ίδια σελίδα: Μιλάνο, ρίχνει το νεογέννητο στο WC· Πεσκάρα, ο αδελφός δεν έχει σχέση με τον θάνατο του Ντάβιντε· Αμάλφι, κατηγορεί για απάτη την ψυχολόγο στην οποία εμπιστεύθηκε την ανορεξική κόρη της· Μπουσκάτε, βγαίνει από το αναμορφωτήριο ύστερα από δεκατέσσερα χρόνια το παιδί που στα 15 του σκότωσε έναν 8χρονο. Οι τέσσερις ειδήσεις εμφανίζονται όλες στην ίδια σελίδα και ο τίτλος της σελίδας είναι: ‘’Κοινωνία Παιδί Βία’’. (…) Τι ήθελε να μας πει η εφημερίδα μ’ αυτή τη σελίδα; Ίσως τίποτα σκόπιμο. (…) Αλλά στην πραγματικότητα, η εφημερίδα μάς μεταφέρει μια ιδέα, ένα συναγερμό, μια προειδοποίηση. (…) Και εν πάση περιπτώσει, σκεφτείτε τον αναγνώστη: η καθεμία απ’ αυτές τις ειδήσεις χωριστά θα τον άφηνε αδιάφορο, αλλά όλες μαζί τον αναγκάζουν να μείνει στην σελίδα. Καταλάβατε;».

Καταλάβαμε Ουμπέρτο Έκο. Καταλάβαμε πώς λειτουργούν τα δημοσιογραφικά «πιστόλια», όπως τόσο γλαφυρά τα περιέγραψες στο «Φύλλο μηδέν» (Ψυχογιός, 2015). Όμως, καταλάβαμε κάτι ακόμη: Πριν καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα, πρέπει πάντα να έχουμε βεβαιωθεί ότι οι προκείμενες που μας οδήγησαν σ’ αυτό έχουν ορθή βάση. 

Τι εννοώ; Ας δούμε τα γεγονότα. Από τις 30/8 μέχρι και τις 2/10 2023 το «Κοινωνικό» ρεπορτάζ του ΝΕWS 24/7 δημοσίευσε μεταξύ άλλων τα εξής: «Θεσσαλονίκη: Άγρια επίθεση κατά 13χρονης – Έσβησαν τσιγάρο στο στήθος της», «Ρόδος: Άγριος ξυλοδαρμός 13χρονης μαθήτριας από δύο 15χρονες», «Κηφισιά: Μία σύλληψη για την συμπλοκή μεταξύ ανηλίκων», «Σοκ στο Λασίθι: Ασέλγεια σε 6χρονο από έναν 9χρονο και έναν 8χρονο», «Χανιά: Νέο περιστατικό ξυλοδαρμού 13χρονου σε ίντερνετ καφέ», «Ναύπλιο: Ελεύθεροι οι ανήλικοι οπαδοί που επιτέθηκαν σε 15χρονο – Στον εισαγγελέα ο πατέρας των δύο».

Είναι αλήθεια πως οι τίτλοι των ειδήσεων σοκάρουν, προκαλώντας ηθικό πανικό, χωρίς βέβαια την επιτήδευση του συντάκτη, όπως στο βιβλίο του Έκο.  Είναι επίσης αλήθεια ότι όλα δείχνουν πως έχουμε αυξητική τάση στη βία από και προς ανήλικους, τουλάχιστον σε σχέση με παλιότερα. 

Είναι όμως έτσι; 

 «Προσωπικά είμαι επιφυλακτικός», λέει στο Magazine ο Γιώργος Νικολαΐδης,  Ψυχίατρος, διδάκτορας Επιδημιολογίας και Διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού. Στη συνομιλία που είχα μαζί του, ο κύριος Νικολαΐδης εξήγησε την επιφυλακτικότητά του λέγοντας πως «υπάρχει αυτό το διάστημα μια χρονική σύμπτωση σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης όπου στήνεται ένα γαϊτανάκι ανακοινώσεων περί έξαρσης της εγκληματικότητας κάθε είδους. Πάρτε για παράδειγμα τη Σουηδία, ο πρωθυπουργός της οποίας βγήκε και εξήγγειλε εν πολλοίς την εμπλοκή του στρατού σε ενέργειες πάταξης του εγκλήματος. Εμένα μου φαίνεται ως μια σκοπούμενη ενέργεια από την πλευρά του μέσα από την οποία ίσως αποσκοπεί στην δημιουργία ενός κλίματος φόβου, παρά ο,τιδήποτε άλλο». 

Για τον έμπειρο ψυχίατρο και ακαδημαϊκό άλλη μια αιτία- πηγή των επιφυλάξεών του είναι ο φόβος. Οι κοινωνίες που τις φοβίζουν «βγάζουν περισσότερη βία», αναφέρει χαρακτηριστικά, συμπληρώνοντας πως «μια κοινωνία που θα την φοβίσουν ότι υπάρχουν παντού κίνδυνοι με μαχαιροβγάλτες έτοιμους να επιτεθούν, θα είναι μια κοινωνία στην οποία τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νέοι θα ασκούν περισσότερη βία. Υπό αυτήν την έννοια η τρομοκρατία και ο ηθικός πανικός δεν βοηθά κανέναν· κυρίως δεν βοηθά στη μείωση της διαπροσωπικής βίας ανάμεσα στα παιδιά και τους έφηβους. Οπότε είμαι διπλά επιφυλακτικός σε όλη αυτήν την φιλολογία που έχει αρχίσει να ξετυλίγεται όχι μόνο στα ελληνικά Μέσα, αλλά σε πανευρωπαϊκό επίπεδο».

Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει αυξητική τάση σε βάθος χρόνου, ρωτώ τον συνομιλητή μου. Η απάντηση ήταν αρνητική καθώς, σύμφωνα με τον ίδιο, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ειπωθεί «ότι την τελευταία δεκαετία, δεκαπενταετία δεν παρατηρείται αύξηση της διαπροσωπικής βίας ανάμεσα στα παιδιά. Ωστόσο, πρέπει να ειπωθεί ότι εκτός από το ποσοτικό μέγεθος υπάρχει και το ποιοτικό. Αυτό που σοκάρει περισσότερο πλέον στα περιστατικά είναι η αγριότητα».

ΜΕ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

Αυτή την αγριότητα περιγράφει η μελέτη που δημοσίευσε τον Ιούνιο του 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σύμφωνα με την οποία, σε παγκόσμια κλίμακα: 

Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι όταν η βία μεταξύ των νέων δεν οδηγεί στον θάνατο, έχει μακροπρόθεσμες και συχνά μόνιμες συνέπειες τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία των εμπλεκόμενων νέων, επισημαίνεται στην κατακλείδα των συμπερασμάτων. 

Ερχόμενοι στα καθ’ ημάς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η νεανική παραβατικότητα στη χώρα μας παρέμενε σε σχετικά σταθερά επίπεδα για δεκαετίες. Ενδεικτικά να αναφερθεί ότι βάσει των δημοσιευμένων στατιστικών στοιχείων της Υποδιεύθυνσης Προστασίας Ανηλίκων του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης  (Προστασίας του Πολίτη), κατά τη δεκαετία 1990-1999 η νεανική παραβατικότητα δεν παρουσίαζε μια σταδιακά ανοδική ροπή. Ακόμη και αν η συμμετοχή των ανηλίκων στην εγκληματικότητα κινούνταν στο 12.9%  το 1990 και ανήλθε σε 16.7% το 1999, ωστόσο παρέμεινε σταθερά χαμηλότερα από τα επίπεδα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. 

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ

Η κατάσταση αυτή φαίνεται να αλλάζει μετά την είσοδο της χώρας στην μνημονιακή μέγγενη. «Θεωρώ ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τη μορφή και την ένταση της σύγχρονης παραβατικότητας των ανηλίκων, εφόσον έχει επηρεάσει πάρα πολύ τη λειτουργία της οικογένειας και γενικότερα τη λειτουργία του κοινωνικού ιστού», επισημαίνει σε σχετικό άρθρο η επιμελήτρια ανηλίκων – κοινωνική λειτουργός, MΔΕ Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής, κ. Αφροδίτη Μαλλούχου. 

Με παρόμοιο τρόπο απαντά και ο κύριος Νικολαΐδης, ρωτώντας με αφοπλιστικά: «Τα παιδιά που σήμερα είναι 15χρονών, τι έχουν να θυμούνται από τη ζωή τους;». Για να συνεχίσει: «Το μόνο που έχουν να θυμούνται είναι: Κίνδυνος- Απειλή, τίποτα άλλο. Η οικονομική κρίση που οδήγησε στην καταστροφή τόσο σε συλλογικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο. Μετά, η υγειονομική κρίση όπου ξαφνικά ο ‘’άλλος’’ μετατράπηκε σε απειλή. Ας σκεφτούμε λίγο την αλληλουχία. Ας σκεφτούμε επίσης τις προοπτικές αυτών των παιδιών. Καμία προσδοκία βελτίωσης των όρων ζωής. Το μόνο που υπάρχει είναι η ανάγκη να σωθούν από αυτό που έρχεται, μάλιστα σε ατομικό επίπεδο, καθώς δεν υπάρχει κάποια έννοια συλλογικής  αναπαράστασης, μέσα από την οποία να δουν ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι μέρος της λύσης των προβλημάτων κι όχι πρόβλημα. Σε αυτό το συγκείμενο έρχεται ο 15χρονος το 2023 και επιδεικνύει μία σκληρή, ανάλγητη στον άλλο συμπεριφορά. Δεν θα έπρεπε να μας ξενίζει».

Τα στοιχεία είναι πράγματι αποκαρδιωτικά. Μόνο τους πρώτους οκτώ μήνες του 2022, η Ελληνική Αστυνομία (ΕΛ.ΑΣ.) επιλήφθηκε 828 περιπτώσεων κλοπών από ανηλίκους, ενώ το αντίστοιχο διάστημα του 2023 τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας από άτομα κάτω των 18 ετών ανήλθαν σε 1.171. Μέσα σε δύο χρόνια δηλαδή καταγράφηκε αύξηση της τάξης του 41%, ενώ αναφορικά με την πρόκληση σωματικών βλαβών, το πρώτο οκτάμηνο του 2022 καταγράφηκαν 146 περιστατικά, ενώ το αντίστοιχο διάστημα του 2023 233, σημειώνοντας έτσι αύξηση κατά 61,5%.

… ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Την έκρηξη σε επίπεδο αριθμών περιγράφει σε ημερίδα του «Αθήνα 9.84» για το θέμα,  η εκπρόσωπος Τύπου της ΕΛΑΣ, κ. Κωνσταντίνδα Δημογλίδου, σημειώνοντας το 2019 ως έτος-πέρασμα σε μία νέα φάση της παραβατικότητας σε νεαρές ηλικίες. Παράλληλα υπογράμμισε ότι το 2020-2021, «παρά το γεγονός ότι οι ανήλικοι έμειναν για μεγάλο διάστημα μέσα στο σπίτι μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, δυστυχώς φαίνεται πως εθίστηκαν ακόμη περισσότερο και οι υποθέσεις βίας αυξήθηκαν ραγδαία κυρίως σε αδικήματα όπως οι σωματικές βλάβες. Μια δεκαετία πριν, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι ένας 12χρονος θα βίαζε μια συνομήλικη του».

Τα φαινόμενα αυτά βέβαια δεν αποτέλεσαν κεραυνό εν αιθρία. Με το παρατεταμένο «lockdown» και την αστυνομικού τύπου αντιμετώπιση της πανδημίας από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, δημιουργήθηκαν ή ενισχύθηκαν ήδη υπάρχοντα σοβαρά προβλήματα στον πυρήνα των οικογενειών των παραβατικών ανηλίκων. Προβλήματα κοινωνικά, οικονομικά, ψυχικής υγείας, εξαρτήσεων από ουσίες κ.λπ. Επιπλέον, μόνο τυχαίο δεν είναι ότι το ίδιο διάστημα σημειώθηκε αύξηση της βίας κατά των γυναικών, όπως και απέναντι στα παιδιά (της τάξης του 10%).

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Ο χώρος του σχολείου δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την γενική εικόνα. Μια ματιά στην έρευνα που πραγματοποίησε το «Χαμόγελο του Παιδιού» σχετικά με το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού αρκεί για να βεβαιωθεί και ο πλέον δύσπιστος ότι ο χώρος του σχολείου αποτελεί σε πλείστες περιπτώσεις ένα περιβάλλον βίας και φόβου για πολλούς μαθητές. 

Ωστόσο, πριν την παράθεση των στοιχείων του οργανισμού, είναι αναγκαίο να ξεκαθαριστεί πως το bullying δεν ταυτίζεται με την νεανική παραβατικότητα, όπως λάθος παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ, αλλά για μια μορφή άσκησης βίας ανάμεσα στα παιδιά που χαρακτηρίζεται από συστηματικότητα και επαναληψιμότητα καθώς και από μια δεδομένη ανισομετρία ισχύος (μεγάλο παιδί εναντίον μικρού παιδιού, πολλά παιδιά εναντίον ενός παιδιού κ.λπ.) μα και από την επικύρωση, μέσω της άσκησης βίας, μιας δεδομένης θέσης ισχύος. Για τον κύριο Νικολαΐδη, ο οποίος ήταν αυτός που μου ξεκαθάρισε τη διαφορά των δύο φαινομένων κατά την κουβέντα μας, πρόκειται για «μια διαδικασία κυριαρχίας και επίδειξης αυτής της κυριαρχίας. Επικύρωσής της. ‘’Στις βρέχω’’, όχι γιατί ΄θέλω κάτι από ΄σένα, αλλά γιατί με αυτόν τον τρόπο επικυρώνω ότι μπορώ να στις βρέξω. Είμαι ανώτερος σου, πιο ισχυρός». 

Από την άλλη, η νεανική παραβατικότητα είναι ένας ευρύτερος όρος που συμπεριλαμβάνει όλες τις εμπλοκές των νέων, των εφήβων, των ανηλίκων σε οποιοδήποτε είδος παράνομης δραστηριότητας. «Δεν συνεπάγεται δηλαδή αυτόματα βίαιες πρακτικές», σύμφωνα με τον συνομιλητή μου, «αλλά και κλοπές, εμπόριο ουσιών· ο,τιδήποτε βρίσκεται εκτός νόμου. Ξέρετε, ακόμη κι ο ίδιος ο όρος της νεανικής παραβατικότητας είναι λίγο ασαφής, υπό την έννοια ότι συμπεριλαμβάνει συλλήβδην αντίστοιχα φαινόμενα που έχουν δράστες ανηλίκους ή και νέους ενηλίκους». 

Στην έρευνα τώρα του «Χαμόγελου του Παιδιού», οι αριθμοί και πάλι χτυπούν «καμπανάκι». Τόσο προς τους αρμόδιους φορείς παρέμβασης, όσο και προς τα κέντρα λήψης αποφάσεων, με: 

 

 

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΤΗ ΚΑΙ ΘΥΜΑΤΟΣ

Το ερώτημα έχει επιχειρηθεί να απαντηθεί από πολλούς, ενίοτε μη σχετικούς με το αντικείμενο. Για τον κύριο Νικολαΐδη πάντως «στα περιστατικά που αφορούν το bullying, το προφίλ των παιδιών ποικίλλει. Αρκετά από τα παιδιά- θύματα είναι άτομα που για κάποιους λόγους έχουν κάποια χαρακτηριστικά που τα καθιστούν εύκολο στόχο για τον περίγυρό τους. Οσο για τους δράστες υπάρχουν δύο κατηγορίες: Η μία είναι εκείνη που αφορά παιδιά που υπήρξαν και εκείνα θύματα στο παρελθόν. Η άλλη κατηγορία δεν είχε αντιμετωπίσει τέτοια προβλήματα κατά το παρελθόν, προέρχεται όμως από οικογενειακά περιβάλλοντα είτε πολύ φτωχά και αποστερημένα, όπου αναζητούν να συμπληρώσουν το κενό που αφήνει το έλλειμμα αγάπης μέσα από πράξεις βίας, είτε από συγκροτημένα μεν κοινωνικά περιβάλλοντα, χωρίς όμως ένα πλαίσιο οριοθέτησης στο μεγάλωμά τους. Φυσικά, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι τέτοια φαινόμενα αυξάνονται σε κοινωνίες ή σε θυλάκους των κοινωνιών που υπάρχει ακραία φτώχεια, βρίσκονται αποκλεισμένοι και υπάρχει παραβατικότητα και στους ενήλικες».

ΓΙΑΤΙ ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ

Για κάποιον που πρωτομπήκε στις σχολικές αίθουσες στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όπως ο γράφων, η «επανάσταση» του κινητού με κάμερα στον χώρο του σχολείου ισοδυναμούσε με ένα ιδιότυπο πέρασμα του Ρουβίκωνα· με την φανέρωση ενός «νέου κόσμου». Από τότε βέβαια πολύ καιρό κύλησε στο τεχνολογικό αυλάκι. Μαζί όμως με την… αναβάθμιση του προϊόντος ήρθαν και τα παρατράγουδα της κατάχρησης του. 

Ένα από αυτά η βιντεοσκόπηση της βίας που υφίσταται ένας ανήλικος από άτομα της ηλικίας του, πολλές φορές «in real time». Σαν μια δήλωση προς τους ενδιαφερόμενους ότι «αυτό συνέβη». Έχω δίκιο, ρωτώ τον κύριο Νικολαΐδη. «Η βιντεοσκόπηση είναι το τεχνικό μέσο», απαντά αρχικά. Στη συνέχεια, μου εξήγησε το σκεπτικό του λέγοντάς μου πως: «Πλέον ο καθένας έχει ένα κινητό και μπορεί να βιντεοσκοπεί. Ωστόσο, η τεχνική δυνατότητα του βίντεο είναι απλώς αυτό που συμβαίνει και είναι παρεμπίπτον, καθώς το κυρίαρχο είναι η ανάγκη να ‘’με δουν να το κάνω’’. Μια ‘’δήλωση κυριαρχίας’’ για την οποία μιλήσαμε πριν, καθώς σ’ όλες τις εκδηλώσεις διαπροσωπικής βίας ανάμεσα σε παιδιά, υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που το βλέπουμε και στο ‘bullying: Η επικύρωση της ισχύος. Αυτή η επικύρωση είναι εξόχως κοινωνική. Μια δήλωση προς το μικροπεριβάλλον, του τύπου: ‘’Κοιτάχτε πόσο ισχυρός είμαι’’, είτε ως άτομο, είτε ως μέλος μιας ομάδας. Επομένως, πρόκειται για την απεικόνιση που έρχεται να επιδειχθεί από τον δράστη προς την ομάδα του και  επικυρώνει την ισχύ του».

Η TRAP ΕΝΙΣΧΥΕΙ ΤΕΤΟΙΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ;

Είναι η «trap» το πολεμικό εμβατήριο αυτής της «άγουρης» ματσίλας; Για το θέμα, πώς και γιατί η έκανε το «κλικ» στη σύγχρονη πιτσιρικαρία, έχουν γραφτεί ήδη πολλά και δεν σκοπεύω να κάνω άλλη μία ανάλυση στείρου διδακτισμού, γιατί αυτό που με ενδιαφέρει πραγματικά είναι ένα: Οι «τράπερς» ενισχύουν τέτοιες συμπεριφορές ή απλώς εκφράζουν μια όχι ευκαταφρόνητη, αλλά πάντως μειοψηφική τάση των σημερινών εφήβων;

«Λέγονται διάφορα, κυρίως δημοσιογραφικά καθώς στην επιστημονική γραμματεία δεν υπάρχουν σχετικές, συγκροτημένες μελέτες», λέει ο κύριος Νικολαΐδης, εκφράζοντας εκ νέου την επιφυλακτικότητά του. Αυτό γιατί όπως θυμάται, αντίστοιχη ήταν παλιότερα η δημοσιολογία περί της βλαπτικότητας των τηλεοπτικών σειρών που εμπεριείχαν βία. «Το να λέμε ότι υπάρχει ένα πολιτιστικό προϊόν υποκουλτούρας,  το οποίο βρίθει από λόγο βίας, μισαλλοδοξίας, σεξισμού κ.λπ, μια διαπίστωση η οποία με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο, μέχρι το σημείο να διαπιστώνουμε ότι αυτό συμβάλλει ουσιαστικά στο να προβαίνουν κάποιοι άνθρωποι, στην πραγματική ζωή, σε τέτοια πράγματα, πιστεύω ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Δεν γίνονται γκάνγκστερ όλα τα παιδιά που σιγοτραγούδησαν τους στίχους: ‘’Θέλω κότερα, ελικόπτερα’’».

Άλλωστε, όπως λέει, προϊόντα υποκουλτούρας υπήρχαν και στο παρελθόν. Η ποιοτική διαφορά ωστόσο σε σχέση με πριν είναι ότι «υπήρχαν κι άλλα πολιτιστικά υποσύνολα που έδειχναν προς μία άλλη κατεύθυνση στην οποία μπορούσε να επενδύσει συναισθηματικά ένας έφηβος. Να επενδύσει σε κάτι που συλλογικά, μαζί με τον διπλανό του έβλεπε ότι μπορούσε να κάνει τη ζωή του καλύτερη. Στην εποχή μας το πρόβλημα δεν έγκειται στο αν υπάρχουν» τέτοια προϊόντα,  «κατά τη γνώμη μου υπάρχουν, ωστόσο αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη δυσκολία στο να επικοινωνηθούν σε σχέση με το παρελθόν».

Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ΒΙΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Είναι σαφές ότι η «trap», αποτελεί το θόλο κοινωνικό είδωλο που αντανακλάται στον θρυμματισμένο καθρέφτη μιας εποχής που χαρακτηρίζεται από σήψη και αποπροσανατολισμένη βία. Βία απέναντι σε κάθε «εκθηλυμένη» προσωπικότητα. Φασιστική βία.

Πριν τις εκλογές του 2012, η Χρυσή Αυγή είχε καταφέρει να παρεισφρήσει σε πολλά σχολεία της χώρας. Ήταν ένα από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούσαν σε σχέση με την ακροδεξιά γκρούπα του ΛΑ.Ο.Σ. και που της χάρισαν μια δυναμική παρουσία στον κόσμο της νεολαίας.

Έτσι, το 2012 μέλη του Μετώπου Νεολαίας της εγκληματικής οργάνωσης άρχισαν να προσεγγίζουν μαθητές σε χώρους έξω από το σχολείο. Γυμναστήρια, καφετέριες, γειτονιές, παρέες αποτέλεσαν το θερμοκήπιο μέσα στο οποίο πολλά παιδιά τότε μπολιάστηκαν με το δηλητήριο του ναζισμού. 

Σχεδόν μια δεκαετία μετά, το 2021, και αφού είχε μεσολαβήσει το εθνικιστικό ντελίριο των συλλαλητηρίων για τη Μακεδονία, με σημαντική ευθύνη του σημερινού κυβερνώντος κόμματος, είχαμε την περίπτωση του ΕΠΑ.Λ. στην Σταυρούπολη με νεοναζί χούλιγκαν και ακροδεξιούς μαθητές να πρωτοστατούν στα επεισόδια και να περηφανεύονται τόσο μεταξύ τους, όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι «νίκησαν τους αναρχοάπλυτους». Είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις κάποιων μαθητών τότε στα μέσα ενημέρωσης για τα γεγονότα, σύμφωνα με τους οποίους: «ήρθαν ορισμένοι κομμουνιστές άρχισαν να προκαλούν με τη συμπεριφορά τους και ορισμένα παιδιά πήγαν και τους έδειραν».

ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ

«Οι φασίστες δεν είναι εξωγήινοι. Είναι ‘’δικά’’ μας παιδιά», έλεγε λίγο μετά το συμβάν στο «News 24/7»,  ο Δημήτρης Χριστόπουλος, Καθηγητής Πολιτειολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών Παντείου.

Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε μετά από συζήτησή μας και ο Βασίλης Δούβλης, ο σκηνοθέτης της ταινίας «18», ενός έργου που ανέδειξε με έντεχνο τρόπο την καθημερινότητα μιας ομάδας μαθητών λυκείου στο Πέραμα, παγιδευμένης ανάμεσα στην οικονομική κρίση, τα οικογενειακά προβλήματα και το ανεξέλεγκτο ρατσιστικό μίσος.

Όταν ρώτησα τον κύριο Δούβλη τη γνώμη του σχετικά με το τι ωθεί παιδιά από λαϊκές συνοικίες να συγκροτούν μια ακροδεξιά ομάδα και να επιτίθονται ακόμα και σε ανθρώπους- γείτονες και συμμαθητές τους για χρόνια, εκείνος μου απάντησε πως «η αφετηρία της ταινίας και αυτό που ήταν πραγματικά σοκαριστικό ήταν ο εκφασισμός της καθημερινής ζωής, αλλά και ‘’ η κοινοτοπία του κακού’’.  Γι’  αυτό και οι βασικοί χαρακτήρες είναι τα παιδιά της διπλανής πόρτας. Θύτες και συγχρόνως θύματα που μεγαλώνουν μόνα τους, γεμάτα θυμό σ’ έναν κόσμο εχθρικό χωρίς αξίες και ελπίδα για το μέλλον, αναζητώντας εναγωνίως μια ταυτότητα».

Το σκηνικό της ταινίας ήταν όπως είπαμε το Πέραμα. Το Πέραμα της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης, των εργατικών αγώνων, μα και της ναζιστικής επίθεσης προς τα μέλη του ΠΑΜΕ και της ΚΝΕ λίγο πριν τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα. 

Τι θέλατε να πείτε μέσα από την ιστορία της φασιστικής συμμορίας ανηλίκων από το Πέραμα, ρωτώ ξανά τον κύριο Δούβλη. «Η πραγματικότητα», μου απαντά, «πολλές φορές μας ξεπερνά και για να την κατανοήσουμε θα πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τις όποιες βεβαιότητες μας. Γι’ αυτό και η ταινία, που είναι γυρισμένη κατά ένα μεγάλο μέρος στο Πέραμα, δεν επιδιώκει να δώσει έτοιμες, εύκολες απαντήσεις, αλλά να θέσει ερωτήματα».

ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΑΥΣΤΗΡΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΙΝΩΝ;

Λίγο πριν το τέλος της άκρως διαφωτιστικής συνομιλίας μας με τον κύριο Νικολαΐδη, του έθεσα το ερώτημα αν πιστεύει ότι αν το κράτος πρέπει να δείξει τη σιδερένια πυγμή του ώστε να πατάξει το φαινόμενο. Αν κατά τη γνώμη του πρέπει να σφίξουν τα κατασταλτικά λουριά, όπως πολλά (στην πλειοψηφία τους φιλοκυβερνητικά) Μέσα προτρέπουν την κυβέρνηση. Ο κύριος Νικολαΐδης ήταν κάθετα αντίθετος. «Πρέπει να κινηθούμε στην αντίθετη κατεύθυνση, να δώσουμε διέξοδο στα παιδιά έτσι ώστε να μπορεί ένας νέος, ένα παιδί, ένας έφηβος να δει τον άλλο άνθρωπο ως μία δυνατότητα να κάνει τη ζωή του καλύτερη. Μαζί. Αυτό θα έπρεπε να χτίζουμε. Αντιθέτως, τι συζητάμε;

Περισσότερη καταστολή, περισσότερο φόβο, περισσότερη απειλή. Είναι σαφές σε μένα ότι με αυτόν τον τρόπο μόνο χειρότερα πρόκειται να πάνε τα πράγματα. Εκεί που φοβίσαμε τα παιδιά απέναντι στον άλλον άνθρωπο, τώρα θα τα φοβίσουμε ακόμη περισσότερο, με εκείνα να αντιδρούν με ακόμη μεγαλύτερη βία και εμείς να επενδύουμε σε νέες, περισσότερες τεχνολογίες ασφάλειας· αναποτελεσματικές βέβαια όπως έχει φανεί στις χώρες με τις μεγαλύτερες επενδύσεις σε τέτοιες τεχνολογίες, όπως στις ΗΠΑ,  όπου στα σχολεία υπάρχουν ανιχνευτές μετάλλων, έχουν από τους υψηλότερους δείκτες εγκληματικότητας απ’ όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ». 

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Και τότε τι κάνουμε, προφανώς όχι σε ατομικό επίπεδο, αλλά σε επίπεδο υπηρεσιών εντός ενός στοχευμένου νομοθετικού- θεσμικού πλαισίου, κάνω την τελευταία «follow up» ερώτηση στον ψυχίατρο και ακαδημαϊκό. «Στο επίπεδο των υπηρεσιών φυσικά και υπάρχουν μέτρα που μπορούν δράσουν και είναι αποτελεσματικά. Να θυμίσω ακόμη ότι σε μια ανασκόπηση που είχε δημοσιευθεί στο επιστημονικό περιοδικό ‘’Lancet’’ σχετικά με τις επιπτώσεις στις χώρες που εκδηλώθηκε η οικονομική κρίση του 2008, η χώρα η οποία δεν κατέγραψε δυσμενείς εξελίξεις στους δείκτες παραβατικότητας των εφήβων ήταν η Ισλανδία στην οποία, από την αρχή της κρίσης, επιλέχθηκε η λύση της υπερεπένδυσης στις υπηρεσίες πλαισίωσης των παιδιών και των εφήβων για να αντιστρέψει το τσουνάμι που όλοι βλέπαμε ότι ερχόταν. Δυστυχώς, στις υπόλοιπες χώρες που επηρεάστηκαν από την κρίση έγινε ακριβώς το αντίθετο. Ενώ οι ανάγκες για στήριξη των παιδιών και των εφήβων μεγάλωναν, η επένδυση στις υπηρεσίες μειώθηκε στα πλαίσια της γενικότερης χρήσης. Αυτό δημιούργησε μια έκρηξη. Ανάμεσα στις αυξανόμενες ανάγκες από τη μία και στις ολοένα και λιγότερες υπηρεσίες που λειτουργούσαν, με λιγότερους πόρους από την άλλη. 

Υπάρχουν προγράμματα και παρεμβάσεις τόσο για τον σχολικό εκφοβισμό, όσο και για τον κοινοτικό που λειτουργούν με μετρημένη αποτελεσματικότητα. Το θέμα όμως είναι ποιος θα αναλάβει να εφαρμόσει μια συγκροτημένη πολιτική. Δεν μπορούμε να επαφιόμαστε στην ατομική ευθύνη ή στην φιλανθρωπία και την πρωτοβουλία κάθε οικογένειας και κάποιων οργανώσεων. Πρέπει να υπάρχει μια κοινωνική στρατηγική ώστε να μπορέσει να συγκρατηθεί η κοινωνική συνοχή της Ελλάδας του αύριο».