ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ ΠΑΜΠΛΟ ΙΓΚΛΕΣΙΑΣ

Σεπτέμβριος, 2008. Η επίπλαστη ευμάρεια των δανείων συνθλίβεται στον τοίχο της πραγματικότητας. Η φούσκα των τοξικών ομολόγων εκρήγνυται και το χρηματοπιστωτικό «τσουνάμι» της Lehman Brothers, που ακολουθεί, σαρώνει τις ακτές της παγκόσμιας οικονομίας. Η αδυναμία αποπληρωμής των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου οδηγεί σε δομικούς κλυδωνισμούς την παγκόσμια οικονομική μηχανή, την ώρα που οι κατά τόπους οικονομίες των κρατών αρχίζουν να καταρρέουν σαν παιδικό ντόμινο. Η άλλοτε ισχυρή Ισπανία δεν αποτελεί εξαίρεση.

Προτού ξεσπάσει η οικονομική κρίση στις ΗΠΑ, το δημόσιο χρέος των Ισπανών ήταν κάτω από το 40%. Μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια θα υπερδιπλασιαστεί, ξεπερνώντας κατά πολύ το 90% του ΑΕΠ, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης υποχωρούν ραγδαία. Λίγους μόλις μήνες μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, γύρω στις αρχές του 2009, η Standard & Poors, υποβαθμίζει την πιστοληπτική ικανότητα της Ισπανίας. Τα σημάδια για την επερχόμενη οικονομική ύφεση είναι κάτι παραπάνω από εμφανή. Από το πρώτο κιόλας διάστημα του 2010, τα ποσοστά ανεργίας στη χώρα αρχίζουν να ανεβαίνουν σε δυσθεώρητα επίπεδα. Πριν από την ύφεση, η ανεργία στην Ισπανία δεν ξεπερνούσε το 8%. Τον Απρίλιο του 2010 το ποσοστό αυτό είχε αγγίξει το 20% και ξεπερνούσε το 40% στους νέους.

Ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Ισπανίας, Χοσέ Λουίς Θαπατέρο, ο οποίος κυβερνά τη χώρα από τον Απρίλιο του 2004, αντιλαμβάνεται πως το «ισπανικό θαύμα» στην οικονομία είναι πια μακρινό παρελθόν. Προκηρύσσει εκλογές τον Νοέμβριο του 2011 και εκεί θα συντριβεί από τον αρχηγό του συντηρητικού Λαϊκού Κόμματος, Μαριάνο Ραχόι, ο οποίος θα εξασφαλίσει ισχυρή λαϊκή εντολή με 44,6% και 186 έδρες στο Κοινοβούλιο. Ο κόσμος περιμένει από τον βαθιά συντηρητικό Ραχόι να «νοικοκυρέψει» την κατάσταση. Μάταια, όμως… Οι «πολιτικές προσαρμογής» και οι «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» που θα θελήσει να εφαρμόσει δεν φέρνουν αποτέλεσμα. Σύντομα αρχίζει να μιλάει για την «ανάγκη θυσιών» από πλευράς του λαού, τη στιγμή που επί των ημερών του καταγράφεται το ιστορικό ρεκόρ ανεργίας του 25.5% (2013) και το ασύλληπτο 57,22% των νέων μαζί με μια σειρά σκανδάλων.

Σιγά, σιγά, η αθέατη ριζοσπαστική φωνή που κυριαρχεί στις πλατείες των Αγανακτισμένων της Μαδρίτης και ζητά επιτακτικά «αλλαγή», αρχίζει να παίρνει σχήμα. Χρησιμοποιεί μια νέα, φρέσκια γλώσσα και ταυτόχρονα εξόχως πρωτοποριακούς τρόπους για να επικοινωνήσει το μήνυμά της στην online, παράλληλη πραγματικότητα. Το ζητούμενο πια δεν είναι η συναίνεση, αλλά η μαρξιστική «έφοδος στον ουρανό».

Για τον απλό κόσμο είναι πλέον σαφές πως ο ισπανικός δικομματισμός ασθμαίνει, αδυνατεί να διαχειριστεί τον κίνδυνο και να βγάλει τη χώρα από τη δίνη στην οποία έχει περιέλθει. Από την έναρξη της κρίσης και μέχρι το 2012 θα πραγματοποιηθούν περισσότερες από 350.000 εξώσεις. Ο υποσιτισμός αρχίζει να απασχολεί ολοένα και μεγαλύτερα κομμάτια της ισπανικής κοινωνίας, ενώ ο κόσμος αναζητά την πραγματική δημοκρατία στις πλατείες. Ο μεγάλος κοινωνικός αναβρασμός εκφράζεται μέσα από μικρά, αλλά και μεγαλύτερα κινήματα που βρίσκουν κοινό βηματισμό. Αν κατηφόριζε κανείς προς την Puerta del Sol, την κεντρική πλατεία της Μαδρίτης, γὐρω στο 2012, θα συναντούσε πολλές χιλιάδες νέους να τραγουδούν παθιασμένα με υψωμένες τις αριστερές γροθιές το «En el Pozo Maria Luisa», ένα παραδοσιακό τραγούδι του εμφυλίου, παλιό ύμνο των ανθρακωρύχων εργατών της Αστούρια.

Αν και το στοιχείο της μνήμης δίνει το «παρών» στις πλατείες των Indignados, στον αέρα γινόταν αντιληπτό πως στο περιθώριο της παραδοσιακής ισπανικής Αριστεράς και των ιστορικών συμβιβασμών που είχε συνἀψει στο πρόσφατο παρελθόν, «γεννιόταν» κάτι νέο. Αρθρωνόταν μια ριζοσπαστική φωνή που επιζητούσε την οριστική ρήξη με το παλιό και δεν δίσταζε να κριτικάρει ενίοτε ακόμα και την αδράνεια άλλων λαών. «Κάντε ησυχία μην ξυπνήσουμε τους Έλληνες» είναι το σύνθημα που αντηχεί στην πλατεία της Πύλης του Ήλιου προ δεκαετίας -η ανταπόκριση δεν αργεί, οι «κοιμισμένοι» Έλληνες μετατρέπονται και εκείνοι σε «Αγανακτισμένους», εν μέσω του δικού τους οικονομικού εφιάλτη.

Σιγά, σιγά, η αθέατη ριζοσπαστική φωνή που κυριαρχεί στις πλατείες των Αγανακτισμένων της Μαδρίτης και ζητά επιτακτικά «αλλαγή», αρχίζει να παίρνει σχήμα. Χρησιμοποιεί μια νέα, φρέσκια γλώσσα και ταυτόχρονα εξόχως πρωτοποριακούς τρόπους για να επικοινωνήσει το μήνυμά της στην online, παράλληλη πραγματικότητα. Το ζητούμενο πια δεν είναι η συναίνεση, αλλά η μαρξιστική «έφοδος στον ουρανό». Και πράγματι τα επόμενα χρόνια αυτό ακριβώς θα επιχειρήσει ο Πάμπλο Ιγκλέσιας Τουριόν και η υπόλοιπη συντροφιά του Πανεπιστημίου της Κομπλουτένσε. O λιπόσαρκος νεαρός άντρας με το χαρακτηριστικό ponytail, κάνει εξαρχής σαφές πως είναι το ανερχόμενο πολιτικό αστέρι της νέας εποχής. Ο λόγος του είναι ελκυστικός και αποδεικνύεται ανέλπιστα χαρισματικός στην επικοινωνία, κερδίζοντας γρήγορα τη συμπάθεια του ακροατηρίου, ενώ οι εκπομπές του «La Tuerka» και «Fort Apache» είναι εξαιρετικά δημοφιλείς στον απλό κόσμο που αναζητά μια λύση έξω από το ασφυκτικό πλαίσιο του ισπανικού δικομματισμού.

Στις 25 Μαΐου του 2014, έχοντας μόλις τέσσερις μήνες ζωής, οι Podemos θα στείλουν το πρώτο μήνυμα στο πολιτικό κατεστημένο της Ισπανίας. Εξασφαλίζουν περισσότερες από 1.200.000 ψήφους στις Ευρωεκλογές και καταφέρνουν να εκλέξουν πέντε μέλη τους στο Ευρωκοινοβούλιο. Πέντε «καθημερινούς ανθρώπους» όπως αρέσκονται να λένε στα ισπανικά ΜΜΕ, τα οποία στο μεταξύ βλέπουν τους δείκτες τηλεθέασης να εκτοξεύονται στις τηλεοπτικές εμφανίσεις του Πάμπλο Ιγκλέσιας. Στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές του 2015, οι Podemos έχοντας και τη συνεργασία της Λαϊκής Ενότητας (Unidad Popular) θα σαρώσουν στις μεγάλες πόλεις της Ισπανίας. Μαδρίτη και Βαρκελώνη πέφτουν σαν ώριμα φρούτα και γίνεται ξεκάθαρο πως η συντροφιά του Κομπλουτένσε τα έχει καταφέρει παραπάνω από καλά με την αντισυστημική ρητορική και την εκστρατεία κατά της λιτότητας. Έχοντας μελετήσει τα λαϊκά κινήματα της Λατινικής Αμερικής και το τρόπο που εκείνα άσκησαν εξουσία, με κυρίαρχα παραδείγματα τη Βενεζουέλα, το Εκουαδόρ και τη Βολιβία, οι σύντροφοι του Πάμπλο Ιγκλέσιας θέτουν το πλαίσιο, το οποίο είναι επηρεασμένο σε μεγάλο βαθμό από τις ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι, αλλά και του Αργεντινού μεταμαρξιστή φιλοσόφου, Ερνέστο Λακλάου.

Καθώς μεγαλώνει η εκλογική βάση των Podemos, αρχίζουν να πληθαίνουν και οι εσωτερικές διεργασίες. Το ετερόκλιτο πλήθος που είχε συσπειρωθεί στη βάση των κινημάτων και αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, σε πολλές περιπτώσεις μοιάζει σαστισμένο από τους αναπάντεχους συμβιβασμούς που καλείται να αποδεχθεί στην πορεία. Ο ριζοσπαστικός λόγος κοπάζει, οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες χάνουν έδαφος, η ηγεσία σφίγγει τα λουριά, προοδευτικές θέσεις στρογγυλεύονται, συντηρητικές πολιτικές κάνουν την εμφάνισή τους, ένα δυναμικό κομμάτι της αριστεράς παραμερίζεται και όλα εκείνα τα στοιχεία που μέχρι πρότινος εξέφραζαν τον αντισυστημικό πυρήνα των Podemos μοιάζουν αίφνης με κούφια λόγια. Το «κέντρο» εμφανίζεται, από κάποιους, ως η επόμενη φιλόξενη γη και ο «ρεαλισμός στην πολιτική» τίθεται στο προσκήνιο.

Σιγά, σιγά χάνεται η επαφή με την πραγματική κοινωνία, τις γειτονιές και τα δίκτυα που είχαν αναπτυχθεί χάρη κυρίως στην Izquierda Anticapitalista (Αντικαπιταλιστική Αριστερά). Τα μέλη μπορεί να αυξάνονται χρόνο με το χρόνο, όμως η ταυτότητα των Podemos αποκτά πλέον διαφορετικά χαρακτηριστικά, λιγότερα ριζοσπαστικά, περισσότερο συστημικά. Με τα χρόνια, ο χαρισματικός Πάμπλο που άλλοτε γοήτευε τα πλήθη, αρχίζει να φθείρεται μέσα στις ίδιες τις αντιφάσεις του. Το 2016, μια ανταπόκριση της συντηρητικής Frankfrter Allgemeine από τη Μαδρίτη αναφέρει: «Με τη γνωστή έλλειψη συστολής που τον διακρίνει, ο υποψήφιος των Podemos Πάμπλο Ιγκλέσιας έχει ήδη αυτοανακηρυχθεί ηγέτης της νέας σοσιαλδημοκρατίας. Και δεν είναι απίθανο να του βγει όντως το προσπέρασμα από αριστερά». Όπως φάνηκε, βέβαια, την εβδομάδα που πέρασε, μάλλον τελικά το «προσπέρασμα από τα αριστερά» δεν πήγε και πολύ καλά.

Τον περασμένο Φεβρουάριο ο Χοσέ Λουίς Μαρτίνεθ Αλμέιδα, δήμαρχος της Μαδρίτης δεν δίστασε να σχολιάσει τα πέντε κρατικά αυτοκίνητα που περίμεναν τον Ιγκλέσιας στον σταθμό της Βαρκελώνης, στο περιθώριο μιας εκδήλωσης. «Να μην τον αδικώ, βέβαια, ταξίδευε μαζί του και η γκουβερνάντα του παιδιού του», αφήνοντας σαφείς αιχμές για μια φανταχτερή ζωή, πίσω από τον άνθρωπο που κάποτε πάλευε για να σταματήσουν οι εξώσεις στην Ισπανία.

Η παραίτηση από όλες τις θέσεις του στους Podemos και η αποχώρησή του από την πολιτική σκηνή μετά τα αποτελέσματα στις περιφερειακές εκλογές της Μαδρίτης, ήταν η τελευταία πράξη του δράματος. Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, το άλλοτε παιδί-θαύμα της ισπανικής πολιτικής είχε καταφέρει να ξοδέψει το πολιτικό του κεφάλαιο σε πράγματα που δεν περίμενε κανείς. Όπως μια έπαυλη 600.000 ευρώ. Τον «χτύπησαν» αλύπητα για αυτό και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά όταν ο ίδιος άνθρωπος έγραφε σε ένα tweet το 2012, σε μια προσπάθεια να πλήξει τον Λουίς δε Γκίντος, υπουργό Οικονομικών του Ραχόι: «Θα παρέδιδες την οικονομική πολιτική της χώρας σε κάποιον που ξόδεψε 600.000 ευρώ για μια σοφίτα πολυτελείας;».

Το 2018, έξι χρόνια αργότερα, ο ίδιος θα αγόραζε μια έπαυλη 248 τ.μ. στο Γκαλαπαγάρ, μια ορεινή περιοχή 40 χιλιόμετρα έξω από τη Μαδρίτη, σε μια έκταση με ξεχωριστό σπίτι για τους καλεσμένους και διάφορα άλλα καλούδια όπως μάρμαρα πολυτελείας, πισίνες κτλ. Από μια διαβολική σύμπτωση, θα κληθεί να «απολογηθεί» για το ίδιο ποσό. 600.000, όσο κόστιζε η «σοφίτα» πολυτελείας του Λουίς δε Γκίντος. Η επιλογή αυτού του σπιτιού θα στοιχίσει βέβαια ακριβότερα. Το κράτος του ’78 και το κατεστημένο που ο φρανκισμός άφησε για κληρονομιά είναι ήδη στο κατόπι του. Τα χτυπήματα συνεχίζονται. Κατηγορείται πως το δάνειο των 540.000 ευρώ που καλείται να ξεπληρώσει σε βάθος 30 ετών έχει το σκανδαλώδες επιτόκιο του 0,5%, σε μια εποχή που στην Ισπανία κινούνται στην καλύτερη περίπτωση στο 1,5%. Μαζί με κάτι καταγγελίες ότι ο προσωπικός του security πληρωνόταν από το κόμμα, συν μια καταγγελία στα όργανα των Podemos από εργαζόμενη κατά της υπουργού Ισότητας της Ισπανίας, Ιρένε Μοντέρο, συζύγου του Πάμπλο Ιγκλέσιας, για απλήρωτες υπερωρίες, η κατάσταση είχε αρχίσει να μοιάζει ανυπόφορη.

Το πλέον εξωφρενικό από όλα είναι πως η περιβόητη έπαυλη για την οποία τόσος λόγος έγινε κατά καιρούς, αποδείχθηκε και αυθαίρετο μεταξύ άλλων, καθώς ένας νόμος του 1976 έχει χαρακτηρίσει τη συγκεκριμένη περιοχή ως «προστατευόμενη» και το σπίτι δεν θα έπρεπε να έχει χτιστεί εκεί το 2002. Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας ισχυρίζεται πως δεν φέρει καμία ευθύνη για αυτό, όμως οι επικριτές και οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν διστάζουν να του επιτεθούν ανηλεώς για τα πάντα πια. Ακόμα και για την γκουβερνάντα των τριών παιδιών του. Τον περασμένο Φεβρουάριο ο Χοσέ Λουίς Μαρτίνεθ Αλμέιδα, δήμαρχος της Μαδρίτης δεν δίστασε να σχολιάσει τα πέντε κρατικά αυτοκίνητα που περίμεναν τον Ιγκλέσιας στον σταθμό της Βαρκελώνης, στο περιθώριο μιας εκδήλωσης. «Να μην τον αδικώ, βέβαια, ταξίδευε μαζί του και η γκουβερνάντα του παιδιού του», αφήνοντας σαφείς αιχμές για μια φανταχτερή ζωή, πίσω από τον άνθρωπο που κάποτε πάλευε για να σταματήσουν οι εξώσεις στην Ισπανία.

«Αποτύχαμε…», είπε ο Ιγκλέσιας την περασμένη εβδομάδα σε μια ομάδα υποστηρικτών των Podemos. «Αισθάνομαι σαν αποδιοπομπαίος τράγος που κινητοποιεί τα πιο σκοτεινά, τα πιο αντιδημοκρατικά συναισθήματα. Νομίζω ότι είναι προφανές ότι σήμερα (…) δεν βοηθάω να ενώσω τους ανθρώπους», παραδέχθηκε λίγο πριν από την παραίτησή του. Κάπως έτσι, κομματάκι απρόσμενα, ο ιδρυτής και μέχρι πρότινος αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Podemos, από αντιπρόεδρος της κυβέρνησης συνασπισμού με τους Σοσιαλιστές του Πέδρο Σάντσεθ επέλεξε την πολιτική απομόνωση. Πόσο θα διαρκέσει αυτή η περίοδος μένει να φανεί στο μέλλον. Με τη δημοτικότητά του να είναι στο ναδίρ και το προνόμιο της επανόδου που προσφέρουν τα μέσα ενημέρωσης να μην υπάρχει, καθώς είναι σαφές πως το αξιοποιούν κυρίως οι σχηματισμοί του δικομματισμού, είχε έρθει η ώρα για μια δραστική λύση. Παραίτηση, λοιπόν. Αυτός ο κύκλος έκλεισε οριστικά.

Ο κοινός βηματισμός ΣΥΡΙΖΑ και Podemos ήταν σημείο αναφοράς πριν από λίγα χρόνια, έχοντας καταφέρει να συνθέσουν κι ένα κοινό μήνυμα νίκης («SYRIZA, Podemos, Venceremos»). Στην πορεία, ως γνωστόν, η σχέση κλονίστηκε και οι παλιοί συνοδοιπόροι κράτησαν τις αποστάσεις τους. Έχοντας προλάβει, βέβαια, να απολαύσουν αμφότεροι τη διαδρομή προς τη θεσμική εξουσία, μέσα από διαφορετικά μονοπάτια, αλλά και κοινούς επώδυνους συμβιβασμούς.

Τελικά βγήκε κερδισμένος ο Πάμπλο Ιγκλέσιας από την ενασχόληση με την πολιτική; Πολλοί, που εμφανίζονται ως πολέμιοι του λαϊκισμού και τον καταγγέλλουν συχνά δημόσια, στάθηκαν στο γεγονός πως σίγουρα «κέρδισε» ένα όμορφο σπίτι. «Κέρδισε», όμως, και άλλα για να πούμε όλη την αλήθεια. Όπως τέσσερις σφαίρες και την απειλή της ζωής όχι μόνο του ίδιου αλλά και της συζύγου, του πατέρα και της μητέρας του. «Κέρδισε» να δει τους υπέρηχους των παιδιών του να δημοσιεύονται σε μια εφημερίδα. «Κέρδισε» μια μόνιμη παρενόχληση από τα ΜΜΕ της ακροδεξιάς και τις ορδές των ορκ του Vox που τον παρενοχλούσαν μπροστά στο σπίτι του. «Κέρδισε» πολλά βάσανα, για μικρή «προίκα» σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, οι οποίοι τον αποχαιρετούν «ψηφιακά» μέσω των κοινωνικών δικτύων. Ο Ιγκλέσιας, όμως, φιλόδοξος γαρ, ήξερε εξαρχής πως δεν υπάρχει πολιτική χωρίς συμμετοχή. Μετέφερε τη μάχη στο περιβάλλον που ο ίδιος γνώριζε καλύτερα. Στην πορεία, αυτό άλλαξε. Ήταν πλέον εγκλωβισμένος στις ίδιες τις επιλογές του. Θέλησε να σταθεί απέναντι στην ισπανική ελίτ, αλλά ποτέ δεν το κατάφερε, τουναντίον πισωπάτησε και συμβιβάστηκε ως διαχειριστής.

Στο άκουσμα της παραίτησής του, πολλοί έσπευσαν να «αποκωδικοποιήσουν» τo συμβολισμό αυτής της πολιτικής «αυτοχειρίας», όχι μόνο για την ισπανική, αλλά και για την εγχώρια πολιτική σκηνή. Άλλωστε, ο κοινός βηματισμός ΣΥΡΙΖΑ και Podemos ήταν σημείο αναφοράς πριν από λίγα χρόνια, έχοντας καταφέρει να συνθέσουν κι ένα κοινό μήνυμα νίκης («SYRIZA, Podemos, Venceremos»). Στην πορεία, ως γνωστόν, η σχέση κλονίστηκε και οι παλιοί συνοδοιπόροι κράτησαν τις αποστάσεις τους. Έχοντας προλάβει, βέβαια, να απολαύσουν αμφότεροι τη διαδρομή προς τη θεσμική εξουσία, μέσα από διαφορετικά μονοπάτια, αλλά και κοινούς επώδυνους συμβιβασμούς. Παρότι σημείωσαν μικρές νίκες σε διάφορα σημαντικά κοινωνικά ζητήματα, η αλήθεια είναι πως στα μεγάλα δομικά προβλήματα των καπιταλιστικών δημοκρατιών δεν είχαν πειστικές απαντήσεις. Αυτά τα ελλείματα ουσιαστικού περιεχομένου προσπαθούσαν να καλύψουν επικοινωνιακά οι ορκωμοσίες χωρίς γραβάτα, όπως εκείνη της νέας κυβέρνησης συνασπισμού στο παλάτι της Θαρθουέλα, τον Ιανουάριου του 2020, όπου ο Ιγκλέσιας προκάλεσε εγκεφαλικά στον Βασιλιά Φελίπε και τους τυπολάτρες των πρωτοκόλλων. Πλέον, θα έχουν την ησυχία τους. Ο λέκτορας από το Πανεπιστήμιο της Κομπλουτένσε τους άδειασε τη γωνιά και η «έφοδος στον ουρανό» διακόπτεται, αφήνοντας ελεύθερο πεδίο για να αλωνίσει ο τραμπικός λαϊκισμός που εκφράζει η 42χρονη Ισαμπέλ Ντίας Αγιούσο.

Η ίδια, από ένα παιχνίδι της τύχης, είναι γεννημένη την ίδια μέρα, το ίδιο έτος, στο ίδιο μέρος με τον Πάμπλο Ιγκλέσιας. Η ανερχόμενη πολιτικός της ισπανικής δεξιάς αδιαφόρησε για τις υπηρεσίες υγείας της πατρίδας της κατά την πανδημία, επιλέγοντας να φροντίσει τις μικρότερες επιχειρήσεις, όταν αρνήθηκε να κλείσει τα μπαρ και τα εστιατόρια για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού. Αυτό το στοίχημα της εξασφάλισε πολλούς υποστηρικτές, διαμορφώνοντας έτσι έναν αντισυστημικό λόγο που ζητούσε περισσότερη «ελευθερία». Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι προϊόν του καιρού της κι αυτή, όπως κάποτε ο Πάμπλο Ιγκλέσιας. Τότε που ερχόταν γεμάτος πάθος για να εκμεταλλευθεί την «κρίση του καθεστώτος» και να νοηματοδοτήσει τι σημαίνει Αριστερά στον 21^ο αιώνα.