ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΟΣ: Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΦΥΣΙΚΟ ΜΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Ο διευθυντής Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση μιλά στο Magazine με αφορμή την έκθεση "Υou And Ai" που πραγματοποιείται στο Πεδίον του Άρεως.
Κάποιος μπορεί ν’ ακούει ότι έχουν “πλακώσει οι αλγόριθμοι” στο Πεδίον του Άρεως και να θεωρήσει ότι δεχόμαστε επίθεση. Ή ότι η “τεχνητή νοημοσύνη” είναι ήδη εδώ και να πάει στο σούπερ μάρκετ να πάρει κονσέρβες για να τροφοδοτήσει το καταφύγιό του. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι τα πράγματα, αφού το καλύτερο εφόδιο για να μπεις στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης είναι να έχεις ανοιχτό μυαλό. Α, και όρεξη για συζήτηση.
Ένας από τους κατάλληλους συνομιλητές για αυτό το θέμα είναι ο Πρόδρομος Τσιαβός. Πανεπιστημιακός, διευθυντής Καινοτομίας στο Ίδρυμα Ωνάση και επιστημονικός σύμβουλος στην μεγάλη και δωρεάν έκθεση που γίνεται μέχρι τις 25 Ιουλίου στο Πεδίον του Άρεως. Θέμα της η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοι που βρίσκονται ήδη στην καθημερινότητά μας. Η έκθεση “YOU AND AI: THROUGH THE ALGORITHMIC LENS” της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση αποτελείται από 25 έργα.
Λίγες μέρες πριν κάνουμε τη συνέντευξη, ανανέωσα το συμβόλαιο της κινητής βάζοντας ένα πρόγραμμα που τα δεδομένα του δεν τελειώνουν ποτέ. Πριν συναντήσω τον Πρόδρομο Τσιαβό σκεφτόμουνα ότι δέκα χρόνια πριν δε θα μπορούσα να σκεφτώ ότι σήμερα, θα έχω συνέχεια και απεριόριστη πρόσβαση στο διαδίκτυο και τόσους αλγόριθμους ν΄ απασχολούνται μαζί μου. Η απάντησή του ήταν αφοπλιστική: “είσαι πια το ίντερνετ και πρέπει να ζήσεις με αυτό”.
Είναι εικαστική ή τεχνολογική η έκθεση;
Κοίτα, εγώ δεν είμαι ούτε επιμελητής, ούτε καλλιτέχνης, επιστήμονας είμαι και διευθυντής Καινοτομίας στο Ίδρυμα Ωνάση. Αυτή η έκθεση ενώ είναι βαθιά τεχνολογική δεν είναι μία έκθεση στην οποία θα δεις καλώδια και ρομπότ. Αυτό συμβαίνει γιατί η τεχνητή νοημοσύνη είναι ήδη εδώ, αόρατη, ενσωματωμένη στο περιβάλλον μας. Η έκθεση χρησιμοποιεί εικαστικούς παγκοσμίου φήμης για να δείξει πώς αυτή η τεχνολογία είναι τόσο κοντά μας που δεν τη βλέπουμε πια.
Τα έργα έγιναν γι’ αυτή την έκθεση ή προϋπήρχαν;
Κάποια έχουν γίνει ειδικά γι’ αυτήν. Του Ιλάν Μανουάχ, του Μανώλη Μανουσάκη και της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, της Εύης Καλογηροπούλου, για παράδειγμα. Ακόμα και αυτά όμως που δεν έχουν γίνει γι’ αυτή την έκθεση, προσαρμόστηκαν για τις ανάγκες της. Αυτό που δεν καταλαβαίνει κανείς είναι πώς ένα έργο που μπορεί να βλέπεις στην οθόνη του υπολογιστή σου, για να μεταφερθεί σε εξωτερικό χώρο χρειάζεται μια διαδικασία τοποθέτησης οθονών σχεδόν γλυπτική για να καταφέρει να τοποθετηθεί σωστά. Ο επισκέπτης με λίγα λόγια θα έρθει να δει τεχνητή νοημοσύνη, που είναι το νέο φυσικό μας περιβάλλον, σ’ ένα τεχνητό φυσικό περιβάλλον όπως είναι το Πεδίον του Άρεως.
Γιατί, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη είναι ήδη το φυσικό μας περιβάλλον, την έχουμε στο μυαλό μας σαν κάτι που θα συμβεί στο μέλλον;
Όπως λέει και ο Γκίμπσον, το μέλλον είναι ήδη εδώ απλά είναι άνισα κατανεμημένο. Τώρα, αν γυρίσεις στον δρόμο και δεις τα Wolt να τρέχουν, τα Beat, τις διαφημίσεις που εμφανίζονται στο κινητό, καταλαβαίνεις πως η τεχνητή νοημοσύνη είναι παντού. Είναι σαν τους διακόπτες του ηλεκτρικού, που όταν δουλεύουν καλά, δεν σε απασχολούν και άρα δεν τους βλέπεις ποτέ. Υπάρχει οπότε αυτό το κομμάτι αλλά και η τεχνητή νοημοσύνη ως φαντασιακό σε βιβλία, ταινίες ως ρομπότ, ως η τέλεια γυναίκα, ως ένας υπολογιστής που συνομιλεί μαζί μας κτλ.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας αλγόριθμος που παίρνει αποφάσεις;
Προτείνει για ν’ αποφασίσεις εσύ. Π.χ. αν είσαι στα Εξάρχεια και θες να πας στην Ακρόπολη σου προτείνει τη βέλτιστη διαδρομή. Οι αλγόριθμοι ακόμη προτείνουν. Δεν παρεμβαίνουν στη δράση σου. Ακόμη…
Ένα αμάξι όμως που πηγαίνει μόνο του;
Το αμάξι ναι, θα είναι αυτό που θα παίρνει αποφάσεις. Θα μας πάρει χρόνο να το αποδεχθούμε αλλά θα συμβεί. Το έξυπνο αμάξι είναι το νέο smartphone εξάλλου.
Αλλά υπάρχει η γνωστή ερώτηση με το αυτόματο αμάξι που πηγαίνει σ’ ένα δρόμο με μια οικογένεια μέσα και πάει να τρακάρει μια άλλη οικογένεια που περπατάει στο δρόμο καιγια να μη συμβεί αυτό θα πρέπει να πάρει μια απόφαση που θα σκοτώσει τους επιβάτες του. Στο τέλος, άραγε ποιους από τους δύο θα σώσει.
Επειδή δε μπορεί να απαντηθεί ακριβώς το ερώτημα, γι’ αυτό και ότι και πρέπει η τεχνητή νοημοσύνη να διαθέτει ενσωματωμένες αξίες ηθικής που τελικά τις φτιάχνουμε εμείς.
Δεν τις φοβόμαστε όμως τις ηθικές αξίες μας;
Τις φοβόμαστε. Στην πραγματικότητα όμως η τεχνητή νοημοσύνη είναι συμβιωτικό δημιούργημα. Ας σκεφτούμε πώς λειτουργεί το machine learning: ένας αλγόριθμος που χρησιμοποιεί ένα σώμα λέξεων, διακρίνει εκεί κάποιες συχνότητες και κανονικότητες και μετά μπορεί να τις επαναλάβει, να τις αλλάξει ή να δημιουργήσει νέες. Ανάλογα με το τι του δίνεις, θα σου δώσει. Τώρα αυτό, μπορεί να γίνει και με συναισθήματα και αξίες που θα το ταΐσεις συν τον τρόπο που τα επεξεργάζεται. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σαν να είναι το παιδί μας, μας μοιάζει πάρα πολύ αλλά μερικές φορές μας τρομάζει.
Μας τρομάζει και μας χειραγωγεί στα κοινωνικά δίκτυα. Το ίδιο συνέβαινε και με την τηλεόραση. Δεν είμαστε σε θέση όμως να ελέγξουμε αυτή τη χειραγώγηση;
Ποια είναι η διαφορά όμως; Την τηλεόραση πατάς ένα κουμπί και την κλείνεις. Υπάρχει μια ατάκα που λέει ότι το “ίντερνετ είναι νεκρό”, όχι γιατί έχει πεθάνει αλλά γιατί σταμάτησε να είναι πιθανότητα, έγινε πραγματικότητα. Π.χ. Την τηλεόραση, όπως σου είπα, τη σβήνεις, το κινητό δεν το κλείνεις ποτέ. Είσαι συνέχεια συνδεδεμένος, γίνεσαι ένας άλλος τύπος ανθρώπου.
Στην έκθεση δηλαδή, αυτό που θα σκεφτώ είναι τι καλά που ήμασταν πριν;
Όχι, δεν είναι δυστοπική η έκθεση.
Αν τη δεις καθαρά αισθητικά,
βλέπεις δυνατές εικόνες, ωραία χρώματα. Έχει ενδιαφέρον η αντίστιξη με το φυσικό περιβάλλον, αλλά ταυτόχρονα σου αφηγείται και μια ιστορία. Αυτός είναι ο θαυμαστός καινούριος κόσμος όπου ο άνθρωπος δεν υπάρχει γυμνός από αλγορίθμους. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει πολλά πράγματα: από το να αναρωτηθείς τι είναι κανονικό και τι όχι, μέχρι να δεις έναν ρινόκερο που έχει πεθάνει, έχει ανακατασκευαστεί οπτικά και συμπεριφορικά και κυκλοφορεί σε μια τεράστια οθόνη.
Ή βλέπεις φυτά που σου φαίνονται αληθινά αλλά δεν υπήρξαν ποτέ, η ν’ ακούς μια ψεύτικη γλώσσα πουλιών.
Στο τέλος της ημέρας όμως, οι αλγόριθμοι μας πηγαίνουν μπροστά.
Ναι. Ας πούμε, η υγεία είναι ένα κλασικό παράδειγμα. Όταν πας να κάνεις μια μαγνητική η ψηφιακή κάμερα παίρνει εκατοντάδες λήψεις που τις συγκρίνει με τις άλλες που έχει σε μια δεξαμενή δεδομένων και δίνει στον γιατρό. Τώρα τι θα πει αυτό; Αυτή η υποβοηθούμενη λήψη αποφάσεων σημαίνει ότι αρχίζουν ο γιατρός, ο μεταφραστής, ο δικηγόρος, ο χρηματιστής, να αλλάζουν τον τρόπο που εργάζονται. Παλιά χρειάζονταν μνήμη, τώρα χρειάζονται κρίση και καλή διαχείριση της πληροφορίας.
Άρα, μπορούμε να πούμε σίγουρα ότι είναι λανθασμένος ο τρόπος που γίνεται η εκπαίδευση σήμερα.
Η απομνημόνευση έχει νόημα πια σαν τεχνική, σαν γυμναστική αλλά οι δεξιότητες που πρέπει να πάρει ένα παιδί, αφορούν στο πώς μπορεί να διαχειριστεί έναν πολύ μεγάλο όγκο πληροφορίας και να προστατεύσει τον εαυτό του από τους κινδύνους που υπάρχουν στο διαδίκτυο και στις ψηφιακές πλατφόρμες.
Ν’ αναφέρω ένα δυστοπικό παράδειγμα όπ
ου σε λίγα χρόνια ένας αλγόριθμος αποφασίζει ποιος χρειάζεται ιατρική φροντίδα και ποιος όχι. Πιστεύουμε ότι η ηθική μας είναι τέτοια από το να μας προστατεύσει από μια τέτοια εξέλιξη;
Οι κανόνες ηθικής γίνονται πια πιο σημαντικοί απ’ ότι ήταν παλιά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πρέπει ν΄αποφασίσουμε πώς θα φτιάξουμε τα μηχανήματα αυτά που σ’ ένα μεγάλο βαθμό θα παίρνουν αποφάσεις για μας. Για παράδειγμα αν είχαμε έναν ιό πολύ χειρότερο
απ’ τον covid
, θα
έπρεπε να παρθούν αποφάσεις για το ποιος θα μπει στις ΜΕΘ και ποιος όχι
.
Αυτές τις αποφάσεις θα ήταν πολύ εύκολο ένας πολιτικός να τις «αναθέσει» στο “χ” σύστημα και να αποποιηθεί κάθε ευθύνης. Αλλά, το “χ” σύστημα θα έπρεπε να ξέρουμε τι αξίες έχει περασμένες και με τι δεδομένα το έχεις «ταΐσει». Το πρόβλημα με την τεχνητή νοημοσύνη είναι ότι επειδή έχει ένα στοιχείο νοημοσύνης, δεν ξέρεις τι αποτέλεσμα τι θα σου βγάλει πάντα άρα γι’ αυτό πρέπει να ασχοληθούμε με την ηθική της. Αυτό είναι και το μήνυμα του φεστιβάλ: πώς φτιάχνουμε τον αλγόριθμο; Είναι σωστός; Μας οδηγεί σε καλές αποφάσεις; Αυτό είναι το πλέον σοβαρό πολιτικό πρόβλημα που θα κληθούμε ν’ απαντήσουμε σύντομα.
Μήπως πρέπει να έρθει ένας πιο προηγμένος άνθρωπος για να μας πει τι πρέπει να κάνουμε;
Το πρώτο είναι ότι για να ρυθμίσεις την τεχνολογία χρειάζεσαι τεχνολογία. Αυτό που έλεγε ο Κλαρκ ότι η απάντηση στη μηχανή είναι στη μηχανή. Το δεύτερο είναι ότι πρέπει να καταλάβεις ποιες είναι οι ηθικές σου αρχές.
Πώς θες να έρθει ο κόσμος στην Έκθεση; Με τι διάθεση;
Θα ήθελα
να έρθει όπως πηγαίνει βόλτα στο Πεδίον του Άρεως, να πέσει πάνω στα έργα, να μαγευτεί από την ομορφιά τους και ν’ αρχίσει ν’ αναρωτιέται τι υπάρχει πίσω από αυτ
ά.
Αν έρθει για την έκθεση,
θα ήθελα
να έρθει μ’ ένα ανοιχτό μυαλό για το τι είναι τεχνητή νοημοσύνη, να ξεπεράσει την ιδέα του αλγορίθμου ως ρομπότ.
Ποια είναι η αγαπημένη σου ταινία με θέμα την Τεχνητή Νοημοσύνη;
Το “2001, η Οδύσσεια του Διαστήματος”.
Έχει μια θεϊκή διάσταση ο αλγόριθμος;
Έχει τοτεμικές διαστάσεις γιατί δεν αμφισβητείται εύκολα.
Στο μέλλον ένα μεγάλο κομμάτι των διεκδικήσεων θα έχει αίτημα να γίνει ελεύθερη η πρόσβαση στο λογισμικό των αλγορίθμων;
Αυτό είναι το μεγάλο επόμενο σύνορο. Το ζητούμενο έχει σταματήσει πια να είναι η ανοιχτή πρόσβαση στο ελεύθερο λογισμικό και βρίσκεται στους ανοιχτούς αλγόριθμους. Είναι το κέντρο των πολιτικών διεκδικήσεων του 21ου αιώνα.
