ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΣ: “ΣΤΟΝ ΨΗΦΙΑΚΟ ΚΟΣΜΟ, ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΘΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΕΝΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΜΑΣ”

Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι ένας άνθρωπος που δύσκολα μπορεί κάποιος να προσδιορίσει τις πολλαπλές του ιδιότητες, ωστόσο ο ίδιος με κάποιο μαγικό τρόπο καταφέρνει και τις συνδυάζει με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο.

Είναι κάτοχος της Έδρας UNESCO on Futures Research, που φιλοξενείται στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, διετέλεσε για δύο χρόνια Επικεφαλής Επιστημονικός Σύμβουλος στην Ειδική Γραμματεία Προοπτικής Διερεύνησης, στην Προεδρία της Κυβέρνησης, και τώρα είναι πρόεδρος του Δ.Σ. του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (MOMus).

Είναι παράλληλα υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση και κάτοχος διδακτορικού στη στρατηγική προόραση, ενώ το ακαδημαϊκό του προφίλ επίσης περιλαμβάνει σπουδές στη Φυσική, το Περιβάλλον και τις Διεθνείς

Εμείς μιλήσαμε μαζί του με αφορμή το TechFuse, το πρώτο ετήσιο συνέδριο στην Ελλάδα που συνδυάζει την τεχνολογία και την καινοτομία με τον πολιτισμό που διοργανώνεται από τη Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία “Κόμβος Καινοτομίας και Ψηφιακής Οικονομίας” σε συνεργασία με την κοινότητα ψηφιακών νομάδων C.Ioannina, ενώ υποστηρίζεται από εγχώριους και διεθνείς δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.

Από τις Νέες Τεχνολογίες στο MOMUS

Πώς προέκυψε αυτή σας η μετάβαση από τις νέες Τεχνολογίες στο ΜΟMUS και τι είναι αυτό που ονειρεύεστε ως πρόεδρος του Μουσείου;

Ο τομέας μου είναι η έρευνα του μέλλοντος ή futures studies  όπως είναι το ορθότερο. Στον τομέα μελετάμε τις νέες τεχνολογίες καθώς έχουν την μετασχηματιστική δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο ριζικά, αλλά ταυτόγχρονα μελετάμε τις αλλαγές στο υπόλοιπο σύστημα, τις νέες αξίες και τάσεις στην κοινωνία, περιβαλλοντικές προκλήσεις, αλλαγές στο διεθνές πολιτικό περιβάλλον, νέα ρεύματα στην τέχνη. Ο άνθρωπος πάντα προσπαθούσε να τιθασεύσει,  να ελέγξει το μέλλον, αλλά στα πραγματικότητα το μέλλον πάντα είναι ένα μυστήριο.

Ως κάτοχος της Έδρας UNESCO για την Έρευνα του Μέλλοντος, στο ΙΤΕ, συνεργαζόμουν με το MOMus αρκετά χρόνια πριν αναλάβω καθήκοντα ως πρόεδρος, για την υλοποίηση μιας πρωτότυπης έκθεσης, με θέμα φυσικά το μέλλον φυσικά. Το 2022 είχα μια σύντομη συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, ακριβώς την περίοδο που είχε λήξη η θητεία του προηγούμενου διοικητικού συμβουλίου του φορέα. Θεωρώ λοιπόν ότι αφενός εκτιμήθηκε η συνεργασία μας και αφετέρου ήμουν απλώς τυχερός.

Σε κάθε περίπτωση το MOMus έγινε γρήγορα μια μεγάλη αγάπη! Είναι ένας φορέας με απίστευτο προοπτικές και προκλήσεις. Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο έχουμε καταφέρει να αυξήσουμε περίπου 40% την επισκεψιμότητα και αντίστοιχα τα ιδιωτικά έσοδα, ενώ έχει γίνει επίσης πολύ σοβαρή αθέατη δουλειά για την καλύτερη οργάνωση και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Το θετικό είναι ότι και το Υπουργείο Πολιτισμού, εκτιμά θετικά τη δουλειά που γίνεται στον φορέα και έχει ανταποκριθεί ενισχύοντας περαιτέρω οικονομικά τον φορέα και επιλύοντας μια σειρά από εκκρεμότητες ετών.

Επιτρέψτε μου να τονίσω ότι ειδικά η αύξηση της επισκεψιμότητας, η στροφή στον σύγχρονο πολιτισμό είναι πάνω από όλα ένα αισιόδοξο μήνυμα για την Θεσσαλονίκη, ένα ασθενές σήμα θετικής αλλαγής της κοινωνίας, η οποία είναι αρκετά ταλαιπωρημένη από τον λαϊκισμό και οπισθοδρομικές ομάδες. Στόχος μας λοιπόν είναι να γίνουμε σημείο αναφοράς στην Θεσσαλονίκη και πρώτος φορέας πολιτισμού σε επισκεψιμότητα. Και θα το πετύχουμε με συνεχή αναβάθμιση το προϊόντος που παρέχουμε και υλοποιώντας προκλητικές εκθέσεις, άλλωστε η σύγχρονη τέχνη οφείλει να προκαλεί, να δημιουργεί συναισθήματα.

Τι είναι Τέχνη για εσάς; Αγαπημένο Μουσείο και έκθεση που σας έχει “στιγματίσει”;

Η τέχνη είναι κάτι διττό. Από την μία αποτελεί έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αποτέλεσμα της, από όσο γνωρίζουμε, μοναδικής ανθρώπινης ικανότητας, της φαντασίας. Σε αυτό το επίπεδο η τέχνη αφορά κυρίως τον καλλιτέχνη που την παράγει. Ταυτόχρονα όμως η τέχνη είναι μια εμπειρία για τους αποδέκτες, αυτούς που την απολαμβάνουν, είτε είναι ένα μουσικό κομμάτι, μια ταινία, ή ένα εικαστικό έργο. Αυτή η διάσταση είναι περισσότερο σημαντική, έχει μια τεράστια επιδραστική δύναμη στην κοινωνία.

Προφανώς αγαπημένα μου μουσεία είναι τα 5 μουσεία του MOMus σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, αλλά αν πρέπει να διαλέξω κάτι άλλο θα πω το Fotografiska στην Στοκχόλμη. Αγαπημένες εκθέσεις έχω πολλές, αλλά θα αναφέρω μια έκθεση του Jackson Pollock που είδα στο Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Τόκυο το 2012. Όταν κοιτάζεις τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό του Pollock απλώς γεμίζεις συναισθήματα. Κάπου διάβασα ότι οι πίνακες του είναι σαν να ακούς ελεύθερη πειραματική τζαζ ή σαν τα ποιήματα της μπιτ λογοτεχνίας της ίδιας περιόδου.

To AI, τα NFTs και η Τέχνη

Μπορεί το ΑΙ να αντικαταστήσει την Τέχνη και να προκαλέσει παρόμοιες συγκινήσεις; Υπάρχει κάποιος κίνδυνος όταν όλα πια παράγονται ψηφιακά;

Η απάντηση είναι εύκολη, θεωρώ ότι μπορεί. Όσο εκπαιδεύονται οι αλγόριθμοι τόσο θα καταφέρνουν να παράγουν έργα που θα μπορούν να συγκινήσουν. Θα είναι αριστουργήματα; Δεν ξέρω και θεωρώ ότι κανένας μας δεν ξέρει στην πραγματικότητα τι θα συμβεί στο μέλλον. Το μέλλον είναι ένας μυστηριώδης τόπος.

Νομίζω ότι ο πραγματικός κίνδυνος δεν είναι αν θα παράγει το AI τέχνη, η πρόκληση είναι να καταφέρουμε διαφυλάξουμε την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Στην συμβουλευτική ομάδα ESIR της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στην οποία συμμετέχω, μελετάμε τις επιπτώσεις της τεχνολογίας στην κοινωνία και προτείνουμε πολιτικές. Σε μια λοιπόν πρόσφατη έκθεση για τον αναγκαίο μετασχηματισμό στην παιδεία, προτείνουμε οι εικαστικές τέχνες να εισαχθούν οριζόντια στην πρωτοβάθμια, τη δευτεροβάθμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ως ένα σημαντικό εργαλείο για να ενισχυθούν η δημιουργικότητα, η ανάπτυξη καινοτομίας και η ενσυναίσθηση.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας σχετικά με την αύξηση του ενδιαφέροντος για τα NFTs στον κόσμο της Τέχνης; Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση μεταξύ φυσικών αντικειμένων Τέχνης και ψηφιακής Τέχνης στο πλαίσιο των NFTs; Τις βλέπετε ως συμπληρωματικές ή ενδεχομένως ανταγωνιστικές μεταξύ τους;

Η τεχνολογία εξελίσσεται με ραγδαίο ρυθμό και μια σειρά από νέες εφαρμογές ή προϊόντα αναπτύσονται συνεχώς. Ειδικά στη ψηφιακή εποχή βιώνουμε μια χιονοστιβάδα από νέα κοινωνικά δίκτυα, νέες εφαρμογές (apps), εικονικούς κόσμους όπως το metaverse και φυσικά διαφορετικές εφαρμογές βασισμένες στην τεχνολογία blockchain, όπως τα NFTs. Στην πραγματικότητα οι περισσότερες αυτές τεχνολογικές εφαρμογές είναι σε μια αρχική φάση, ενώ κατά τη διαδικασία ωρίμασης είτε θα αποτύχουν, είτε το συνηθέστερο, θα αλλάξουν δραστικά προκειμένου να γίνουν κυρίαρχες τάσεις.

Θεωρώ ότι το ίδιο συμβαίνει αυτήν τη στιγμή με τα NFTs, έχουν γίνει μεγάλες επενδύσεις, αλλά στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε αν θα επιβιώσουν ή ποια μορφή θα πάρει τελικά η αγορά τους. Συμμετείχα κάποια στιγμή με την UNESCO και τον ΟΟΣΑ σε ένα ερευνητικό έργο που αφορούσε χώρους ταφής ραδιενεργών αποριμμάτων, όπου απαιτείται η διαφύλαξη της πληροφορίας σε κρατικά αρχεία για δεκάδες, εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια. Σε κανένα σχέδιο δε θεωρούνται ασφαλή τα ψηφιακά αρχεία, και προτιμούνται μέσα όπως το χαρτί.

Στο ίδιο πλαίσιο θεωρώ ότι ένα ψηφιακό NFT είναι κάτι εφήμερο, από την φύση του δεν μπορεί να επιβιώσει από μελλοντικές περιβαλλοντικές καταστροφές ή ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές, με τον τρόπο που επιβίωσαν ζωγραφιές σε προϊστορικά σπήλαια, οι πίνακες της αναγέννησης ή οι καρυάτιδες.

Εγώ, λοιπόν, θα συνέχιζα να επενδύω στην τέχνη που μπορεί να γίνει διατηρηθεί χωρίς ψηφιακά τεχνολογικά μέσα, όπως θα συνεχίζω να εκτυπώνω τις σημαντικές  οικογενειακές φωτογραφίες.

Οι προκλήσεις του μέλλοντος

Ποιες θα είναι οι προκλήσεις που θα κληθούν το Momus -και τα Μουσεία γενικότερα- να αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον ενός ψηφιακού κόσμου;

Ευχαριστώ για την ερώτηση, εδώ θα σας απαντήσω ίσως κάτι μη αναμενόμενο. Τα μουσεία έχουν ένα πολυσύνθετο ρόλο που περιλαμβάνει τη διαφύλαξη του ανθρώπινου πολιτισμού και τη δημιουργία ενός χώρου όπου θα βρίσκει καταφύγιο η ανθρώπινη δημιουργικότητα. Σε ένα μέλλον λοιπόν που αλλάζει και ψηφιοποιείται ραγδαία, τα μουσεία από τη μία οφείλουν να ακολουθήσουν αυτήν τάση με εφαρμογές που θα ενισχύουν την εμπειρία του επισκέπτη, από την άλλη όμως οφείλουν να διαφυλάξουν την άμεση επαφή με τον φυσικό κόσμο.

Σε μια σειρά από εργαστήρια για το μέλλον μουσείων που υλοποιήσαμε στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε συνεργασία με την UNESCO, εκεί καταλήξαμε. Σε μια ψηφιακά επαυξημένη πραγματικότητα μετά από 1-2 δεκαετίες, τα μουσεία θα προσφέρουν ένα καταφύγιο για τις αισθήσεις, έναν χώρο όπου θα μπορούμε να δούμε με τα μάτια μας, να αγγίξουμε με τα χέρια μας, να ακούσουμε με τα αυτιά μας έργα της ανθρώπινης δημιουργικότητας.

Ο Ντοστογιέφσκι έχει πει πως «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Ποιον ρόλο αλήθεια μπορεί να διαδραματίσει η τέχνη στη νοηματοδότηση της ζωής μας και στην ανάπτυξη διαλόγου με χρήση ακόμη και νέων μέσων;

Πραγματικά πιστεύω ότι η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο. Η τέχνη συμβάλλει στην εκπαίδευση και την προετοιμασία μιας γενιάς ικανής να πλοηγηθεί και να διαμορφώσει το μέλλον, ενισχύοντας τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη και την καινοτομία​​. Σε μια εποχή γεμάτη τεχνολογικές και κοινωνικές προκλήσεις, η τέχνη βοηθά στη διαμόρφωση κοινωνικών αξιών και νορμών, δίνοντας νόημα, συναίσθημα, και έκφραση στις ανακαλύψεις και τα γεγονότα που μας περιβάλλουν​​.

Επίσης, η ικανότητα της τέχνης να αναδεικνύει τις συνέπειες σύγχρονων ζητημάτων, όπως η κλιματική κρίση, και να προάγει έναν αναγκαίο διάλογο, αποτελεί ένα παράδειγμα της δύναμης της τέχνης να επηρεάζει την κοινή γνώμη και να ενθαρρύνει την αλλαγή​​. Τέλος, ας μην ξεχνάμε τη συμβολή της τέχνης στην επιστήμη και στην προσωπική ανάπτυξη.  Η επιστήμη ξεδιπλώνει τα μυστήρια του σύμπαντος, ενώ η τέχνη ερμηνεύει αυτές τις ανακαλύψεις, δίνοντάς τους νόημα.

Το TechFuse θα πραγματοποιηθεί στις 5 και 6 Απριλίου στα Γιάννενα, στον πολιτιστικό πολυχώρο “Δημήτρης Χατζής”. Είναι το πρώτο συνέδριο στην Ελλάδα που γεφυρώνει την τεχνολογία, την καινοτομία και τον πολιτισμό. Διοργανώνεται από την κοινότητα ψηφιακών νομάδων C.Ioannina σε συνεργασία με την ΑΜΚΕ “Κόμβος καινοτομίας και ψηφιακής οικονομίας” και υποστηρίζεται από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ τελεί υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Ηπείρου και του Δήμου Ιωαννίνων.