ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ANNIE ERNAUX ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ

Οι προσωπικές εμπειρίες. Αυτή είναι η πηγή για όλα τα έργα της Annie Ernaux (Ανί Ερνό), της φετινής νικήτριας του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η Ernaux χαρακτηρίζεται ως η πρωτοπόρος του γαλλικού «autofiction», αυτού δηλαδή του είδους συγγραφής που δίνει αφηγηματική μορφή στις προσωπικές εμπειρίες.

Δεν έχει χαρακτηριστεί τυχαία μία από τις σημαντικότερες σύγχρονες Γαλλίδες συγγραφείς. Τα βιβλία της είναι σύντομα, απλά, αλλά εξαιρετικά περιεκτικά, ενώ η γραφή της είναι μεν αυτοβιογραφική, είναι όμως ταυτόχρονα τόσο αιχμηρή που “χτυπά” κατευθείαν στην καρδιά του αναγνώστη με χειρουργική ακρίβεια. Η ίδια έχει πει πως θεωρεί το γράψιμο σαν μια πολιτική πράξη, που ανοίγει τα μάτια μας μπροστά στην κοινωνική ανισότητα. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιεί τη γλώσσα σαν «μαχαίρι» για να σκίσει τα πέπλα της φαντασίας.

Εξαιρετικά εύστοχα η σουηδική Ακαδημία έγραψε πως η 82χρονη σήμερα συγγραφέας βραβεύτηκε: «για το θάρρος και την κλινική οξύνοια με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, την αποξένωση και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης». Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος έχει ανοίξει σε φιλολογικούς και συγγραφικούς κύκλους συζήτηση για το αν η Ernaux άξιζε ή όχι το Νόμπελ και ποιος τελικά το άξιζε και ποιος είναι ο μεγάλος αδικημένος της χρονιάς. Ναι ήταν μία επιλογή έκπληξη της Ακαδημίας κόντρα σε όλα τα τα προγνωστικά και ήταν μία χρονιά που όλοι πίστευαν πώς το λογοτεχνικό αυτό βραβείο θα έχει μία πολιτική χροιά. Αυτό αναιρεί όμως την αξία της;

Εκτός από το Νόμπελ, έχει λάβει πλήθος διακρίσεων για το πλούσιο πεζογραφικό της έργο, όπως το βραβείο Μαργκερίτ Γιουρσενάρ για τη συνολική της συνεισφορά στα γράμματα, ενώ ήταν υποψήφια για το Man Booker International το 2019.

Όταν γράφω δεν έχω την αίσθηση πως κοιτώ μέσα μου. Κοιτάζω μέσα σε μία ανάμνηση.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν αρκετά από τα βιβλία της και μάλιστα έχει φανατικούς αναγνώστες. Εμείς συγκεντρώσαμε τέσσερα από αυτά που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και είναι διαθέσιμα στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Κάποια άλλα κυκλοφορούσαν από τις εκδόσεις Χατζηνικολή, αλλά δυστυχώς είναι εξαντλημένα.

Τα χρόνια

Πρόκειται ίσως για το σημαντικότερο βιβλίο της Annie Ernaux – μια «συλλογική αυτοβιογραφία» που καταγράφει το πέρασμα του χρόνου, στη συμβολή του autofiction με την κοινωνιολογία.

Οι κριτικοί έκαναν λόγο πως ξεπροβάλλει ένα νέο είδος αυτοβιογραφίας, υποκειμενικό κι απρόσωπο, ιδιωτικό και συλλογικό ταυτόχρονα… Η Ernaux στο βιβλίο αυτό κάνει το πέρασμα του χρόνου χειροπιαστό. Ο χρόνος ο ίδιος, ανένδοτος, αφηγείται το πέρασμά του, εξορίζοντας τους άλλους αφηγητές στην ανωνυμία.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της διαβάζουμε χαρακτηριστικά πως: “Μέσα από φωτογραφίες και σκόρπιες αναμνήσεις από γεγονότα, λέξεις και πράγματα, η Annie Ernaux μας συμπαρασύρει σε μια περιδιάβαση στη ζωή της, από τα πρώτα χρόνια μετά τον Πόλεμο, μέχρι και σήμερα. Βιβλία, τραγούδια, ραδιόφωνο, τηλεόραση, διαφημίσεις και πρωτοσέλιδα δεκαετιών, σε αντίστιξη με προσωπικές συγκρούσεις και σημειώσεις. Τοπική διάλεκτος, λέξεις των καιρών, σλόγκαν, μάρκες και ονόματα για τα αντικείμενα που διαρκώς πληθαίνουν, εδώ αποκτούν φωνή”.

Το γεγονός

Ένα συγκλονιστικό βιβλίο στο οποίο μάλιστα βασίστηκε η οµότιτλη ταινία που κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας 2021.

Το βιβλίο διαδραματίζεται το 1963, όταν η εικοσιτριάχρονη Annie Ernaux μαθαίνει ότι είναι έγκυος. Η ντροπή την κυριεύει καθώς είναι ανύπαντρη και ξέρει πως μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη θα στιγματίσει την ίδια και την οικογένειά της. Με κίνδυνο τη ζωή της προχωρεί σε παράνομη έκτρωση…

Αρκετά χρόνια αργότερα θα καταγράψει τις αναμνήσεις της, προσπαθώντας να κατανοήσει γιατί αυτή η εμπειρία τη σημάδεψε τόσο πολύ, τόσο βαθιά. Το γεγονός είναι η ιστορία αυτού του τραύματος, ενός τραύματος που δεν ξεπέρασε ποτέ.

Η ίδια αναφέρει για το βιβλίο αυτό: “Μέσα από τούτη την αφήγηση, ο χρόνος γίνεται δράση και με παρασέρνει άθελά μου. Τώρα ξέρω ότι είμαι αποφασισμένη να φτάσω μέχρι τέλους, όποιο κι αν είναι το τίμημα, όπως ήμουν και τότε, στα είκοσι τρία μου, όταν έσκισα τη γνωμάτευση του γιατρού. Θέλω να βυθιστώ ξανά σε κείνη την περίοδο της ζωής μου, να μάθω τι υπήρχε εκεί. Αυτή η εξερεύνηση θα αποτελέσει το υφάδι μιας αφήγησης, της μόνης ικανής να αποδώσει ένα γεγονός που δεν ήταν τίποτε άλλο πέρα από χρόνος που κυλούσε εντός και εκτός μου”.

Ο Τόπος

Ένα εξαιρετικό δείγμα autofiction, ένα εμβληματικό αυτοβιογραφικό αφήγημα. Στις σελίδες του μπορεί κανείς να διαβάσει όλα όσα συνδέουν, αλλά και απομακρύνουν τους πατεράδες από τις κόρες, ενώ αναλύει τι σημαίνει να χάνεις έναν γονιό, τα παιχνίδια που παίζει η μνήμη, τη σταδιακή αποξένωση ανάμεσα σε άτομα διαφορετικών γενιών και κοινωνικών τάξεων. Καθώς η Ερνό περιγράφει τη ζωή του πατέρα της, συμφιλιώνεται με τον πρόσφατο θάνατό του και με ό,τι εκείνος της κληροδότησε το οποίο, όπως η ίδια λέει χαρακτηριστικά, «αναγκάστηκα να αποχωριστώ όταν μπήκα στον κόσμο των μορφωμένων αστών».

Μία Γυναίκα

Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας προσπαθεί να ανακαλύψει τα διαφορετικά πρόσωπα της μητέρας της, που πέθανε εξασθενημένη από την αρρώστια που κατέστρεψε τη μνήμη της και της στέρησε τη σωματική και πνευματική της ακεραιότητα. Επιχειρεί να ανασυνθέσει τη ζωή αυτής της γυναίκας που υπήρξε η μητέρα της, μιας γυναίκας δραστήριας και ανοιχτής απέναντι στον κόσμο, που δούλεψε ως εργάτρια πριν ανοίξει το δικό της κατάστημα, που αγωνιούσε να διατηρήσει τη θέση της στην κοινωνία, που ήταν μανιώδης αναγνώστρια και πίστευε ότι “για να ανελιχθείς πρέπει πρώτα να μάθεις”. Καλείται όμως να αντιμετωπίσει και τα αντιφατικά αισθήματα που πολλές φορές νιώθει μια κόρη για τη μητέρα της: αγάπη και μίσος, ενοχή, τρυφερότητα, ενόχληση, αλλά κι αυτή τη σπλαχνική και σιωπηλή προσκόλληση απέναντι σ’ αυτή την ηλικιωμένη γυναίκα που δεν ζει πια.