Νίκος Παρασκευόπουλος: Το πολιτικό βάρος των παρακολουθήσεων

Δημοσκόποι ρωτούν και πολλοί πολίτες αναρωτιούνται, αν αυτή την ώρα είναι οι παρακολουθήσεις, ή αντίθετα οι αυξήσεις των τιμών, το θέμα που θα έχει καθοριστική επίδραση στην προσεχή πολιτική ζωή.

Δύσκολη η πρόβλεψη. Αρκετοί (κυβερνητικοί ή φιλοκυβερνητικοί) προεξοφλούν ότι γρήγορα οι «κοριοί» θα πάψουν να αποτελούν κύριο θέμα της ειδησεογραφίας. Οι περισσότεροι από αυτούς το εύχονται, οι λιγότεροι το πιστεύουν. Παρακάτω οι λόγοι για τους οποίους ο ίδιος πιστεύω στη διάρκεια και στο πολιτικό βάρος του θέματος.

Πρώτα, η ουσία: Οι παρακολουθήσεις πολιτικών παραγόντων μπορεί να νοθεύσουν το δημοκρατικό «παιχνίδι». Πιο ωμά: Να δημιουργήσουν από τη μια γνώστες – χειριστές – εκβιαστές και από την άλλη αιφνιδιαζόμενους – αιχμαλώτους – εκβιαζόμενους. Είναι ευνόητο αυτό στους πολίτες, δεν χρειάζονται εδώ να ειπωθούν περισσότερα. Ακόμη κι όταν η ακρίβεια θα πέσει για καλά στα κεφάλια μας, ακόμη και τότε θα μας τρομάζει η ιδέα – επίγνωση, ότι η διαχείριση των οικονομικών ζητημάτων θα γίνεται από πονηρούς κι όχι από ικανούς.

Κατά δεύτερο, υπάρχουν και συγκυριακοί λόγοι για την διατήρηση του ενδιαφέροντος: Οι εξεταστικές διαδικασίες στη Βουλή θα συντηρούν τη δημοσιογραφική εγρήγορση, νέες αποκαλύψεις θα προκύπτουν ή θα απειλούνται, και οι κραδασμοί θα έχουν επίδραση τόσο στο ευρύτερο όσο και στο εσωκομματικό πλαίσιο. Πρόσφατο παράδειγμα , η ομιλία Κ. Καραμανλή στα Ανώγεια που ταρακούνησε τη ΝΔ.

Ένα τρίτο και πολύ διαφορετικό κεφάλαιο αποτελεί η κοινωνική πρόσληψη των παρακολουθήσεων. Πρόκειται για υπόθεση σύνθετη και ρευστή. Διυλίζοντας, ξεχωρίζουμε δυο πολύ διαφορετικές διαστάσεις της.

Ναι, υπάρχουν κοινωνικές συνθήκες που μπορούν να δικαιολογήσουν μια ισοπεδωτική παρεμβολή της λαϊκής αγωνίας για την ακρίβεια, που θα παραμερίσει την αντίστοιχη για τις παρακολουθήσεις. Ενώ η κουλτούρα της περιχαράκωσης της ιδιωτικής ζωής ήταν από χρόνια οικεία σε βόρειες ευρωπαϊκές χώρες με πιο μοναχικούς κατοίκους, ο ελληνικός λαός -όπως και οι άλλοι Μεσογειακοί- είναι εξωστρεφής και επικοινωνεί διαρκώς με συγγενείς και παρέες. Η καθημερινή κουβέντα αποκαλύπτει του κόσμου τις πληροφορίες και το ενδιαφέρον μας για τη διαφύλαξη του απορρήτου και των προσωπικών δεδομένων δεν ήταν ανέκαθεν έντονο. Για μας, η εισαγωγή σχετικών θεσμών προστασίας αποτέλεσε λιγότερο μια εσωτερική εξέλιξη και περισσότερο μια ανακλαστική αντίδραση.

Συγκεκριμένα, εδώ και τριάντα περίπου χρόνια εμφανίστηκαν διεθνή εργαλεία και θεσμοί καταγραφής πληροφοριών (Echelon, Σύμβαση Schengen κλπ). Στην Ελλάδα με τη σχετικά νωπή εμπειρία δικτατορίας η κοινωνική τους υποδοχή έγινε δύσπιστα. Έτσι τα νομοθετήματα και τα λοιπά ρυθμιστικά πλαίσια προστασίας απορρήτου και προσωπικών δεδομένων διαμορφώθηκαν και ενσωματώθηκαν αντικειμενικά ως αντίβαρα σε δίκτυα και αρχεία πληροφοριών.

Η γενικότερη κοινωνική στάση απέναντι σε παρακολουθήσεις και πληροφοριοδότες, επομένως, δεν επηρεάστηκε μόνο από «λαογραφικά» στοιχεία, αλλά και από τις πολιτικές μας εμπειρίες. Χαφιέδες, σπιούνοι και καρφιά, διάσπαρτοι σε γειτονιές, γραφεία και αίθουσες, έστειλαν κατά τη δικτατορία χιλιάδες ανθρώπους στα ξερονήσια. Σήμερα αυτό μπορεί να ακούγεται σαν μύθος ή κλισέ, τότε όμως ήταν μια πραγματικότητα που άφησε τραυματικό αντίκτυπο.

Ο αντίκτυπος αυτός ανατροφοδοτήθηκε ουκ ολίγες φορές στη συνέχεια. Ο Θεοφάνης Τόμπρας επί ΠΑΣΟΚ (1989), ο Χρήστος Μαυρίκης επί Κωνστ. Μητσοτάκη (1992), ως τεχνογνώστες κοριών έμειναν αξέχαστοι. Σημαντικές θεσμικές εγγυήσεις απέναντι στις παρακολουθήσεις θέσπισε το 1994* το ΠΑΣΟΚ (εισηγητής ο τότε Υπ. Δικαιοσύνης Γ. Κουβελάκης), αλλά αυτές ιδίως στα τελευταία χρόνια ψαλιδίζονται. Ακολούθησε εντωμεταξύ το σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών στους Ολυμπιακούς του 2004 που τόσο άτεχνα προσπάθησε να εξηγήσει ο τότε Υπουργός Δημ. Τάξης Γ. Βουλγαράκης **. Όλα έμειναν στην ιστορία.

Xωρίς άλλο, ανεξίτηλο θα μείνει και το σύγχρονο σκάνδαλο των παρακολουθήσεων ΕΥΠ επί Κυριάκου Μητσοτάκη. Το πολιτικό του βάρος είναι ασήκωτο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

*Ν.2225/1994, μεταξύ άλλων θέσπισε την Εθνική Επιτροπή Προστασίας του Απορρήτου των Επικοινωνιών.

** Έγκυρη ανάλυση βλ σε Minas Samatas, “The Greek Olympic phone tapping scandal: a defenceless state and a week democracy”, Surveillance and Democracy, Routledge 2010, 213-230.

* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.