Ο ΘΥΜΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΕ ΣΚΟΤΩΣΕΙ

Είσαι στο σούπερ μάρκετ. Έρχεται η ώρα να πληρώσεις. Πας στο ταμείο. Διαλέγεις ουρά, κάθεσαι και περιμένεις τη σειρά σου και βλέπεις τον κλασικό έξυπνο(τερο), πονηρό(τερο) και συγκλονιστικό(τερο) τύπο που θα προσπαθήσει να ‘κλέψει’ και να μπει σφήνα -αυτόν που πιστεύει ότι ανήκει σε ανώτερη φυλή και άρα έχει το δικαίωμα να θεωρεί όλους τους άλλους -ας πούμε- βλάκες. Πώς αισθάνεσαι;

Πληρώνεις της Μιχαλούς για προϊόντα που χώρεσαν σε μια σακούλα. Βγαίνεις από το μαγαζί, πας στο αυτοκίνητο, βάζεις τη ‘χρυσή’ σακούλα στη θέση του συνοδηγού, κάθεσαι σε αυτήν του οδηγού και ξεκινάς για το σπίτι. Όπως στρίβεις στο στενό, ‘πετάγεται’ μπροστά σου ένας που πάει ανάποδα και με ταχύτητα. Δεν τρακάρετε από καθαρή τύχη. Όπως προσπαθείς να διαχειριστείς αυτό που συνέβη, ακούς τον άλλον (τον παράνομο) να σε βρίζει, γιατί τον καθυστερείς.

Φτάνεις σπίτι. Μπαίνεις στην πολυκατοικία. Στο γραμματοκιβώτιο σε περιμένουν τρεις νέοι λογαριασμοί. Φτάνεις στο ασανσέρ. Διαβάζεις ‘χαλασμένο’. Μένεις στον 5ο.

Πώς νιώθεις;

Ναι, σήμερα θα μιλήσουμε για το θυμό και τη διαχείριση του. Που είναι δύσκολη για τους ενήλικες. Αντιλαμβάνεσαι τι είναι για τα παιδιά που έως κάποια ηλικία δεν ξέρουν να ονομάσουν τι είναι αυτό που τους κάνει να νιώθουν πως ‘βράζουν’. Που τους οδηγεί στο να θέλουν να ουρλιάξουν, να χτυπηθούν -να ξεσπάσουν.

Πρώτα είναι χρήσιμο να δούμε πως προσδιορίζεται ο θυμός, βάσει της θεμελιώδους αρχής ότι πρώτα ένα ‘φαινόμενο’ και μετά μαθαίνεις να το τακτοποιείς.

Ο θυμός πάει ‘σετάκι’ με την ανθρωπότητα

Σύμφωνα με την American Psychological Association “ο θυμός είναι μέρος της βιολογικής μας ιστορίας. Πρόκειται για μια κατάσταση αρνητικού συναισθήματος, που συνήθως συνδέεται με εχθρικές σκέψεις, φυσιολογική διέγερση και δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές.

Συνήθως αναπτύσσεται α) ως απάντηση στις ανεπιθύμητες ενέργειες ενός άλλου ατόμου που θεωρείται ότι είναι ασεβές, υποτιμητικό, απειλητικό ή αμελές, β) ως αντίδραση σε ένα συμβάν (πχ κίνηση στους δρόμους) και γ) από αναμνήσεις τραυματικών ή εξοργιστικών συμβάντων.

Τα δεδομένα δείχνουν ότι περίπου το 25% των περιστατικών θυμού, περιλαμβάνουν σκέψεις εκδίκησης.

Ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι ο θυμός συνήθως αναδύεται από τις αλληλεπιδράσεις με άτομα που μας αρέσουν ή αγαπάμε -όπως τα παιδιά, οι σύζυγοι και οι στενοί φίλοι”.

Ο θυμός απειλεί και την υγεία αυτού που τον αισθάνεται

Όπως κάθε άλλο συναίσθημα, ο θυμός συνοδεύεται από φυσιολογικές και βιολογικές αλλαγές. Προκαλεί διέγερση του αυτόνομου νευρικού μας συστήματος, ανεβάζει τους παλμούς της καρδιάς και την πίεση -μαζί με τα επίπεδα των ορμονών της ενέργειας, την αδρεναλίνη και την νοραδρεναλίνη (ή νορεπινεφρίνη -είναι μια χημική ουσία που δημιουργεί φυσιολογικά το σώμα μας και δρα ως ορμόνη και νευροδιαβιβαστής. Μαζί με την ντοπαμίνη και την αδρεναλίνη, συνθέτουν την οικογένεια των κατεχολαμινών. Είναι ουσίες που συσχετίζονται συνήθως με φυσικό ή συναισθηματικό στρες).

Όταν ‘πιάνουμε’ τον σύντροφο μας να μας απατάει προκαλείται διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και συναφείς ορμονικές και νευροχημικές αλλαγές.

Αυτές οι φυσιολογικές αντιδράσεις μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση της καρδιαγγειακής ανταπόκρισης, της αναπνοής και της εφίδρωσης, της ροής του αίματος στους ενεργούς μύες και της δύναμης. Αν επιμείνει, επηρεάζει πολλά από τα συστήματα του σώματος (καρδιαγγειακό, ανοσοποιητικό, πεπτικό και κεντρικό νευρικό σύστημα). Κάτι που οδηγεί σε αυξημένους κινδύνους υπέρτασης και εγκεφαλικού, καρδιακών παθήσεων, γαστρικών ελκών και παθήσεων του εντέρου, σε πιο αργή επούλωση τραυμάτων και πιθανό αυξημένο κίνδυνο ορισμένων τύπων καρκίνου.

Έρευνες έχουν ανακαλύψει πως ο θυμός γίνεται ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για καρδιακές παθήσεις, όταν υπάρχει συχνότητα.

Οι θυμωμένες σκέψεις μπορεί να συνοδεύονται από μυϊκή ένταση, πονοκεφάλους ή αυξημένο καρδιακό ρυθμό. Οι λεκτικές (φωνές, λογομαχίες, ύβρεις, σαρκασμός) και σωματικές (εκτόξευση ή/και ρίψη αντικειμένων, σφιγμένη γροθιά, χτυπήματα σε τοίχους και έπιπλα) εκφράσεις του θυμού ενδέχεται να χρησιμεύσουν ως προειδοποίηση στους άλλους, για τη δυσαρέσκειά μας.

Σημειώνεται ότι διακριτή διαφορά μεταξύ του θυμού και της επιθετικότητας που είναι η σκόπιμη συμπεριφορά που έχει ως στόχο να βλάψει ένα άλλο άτομο. Συνήθως η βάση είναι στην επιθυμία για κυριαρχία και έλεγχο.

Τα θετικά του θυμού

Οι ειδικοί εξηγούν και ότι ο θυμός δεν έχει μόνο αρνητικά. Υπάρχουν και θετικά. Όπως η αντίδραση στην αδικία (άρα παίζει ρόλο στα κοινωνικά κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα), η αύξηση κινήτρου (για να διορθώσουμε τα λάθη που βλέπουμε στον κόσμο), ενώ είναι φυσική, προσαρμοστική απάντηση στις απειλές (τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που εμπνέει μας επιτρέπουν να αμυνόμαστε και να παλεύουμε, όταν μας επιτίθενται). Μπορεί να λειτουργεί και ως προειδοποίηση (ενημερώνει τους άλλους πως νιώθουμε ταραγμένοι και άρα θα ήταν χρήσιμο να δώσουν λίγη σημασία σε ό,τι λέμε και κάνουμε).

Υπάρχουν άνθρωποι που είναι πιο επιρρεπείς στο θυμό;

Η τάση για θυμό πρέπει να εξετάζεται σε σχέση με τις σκέψεις, τις φυσιολογικές αντιδράσεις και τη σωματική δραστηριότητα. Όσον αφορά τις φυσιολογικές αντιδράσεις, μερικοί άνθρωποι διεγείρονται εύκολα και ανταποκρίνονται γρήγορα σε αποτρεπτικά ερεθίσματα.

Δηλαδή, εξοργίζονται γρήγορα από τις άσχημες μυρωδιές, τη ζέστη και τους ενοχλητικούς θορύβους. Άλλοι αργούν να αντιδράσουν και δεν φαίνεται να ενοχλούνται από τέτοια ερεθίσματα.

Αυτό είναι κάτι που εξαρτάται (και) από τη γενετική μεταβλητότητα.

Οι σωματικές εκφράσεις θυμού, όπως η μουρμούρα, το χτυπήματα στο γραφείο, τα χτυπήματα στον τοίχο κλπ μαθαίνονται μέσω των δυνάμεων της ενίσχυσης και της αντιγραφής άλλων.

Τι είναι η δύναμη της ενίσχυσης; Ορισμένα στοιχεία υποδηλώνουν ότι τα βίαια βιντεοπαιχνίδια και, ίσως, η οργισμένη μουσική που περιλαμβάνει και βίαιους στίχους μπορούν να τροφοδοτήσουν τον θυμό και την επιθετικότητα σε μερικούς ανθρώπους.

Στα βίαια βιντεοπαιχνίδια, οι παίκτες ακούν γρήγορη, διεγερτική θυμωμένη μουσική. Μαθαίνουν να είναι υπερβολικά σε εγρήγορση, να απαντούν παρορμητικά και να σκοτώνουν τους αντιπάλους. Αυτό οδηγεί σε ενίσχυση με τη μορφή εξτρά πόντων, απόκτηση νέων όπλων, πρόσβασης στα ανώτερα επίπεδα των παιχνιδιών και επαίνων από άλλους στο περιβάλλον του παιχνιδιού.

Πότε χρειαζόμαστε βοήθεια

Εάν ο θυμός μας είναι μέτριας έως έντονης έντασης, βιώνεται συχνά, ‘κρατάει’ στο σημείο που κρατάμε κακία και σχεδιάζουμε να εκφραστούμε με επιθετικές λεκτικές και σωματικές ενέργειες, τότε υπάρχει λόγος ανησυχίας. Είμαστε σε κίνδυνο να ζήσουμε και τις νομικές επιπτώσεις ακατάλληλης έκφρασης του θυμού.

Πάλι όπως ισχύει με όλα τα συναισθήματα, μπορούμε να μάθουμε να το ελέγχουμε, μέσω προγράμματος που είναι γνωστό ως ‘διαχείριση θυμού’.

Ο στόχος είναι να μάθουμε να μειώνουμε το συναίσθημα και τη φυσιολογική διέγερση που προκαλεί. Ξεκαθαρίζεται πως δεν υπάρχει περίπτωση να απαλλαγούμε ή να αποφεύγουμε για πάντα ανθρώπους και καταστάσεις που μας θυμώνουν. Όπως δεν υπάρχει ούτε μια στο εκατομμύριο να αλλάξουμε τους άλλους. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αλλάξουμε εμάς, ώστε να μπορούμε να ‘υπάρχουμε’ με καλύτερους όρους εν μέσω όσων μας εξοργίζουν.

Ήλθε η ώρα να τσεκάρουμε τη σχέση μας με το θυμό μας

Aς κάνουμε ένα τεστ να δούμε πού βρισκόμαστε στον έλεγχο της ψυχραιμίας μας, με ένα ερωτηματολόγιο που θα βρεις και στη Βρετανική Ένωση Διαχείρισης Θυμού.

Έχετε την τάση να επικρίνετε τους άλλους;

Κρατάτε τα πάντα μέσα σας, μέχρι να εκραγείτε;

Ταράζεστε όταν κάποιοι διαφωνούν μαζί σας;

Όταν θυμώνετε, απομακρύνεστε από τους άλλους ανθρώπους;

Έχετε την τάση να εκδηλώνετε το θυμό σας σε άλλους και όχι στο άτομο με το οποίο είστε θυμωμένοι;

Όταν προκύψει ένα πρόβλημα με κάποιον άλλον, το συζητάτε χωρίς να χάσετε τον έλεγχο των συναισθημάτων σας;

Είστε ικανοποιημένοι με τον τρόπο που επιλύετε τις διαφορές με τους άλλους;

Πέφτετε εύκολα σε κατάθλιψη;

Συμπεριφέρεστε ευγενικά παρόλο που είστε θυμωμένοι;

Έχετε την τάση να αισθάνεστε πολύ ένοχοι ή άσχημα αφού θυμώσετε;

Από τις απαντήσεις που έδωσες, μπορείς να καταλάβεις κατά πόσο μπορείς να διαχειριστείς το θυμό σου. Σε κάθε περίπτωση, μπορείς να βάλεις τις ίδιες απαντήσεις στο βρετανικό τεστ και να δεις τι θα προκύψει.

Πώς μπορείτε να διαχειριστείτε το θυμό του παιδιού σας -και ίσως και τον δικό σας

Οι New York Times ζήτησαν από ψυχολόγους παιδιών και οικογενειών να δώσουν χείρα βοηθείας σε γονείς θυμωμένων παιδιών που νιώθουν πως είναι σε αδιέξοδο.

1) Να μη φοβάστε τα ξεσπάσματα

Να θυμάστε πως ο θυμός είναι βασικό ανθρώπινο συναίσθημα και ότι ειδικά για παιδιά κάτω των 3 ετών που μαθαίνουν πώς να ‘αυτορυθμίζονται’ είναι αναπτυξιακή ιεροτελεστία. Δεν είναι ασυνήθιστο να έχουν πολλά ξεσπάσματα μέσα στην εβδομάδα. Η μέση διάρκεια τους είναι τα 3 λεπτά -μπορούν να ‘κλείσουν’ και 20λεπτο. Σε κάθε περίπτωση, εξυπηρετούν αναπτυξιακό σκοπό. Μαθαίνουν κοινωνικούς κανόνες και μαθαίνουν για καταστάσεις στις οποίες απαιτείται συμμόρφωση.

Σε ό,τι αφορά τις μεγαλύτερες ηλικίες, όλα τα συναισθήματα υπάρχουν για να μας λένε πράγματα για τους εαυτούς μας και τις σχέσεις μας. Μας βοηθούν να απαντάμε σε βασικά ερωτήματα α) τι θέλουμε περισσότερο και β) τι θέλουμε να σταματήσουμε. Αν απαντήσουμε με φωνές στις φωνές του παιδιού, η κατάσταση θα κλιμακωθεί. Αν καταλάβουμε πως είναι αντίδραση σε συναίσθημα και κινηθούμε αναλόγως, θα δημιουργήσουμε θετικές σχέσεις.

2) Βοηθήστε το παιδί να αναπτύξει συναισθηματικό λεξιλόγιο

Το ‘ονόμασε αυτό που νιώθεις’ είναι το mantra των ειδικών της παιδικής ανάπτυξης που πιστεύουν στη σημασία του να μαθαίνουμε στα παιδιά να αναγνωρίζουν και να επισημαίνουν τα συναισθήματα τους -ώστε να μπορούν να μιλήσουν για ό,τι περνούν. Η εκπαίδευση μπορεί να γίνει με βιβλία ή παιδικές εκπομπές που δείχνουν άλλα παιδιά να γελούν, να συνοφρυώνονται κλπ Στοιχεία μελετών δείχνουν πως τα μωρά μπορούν να αρχίσουν να εντοπίζουν συναισθήματα σε άλλους, έως τους 6 μήνες της ζωής τους.

Στα μεγαλύτερα παιδιά, οπτικά βοηθήματα όπως το ‘θερμόμετρα συναισθημάτων‘ τα προτρέπουν να αναπτύξουν τη γλώσσα που χρειάζονται, για να περιγράψουν τα συναισθήματα τους και να αξιολογήσουν πόσο έντονα είναι.

3) Να τους λέτε πότε είστε εσείς θυμωμένοι

Οι γονείς μερικές φορές αισθάνονται ότι πρέπει να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τα δικά τους συναισθήματα. Παρ’ όλα αυτά, μπορεί να είναι εκπαιδευτικό το να ενημερώνετε για στιγμές οργής ή απογοήτευσης, το να περιγράφετε στο παιδί σας πώς νιώθετε, τι σκέφτεστε και αν η καρδιά σας χτυπάει πιο γρήγορα. Είναι χρήσιμο να δείχνετε πως αντέχετε και τις πρακτικές που σας βοηθούν (πχ κάποιες βαθιές εισπνοές).

4) Θέστε όρια για τις μη ασφαλείς συμπεριφορές

Τα παιδιά είναι χρήσιμο να μαθαίνουν πως ενώ όλα τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά, υπάρχουν συμπεριφορές που δεν είναι ΟΚ. Ότι υπάρχουν σταθερά όρια γύρω από επιθετικές ή ανασφαλείς συμπεριφορές. Αν τα ξεσπάσματα είναι πολύ συχνά, έχουν μεγάλη ένταση και εκδηλώνονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα είναι χρήσιμο να ζητήσετε βοήθεια. Στα των εφήβων, οι εναλλαγές της διάθεσης είναι χαρακτηριστικές, αλλά ο θυμός ή η ευερεθιστότητα που διαρκεί περισσότερο από αρκετές εβδομάδες δεν είναι.

Οι διαταραχές συμπεριφοράς -κατηγορία που περιλαμβάνει τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- και υπερκινητικότητα, και οι διαταραχές της διάθεσης -όπως η κατάθλιψη-, μπορεί συχνά να εμφανίζονται ως ευερεθιστότητα.

5) Να ακούτε και να είστε ‘ανοιχτοί’ στα συναισθήματα των παιδιών

Είναι σημαντικό να βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας έχει ευκαιρίες να συζητήσει τα συναισθήματα του. Δεν είναι πάντα εύκολο να ακούτε ότι το παιδί σας περνάει δύσκολες στιγμές, αλλά αυτές οι συνομιλίες και οι συνδέσεις είναι απαραίτητες, για την επικύρωση αυτού που βιώνει και την παροχή συναισθηματικής απελευθέρωσης.