ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΑΙΤΟΥΝΤΕΣ ΑΣΥΛΟ: ΘΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΕΙ Η ΕΕ;

Ο Πυθαγόρας και ο φιλόσοφος Επίκουρος κατάγονταν και οι δύο από τη Σάμο, αλλά το νησί του ανατολικού Αιγαίου φημίζεται πλέον διεθνώς για το κάμπ προσφύγων και μεταναστών που φιλοξενεί, εξοπλισμένο με κάποιες από τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες ασφαλείας και επιτήρησης στην Ευρώπη.

Όπως υποδηλώνει και το όνομά της, η Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή Σάμου (ΚΕΔ), είναι ένα κλειστό καμπ για αιτούντες άσυλο σε μια ορεινή περιοχή, περίπου οκτώ χιλιόμετρα από το Βαθύ. Με δυναμικότητα περίπου 3.000 φιλοξενούμενων, εγκαινιάστηκε το 2021 ως ένα “υπόδειγμα” χρήσης προηγμένων τεχνολογιών ασφαλείας.

Υπάρχουν κάμερες που παρακολουθούν τους διαμένοντες 24 ώρες το 24ωρο, ενώ η είσοδος είναι εξοπλισμένη με σύστημα βιομετρικής ταυτοποίησης που χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη (AI). Το μέλλον τέτοιου είδους συστημάτων, ωστόσο, έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση βάσει της νομοθεσίας που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Ένωση στις 8 Δεκεμβρίου του περασμένου έτους, μετά από δυόμισι χρόνια εντατικών διαπραγματεύσεων.

Το νομοσχέδιο-ορόσημο θα είναι πιθανότατα το πρώτο στον κόσμο που θα ρυθμίζει τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, καθορίζοντας τα ηθικά πρότυπα και τις αρχές σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που θα πρέπει να διέπουν τον τρόπο χρήσης της ΑΙ τεχνολογίας. Υπάρχουν, όμως, αμφιβολίες για το αν οι νέοι κανόνες θα βρουν εφαρμογή στις εγκαταστάσεις φιλοξενίας μεταναστών και προσφύγων που φτάνουν στα σύνορα της Ευρώπης.

Τουρνικέ, μαγνητικές πύλες, ακτίνες Χ, ταυτότητα και δακτυλικά αποτυπώματα

Ένας 24χρονος άνδρας από το Κονγκό, ο Μαρσέλ [δεν είναι το πραγματικό του όνομα], εγκατέλειψε τη χώρα του για μεγαλύτερη ελευθερία. “Νόμιζα ότι θα πήγαινα σε μια χώρα όπου τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Αλλά όταν έφτασα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συνειδητοποίησα ότι εξακολουθούσα να είμαι παγιδευμένος και περιορισμένος”, δήλωσε στο BIRN.

Αυτός και οι συμπατριώτες του Εμμάνουελ και Φρανσουά [δεν είναι τα πραγματικά τους ονόματα] πέρασαν μήνες στην κλειστή δομή της Σάμου. Ο Μαρσέλ παρομοίασε την επιτήρηση που βίωσαν με το “να είσαι στη φυλακή”.

“Για να μπεις στο καμπ, πρέπει πρώτα να περάσεις από τα τουρνικέ”, είπε. “Στη συνέχεια, δείχνεις την κάρτα σου σε έναν φύλακα που σε καταγράφει. Μετά υπάρχει ένα είδος τελωνείου. Αν φοράς ζώνη ή έχεις τσάντα, φαγητό ή οτιδήποτε άλλο, πρέπει να περάσεις από το μηχάνημα που ελέγχουν τα πράγματά σου, μήπως υπάρχει κάτι ύποπτο. Μετά πρέπει να τους δώσεις τα δακτυλικά σου αποτυπώματα. Η διαδικασία είναι η ίδια και όταν φεύγεις από το καμπ”.

Παρά την επικοινωνιακή υπερπροβολή τους, οι κάμερες δεν καταγράφουν όλα όσα θα έπρεπε, λέει ο Αντόνιο. “Παρά την παρουσία της αστυνομίας και των καμερών παρακολούθησης, δεν αισθάνθηκα ασφαλής όταν ξέσπασε ένας καυγάς”, δήλωσε ο 30χρονος από το Κονγκό στο BIRN. “Παρ’ όλους τους ελέγχους, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούσαν να φέρνουν στον καταυλισμό απαγορευμένα αντικείμενα, μαχαίρια, λεπίδες και ναρκωτικά, όπως η τραμαδόλη”.

Τον περασμένο Ιούνιο, ο 19χρονος Φρανσουά επέστρεφε στην Κλειστή Δομή Σάμου ακούγοντας μουσική στο κινητό του, όταν έφτασε στην πύλη εισόδου και άρχισε την καθιερωμένη ρουτίνα του για να περάσει από τον έλεγχο ασφαλείας.

“Άφησα το τηλέφωνο με τη μουσική σε ένα μικρό καλάθι. Στη συνέχεια έβαλα τα χέρια μου στις τσέπες μου για να βγάλω όλα τα υπόλοιπα πράγματα που είχα, όπως μερικά κέρματα”, εξήγησε ο Φρανσουά στο BIRN. “Ξαφνικά, ένας αστυνομικός άρχισε να μου μιλάει στα ελληνικά. Δεν μπορούσα να τον καταλάβω, αλλά νόμιζα ότι μου ζητούσε να σταματήσω τη μουσική. Έτσι του είπα να περιμένει μια στιγμή για να βγάλω τα πάντα από τις τσέπες μου. Αλλά εκείνος θύμωσε και άρχισε να μου φωνάζει”.

Δύο συμπατριώτες του – ο Μαρσέλ και ο Εμμάνουελ – ακούγοντας τις φωνές, ήρθαν σε βοήθεια του Φρανσουά , αλλά μάταια. Kαι οι τρεις κατέληξαν στο τοπικό αστυνομικό τμήμα κατηγορούμενοι για ανυπακοή και σωματική βία κατά υπαλλήλων. Αρνούνται τις κατηγορίες. “Ποτέ δεν με απασχόλησε η ύπαρξη καμερών”, σημείωσε ο Φρανσουά στο BIRN. “Μόνο μετά από αυτό το περιστατικό συνειδητοποίησα ότι θα μπορούσαν κάπως να αξιοποιηθούν”.

Οι δικηγόροι τους, Δημήτρης Χούλης και Ιωάννα Μπεγιάζη, εξέφρασαν πάντως κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με τα συστήματα παρακολούθησης της δομής. “Μετά από πολυάριθμα περιστατικά ποινικοποίησης, αλλά και άσκησης βίας κατά των διαμενόντων στο καμπ, ζητήσαμε το βιντεοληπτικό υλικό από τις κάμερες”, δήλωσαν εγγράφως στο BIRN. “Ωστόσο, είτε δεν λάβαμε απάντηση, είτε λάβαμε αρνητική (π.χ. “η κάμερα δεν καλύπτει το σημείο”), είτε το αίτημά μας απορρίφθηκε από τον εισαγγελέα. Δεν είναι σαφές αν τα τεχνολογικά συστήματα είναι αναποτελεσματικά και αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τους πρόσφυγες ή αν υπάρχει συγκάλυψη”.

Υπερίων και Κένταυρος

Οι κάμερες παρακολούθησης στη δομή της Σάμου απέχουν πολύ από τις συνηθισμένες κάμερες που συναντάμε σε δημόσιους χώρους σε ολόκληρη την ΕΕ. Αντιθέτως, αποτελούν μέρος των προηγμένων τεχνολογικών συστημάτων “Υπερίων” και “Κένταυρος” που εισήγαγε το ελληνικό υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου.

Το σύστημα “Υπερίων” διαχειρίζεται τη διαδικασία εισόδου και εξόδου στην κλειστή δομή της Σάμου. Μέσα από αυτό ελέγχονται τα βιογραφικά στοιχεία των αιτούντων άσυλο, όπως ονοματεπώνυμο, εθνικότητα, ημερομηνία και χώρα γέννησης, καθώς και βιομετρικά στοιχεία, δηλαδή τα δακτυλικά τους αποτυπώματα. Επιπλέον, έχει σχεδιαστεί για να αποθηκεύει πληροφορίες σχετικά με τις παρεχόμενες προς τους αιτούντες άσυλο υπηρεσίες, όπως την προμήθεια τροφίμων και ρούχων, καθώς και τις μεταφορές τους μεταξύ των δομών της χώρας. 

Ο “Κένταυρος” είναι ένα high-tech σύστημα διαχείρισης της ασφάλειας των δομών, το οποίο είναι σε θέση να εντοπίζει αυτόματα τις παραβιάσεις ασφαλείας και να ειδοποιεί τις αρχές. Οι συσκευές (κάμερες και drones) παρακολουθούν τον εσωτερικό και τον περιβάλλοντα χώρο του καμπ και συνδέονται με ένα κεντρικό δωμάτιο ελέγχου στην έδρα του Υπουργείου στην Αθήνα.

Οι επικριτές αυτών των συστημάτων υποστηρίζουν ότι η χρήση τους μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς το δικαίωμα των αιτούντων άσυλο στην αποφυγή των διακρίσεων, εάν οδηγήσει σε μεροληπτικές αποφάσεις επί των αιτήσεων ασύλου. 

Το δικαίωμά των αιτούντων άσυλο στην προστασία των προσωπικών τους δεδομένων φαίνεται ήδη να διακυβεύεται σοβαρά, δεδομένου ότι δεν έχει διενεργηθεί καμία εκτίμηση αντικτύπου σχετικά με την προστασία των δεδομένων για κανένα από τα δύο συστήματα, παρά την υποχρέωση που απορρέει από τον Γενικό Κανονισμό της ΕΕ για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων (GDPR).

Θα αλλάξει τη ζωή των αιτούντων άσυλο ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη (AI Act);

Ο νόμος της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να ρυθμίσει, μεταξύ άλλων, τη χρήση βιομετρικών στοιχείων για ταυτοποίηση, αναγνώριση και κατηγοριοποίηση [π.χ. δακτυλικά αποτυπώματα], αλλά και τα προγνωστικά συστήματα που χρησιμοποιούνται για τη λήψη αποφάσεων [π.χ. ανιχνευτές ψεύδους]. 

Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των Homo Digitalis, Algorithm Watch και I Have Rights, έχουν προειδοποιήσει ότι η χρήση αυτών των συστημάτων, ιδίως στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής ή των αρχών επιβολής του νόμου -που συχνά συμπίπτουν στην Ελλάδα- θα μπορούσε να στοχοποιήσει άδικα κάποιες ήδη περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, όπως οι μετανάστες, και να υπονομεύσει τα δικαιώματά τους.

Το AI Act ταξινομεί τα συστήματα που κάνουν χρήση τεχνητής νοημοσύνης σε τρεις κατηγορίες με βάση τη δυνατότητά τους να παραβιάσουν θεμελιώδη δικαιώματα.

Πρώτη κατηγορία είναι οι εφαρμογές και τα συστήματα που ενέχουν “απαράδεκτο” κίνδυνο, όπως η κυβερνητική κοινωνική βαθμολόγηση των πολιτών που χρησιμοποιείται στην Κίνα. Αυτά πρόκειται να απαγορευτούν. Δεύτερα στην κατάταξη είναι τα συστήματα “υψηλού κινδύνου”, όπως για παράδειγμα τα λογισμικά σάρωσης βιογραφικών σημειωμάτων που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη υποψηφίων για εργασία, τα οποία πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις προκειμένου να επιτραπεί η χρήση τους. Τέλος, τρίτη κατηγορία είναι οι εφαρμογές που ούτε απαγορεύονται ρητά, ούτε αναφέρονται ως υψηλού κινδύνου. Αυτές είναι σε μεγάλο βαθμό αρρύθμιστες.

Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής ενδέχεται να εμπίπτουν στην τελευταία κατηγορία, καθώς δεν έχουν κατηγοριοποιηθεί ως υψηλού κινδύνου στα προσχέδια του νόμου για την τεχνητή νοημοσύνη που έχουν δημοσιευθεί μέχρι στιγμής.

Παρόλο που εγγράφως αναγνωρίζεται ότι ορισμένες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στα σύνορα θα μπορούσαν πράγματι να ταξινομηθούν ως υψηλού κινδύνου, παραμένει ασαφές ποια από αυτά τα συστήματα θα εμπίπτουν τελικά σε αυτή την κατηγορία και θα υπόκεινται σε υποχρεώσεις διαφάνειας, εκτιμήσεις αντικτύπου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και γενικότερο αυξημένο έλεγχο.

Προς το παρόν, το τελευταίο δημοσιευμένο προσχέδιο του νόμου για την τεχνητή νοημοσύνη δεν παρέχει επαρκείς εγγυήσεις για τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στα σύνορα, δεδομένου ότι σημαντικά “παραθυράκια” έχουν συμπεριληφθεί στο υφιστάμενο κείμενο, όπως το γεγονός ότι οι ίδιοι οι κατασκευαστές ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης έχουν λόγο στο κατά πόσον το σύστημά τους θα λογίζεται ως υψηλού κινδύνου.

Στα τέλη του 2023, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το ΑΙ Act, οι Ευρωπαίοι βουλευτές συμφώνησαν να απαγορεύσουν τη χρήση της αναγνώρισης συναισθημάτων στην εκπαίδευση, στους εργασιακούς χώρους, στις αρχές επιβολής του νόμου και στη μεταναστευτική πολιτική. Ωστόσο, λόγω της πίεσης των κρατών μελών – του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου – η απαγόρευση χρήσης τέτοιων λογισμικών από τις αρχές επιβολής του νόμου και τη μεταναστευτική πολιτική διαγράφηκε από το τελικό κείμενο.

Παραμένει, επομένως, ασαφές αν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται για την ασφάλεια των συνόρων και τη βιομετρική ταυτοποίηση εμπίπτουν στην κατηγορία “υψηλού κινδύνου”. Παρόλα αυτά, η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε στο BIRN ότι η υιοθέτηση του νόμου για την τεχνητή νοημοσύνη “δεν επηρεάζει τη λειτουργία των συστημάτων Κένταυρος και Υπερίων”.

“Τα συστήματα αυτά, δεν συνιστούν σαφή απειλή για τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων. Δεν υπάρχει η δυνατότητα χειραγώγησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ούτε “κοινωνικής βαθμολόγησης”, ούτε προληπτικής αστυνόμευσης, αναγνώρισης συναισθημάτων”.

Ωστόσο, σύμφωνα με προηγούμενες δηλώσεις του ελληνικού Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, το σύστημα Κένταυρος περιλαμβάνει όντως “Ανάλυση Συμπεριφοράς μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης”. 

Έπειτα, τίθεται και το ζήτημα της διαφάνειας. “Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου που αναπτύσσονται από δημόσιες αρχές ή φορείς που ενεργούν για λογαριασμό τους θα πρέπει να καταχωρούνται σε δημόσια βάση δεδομένων της ΕΕ, εκτός εάν τα συστήματα αυτά χρησιμοποιούνται για την επιβολή του νόμου και τη μετανάστευση”, ανέφερε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχετικό Δελτίο Τύπου που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο. “Τα τελευταία θα πρέπει να καταχωρούνται σε ένα μη δημόσιο τμήμα της βάσης δεδομένων, το οποίο θα είναι προσβάσιμο μόνο στις αρμόδιες εποπτικές αρχές”.

Ορισμένες πρακτικές θα απαγορευτούν, συνεχίζει το Δελτίο Τύπου, “όπως η γνωστική συμπεριφορική χειραγώγηση, η μη στοχευμένη άντληση εικόνων προσώπου (scraping) από το διαδίκτυο ή από κάμερες κλειστού κυκλώματος παρακολούθησης, η αναγνώριση συναισθημάτων στο χώρο εργασίας και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, η κοινωνική βαθμολόγηση, η βιομετρική κατηγοριοποίηση για την εξακρίβωση ευαίσθητων δεδομένων, όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και ορισμένες περιπτώσεις προγνωστικής αστυνόμευσης ατόμων”. 

Σύμφωνα με τις ΜΚΟ, υπάρχουν ακόμα περισσότερα κενά πέραν του να επιτρέπεται στους κατασκευαστές συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης να καθορίζουν την κατηγορία επικινδυνότητας. Ενδεικτικό παράδειγμα παρέκκλισης από τον νόμο είναι η εξαίρεση συμμόρφωσης με αυτόν αν τίθεται ζήτημα “εθνικής ασφάλειας”. Αυτή η εξαίρεση μπορεί να περιλαμβάνει και τα τεχνολογικά συστήματα που χρησιμοποιούνται στη μετανάστευση και τον έλεγχο των συνόρων.

“Για λόγους εθνικής ασφάλειας”

Οι πρακτικές της Ελλάδας για την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών έχουν προκαλέσει ανησυχίες και στο παρελθόν.

Τον Ιανουάριο του 2022, η Ελληνική Ακτοφυλακή προκήρυξε ανοικτό διαγωνισμό για την αναβάθμιση της τεχνολογικής υποδομής της, κάνοντας λόγο για ανάγκη αγοράς λογισμικού για την παρακολούθηση ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Instagram, το X [Twitter], το VK και εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων, όπως το Telegram

Ο Λευτέρης Χελιουδάκης, δικηγόρος και μέλος της ΜΚΟ για τα ψηφιακά δικαιώματα “Homo Digitalis”, σημείωσε ότι πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα άνισης μεταχείρισης και διακρίσεων σε βάρος μεταναστών και προσφύγων.

Το Λιμενικό Σώμα αιτιολόγησε την αγορά με την ανάγκη πρόβλεψης των μεταναστευτικών ροών.

“Πέρα από αυτό, το σύστημα προγνωστικής αστυνόμευσης ατόμων θα στοχεύει στην κατάρτιση προφίλ, στη συλλογή προσωπικών πληροφοριών, όπως το επάγγελμα, το ακαδημαϊκό υπόβαθρο, το όνομα, ακόμη και δημόσιες φωτογραφίες σε ένα δημόσιο προφίλ”, ανέφερε ο Χελιουδάκης στο BIRN. “Κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ επεμβατικό”.

“Για τα κράτη μέλη της ΕΕ, και ιδίως για την Ελλάδα, έχει επιτραπεί πολλές φορές να παρακάμψουν τη νομοθεσία της ΕΕ για λόγους απειλής της εθνικής ασφάλειας”, εξήγησε. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Ελλάδα η μετανάστευση αντιμετωπίζεται συχνά ως τέτοιου είδους πρόβλημα.

Ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη αφήνει πάντως προς το παρόν ένα κενό στο ζήτημα των τεχνολογιών πρόγνωσης των μεταναστευτικών ροών. Επιπλέον, η επιδίωξη της Frontex για χρήση προγνωστικών τεχνολογιών ανάλυσης είναι εμφανής στη στρατηγική της για την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2023. 

Ωστόσο, εάν τα εργαλεία αυτά χρησιμοποιηθούν χωρίς τις κατάλληλες διασφαλίσεις, μπορούν δυνητικά να διευκολύνουν παράνομες επιχειρήσεις απαγόρευσης εισόδου στα σύνορα, δηλαδή επαναπροωθήσεις (pushbacks), για τις οποίες έχουν κατηγορηθεί τόσο η ελληνική ακτοφυλακή και όσο και η Frontex.

Στην ερώτηση τι θα αλλάξει για τους αιτούντες άσυλο στο πλαίσιο του νόμου για την τεχνητή νοημοσύνη, το ελληνικό Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου δήλωσε στο BIRN: “Ο νέος Κανονισμός δεν θα εφαρμόζεται σε τομείς εκτός του πεδίου εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ, όπως είναι η εφαρμογή συστημάτων που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για στρατιωτικούς ή αμυντικούς σκοπούς, μόνο για σκοπούς έρευνας και καινοτομίας, ή σε άτομα που χρησιμοποιούν Τεχνητή Νοημοσύνη για μη επαγγελματικούς λόγους”.

Η Νικολέτ Αζόντι, υπεύθυνη πολιτικής και συνηγορίας της οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων Algorithm Watch με έδρα την Ελβετία, εξήγησε στο BIRN πώς “υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις στον νόμο για την τεχνητή νοημοσύνη που αναφέρουν ρητά πότε δεν εφαρμόζεται και σε τι είδους θέματα”.  

“Τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχουν προσθέσει στις εξαιρέσεις την άμυνα και την εθνική ασφάλεια. Γνωρίζουμε ότι είναι πολύ εύκολο να γίνει κατάχρηση της αιτιολογίας της απειλής για την εθνική ασφάλεια” συνέχισε. 

“Είμαι απλώς ευγνώμων που βρίσκομαι εδώ”

Η Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή της Σάμου είναι ουσιαστικά ένα Πανοπτικόν, δηλαδή ένα είδος φυλακής όπου οι κρατούμενοι είναι πάντα ορατοί από το κέντρο της. Τα συστήματα ελέγχου της περιλαμβάνουν τουρνικέ, μαγνητικές πύλες, ακτίνες Χ και ταυτοποίηση δύο παραγόντων [ταυτότητα και δακτυλικό αποτύπωμα], από τα οποία εκτός από τους ωφελούμενους, πρέπει να περάσουν και οι εργαζόμενοι για να εισέλθουν και να εξέλθουν από τις εγκαταστάσεις. Ακόμη και τα παιδιά που διαμένουν στο καμπ υπόκεινται σε αυτά τα μέτρα.

Πηγές ανέφεραν στο BIRN ότι υπάρχουν εργαζόμενοι στη Δομή της Σάμου, οι οποίοι, αφού διαμαρτυρήθηκαν γι αυτά τα συστήματα, δεν υποχρεούνται πλέον να δώσουν δακτυλικά αποτυπώματα για να εισέλθουν και να εξέλθουν, αλλά υπόκεινται μόνο στον έλεγχο των προσωπικών τους αντικειμένων. Οι ίδιοι έχουν επίσης ζητήσει εγγυήσεις σχετικά με την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων. 

Αντί να προβεί σε Εκτίμηση Αντικτύπου σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων (ΕΑΠΔ) για να εντοπίσει και να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους που τους αφορούν, το ελληνικό Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου τους εξαίρεσε από τη διαδικασία λόγω των αντιρρήσεών τους.

Η Έλα Ντοντ, συντονίστρια υπεράσπισης και στρατηγικής της ΜΚΟ “‘I Have Rights” στη Σάμο, εξήγησε ότι η πρόσβαση των ΜΚΟ στο καμπ της Σάμου δεν είναι εύκολη και ότι η ίδια έχει καταφέρει να εισέλθει μόνο δύο φορές.

Όσοι αιτούντες άσυλο διαμένουν στο κάμπ διαμαρτύρονται για τις γενικότερες συνθήκες διαβίωσης, αλλά όχι τόσο για την τυχόν παραβίαση του δικαιώματός τους στην ιδιωτικότητα. 

“Δεν είναι πρόθυμοι να διαμαρτυρηθούν ακόμη και όταν οι αρχές τους παίρνουν τα κινητά και τους αναγκάζουν να δώσουν τον κωδικό τους για να έχουν πλήρη πρόσβαση”, επισήμανε η Ντοντ στο BIRN, επαναλαμβάνοντας έναν ισχυρισμό που διατυπώθηκε και από άλλους δικηγόρους που εργάζονται στο νησί, τον οποίο όμως το BIRN δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει ανεξάρτητα. 

Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες φοβούνται να καταγγείλουν, είπε η Ντοντ, καθώς έχουν ήδη υποστεί επαναπροωθήσεις, παράνομη κράτηση ή άλλη απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Φοβούνται επίσης ότι σε περίπτωση που καταγγείλουν, θα ζημιωθούν σοβαρά οι προοπτικές τους να αποκτήσουν άσυλο.

“Αισθάνονται ήδη τόσο ανεπιθύμητοι και ότι είναι ένα περιττό βάρος για την κοινωνία που καταλήγουν να νιώθουν ότι έχουν δικαίωμα μόνο να είναι ευγνώμονες”, εξήγησε η Ντοντ. “Δηλαδή πολύ συχνά λένε: ‘Όχι, είμαι απλώς ευγνώμων που βρίσκομαι εδώ. Δεν θέλω να παραπονιέμαι”.

“Ο τρίτος λόγος που δεν καταγγέλλουν είναι ότι έχουν σοβαρότερα προβλήματα από το να τους ψάξουν το κινητό, να τους πάρουν δακτυλικά αποτυπώματα ή να τους παρακολουθούν επί 24ωρης βάσης”.

Πράγματι, το πιο σημαντικό πράγμα για τον Φρανσουά είναι ότι κατάφερε να φτάσει στην Ελλάδα.

“Όταν ήμουν στην Τουρκία, προσευχόμουν να έρθω εδώ”, είπε. “Δεν ξέρω τι θα μου συμβεί, είμαι μόνος μου εδώ. Αλλά στο τέλος της ημέρας, αισθάνομαι καλά εδώ. Από όλες τις χώρες, η Ελλάδα είναι αυτή που με αναγνώρισε και μου έδωσε νόμιμα έγγραφα. Δεν βλέπω κανένα λόγο να πάω να ζήσω σε άλλη χώρα”.