Από την ασφυξία της υπαίθρου, στην αβίωτη Αθήνα

Σε κλοιό πληθυσμιακής συρρίκνωσης και παραγωγικής ερήμωσης της περιφέρειας, από τη μια, και “υπερσυγκέντρωσης” σε Αττική και Θεσσαλονίκη, από την άλλη, με ολέθρια αποτελέσματα στην ποιότητα της καθημερινότητας, βρίσκεται η χώρα.

Ηχηρά, άλλωστε, τα όσα καταγράφονται καθημερινά, από τη μια σε μπλόκα αγροτών, κι από την άλλη, στους δρόμους της Αττικής, αλλά και στα όσα μεταφέρουν σε δημοσκοπήσεις τάσεων οι πολίτες, όντας σε εντελώς διαφορετικό τόνο από τα “εβδομαδιαία wrapped” του Πρωθυπουργού.

Έτσι, από τη μια οι άνθρωποι της παραγωγής, μαζικά, στα μπλόκα, ζητούν απαντήσεις για το πώς θα αποφύγουν την  φυγή από τη γη και τις παραγωγικές τους μονάδες, κι από την άλλη οι κάτοικοι των Αθηνών, ζητούν απαντήσεις για τις χιλιάδες χαμένες ώρες στο δρόμο και την σε πολλές περιπτώσεις αβίωτη καθημερινότητα λόγω ακρίβειας και στεγαστικού. Προφανώς και οι μεν και οι δεν πείθονται από τις απαντήσεις των “εβδομαδιαίων wrapped” του Πρωθυπουργού.

Το μήνυμα Μητσοτάκη

“Το στοίχημα ισότητας και δικαιοσύνης μεταφέρεται και στον χάρτη της ανάπτυξης, ώστε καμία περιοχή να μην μένει πίσω” τόνισε, στο εβδομαδιαίο μήνυμά του ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σημειώνοντας ότι: “Η Εθνική Στρατηγική για την Περιφερειακή και Τοπική Ανάπτυξη που συζητήσαμε προ ημερών στη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Οικονομικής Πολιτικής, περιλαμβάνει έναν πλήρη οδικό χάρτη με έργα που υλοποιούνται σε όλη τη χώρα και σειρά πρωτοβουλιών για τη σύγκλιση και την άρση των ανισοτήτων στην περιφέρεια. 

Ήδη, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής, εκπονούνται σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες και εντός του 2026 θα ολοκληρωθούν 50 Τοπικά Σχέδια Ανάπτυξης, ένα για κάθε Περιφερειακή Ενότητα της χώρας. Σήμερα, στην ελληνική περιφέρεια, υλοποιούνται περισσότερα από 8.000 μικρά και μεγάλα έργα, ενώ το 2026 και το 2027 θα παραδοθούν περισσότερα από 330 εμβληματικά έργα. 

Για να καταδειχθεί, μάλιστα, η σημασία τόσο των ορεινών περιοχών, όσο και της νησιωτικής Ελλάδας, αποφασίσαμε τη συγκρότηση Ειδικής Γραμματείας Ορεινών Περιοχών στην Προεδρία της Κυβέρνησης και τη σύσταση Κυβερνητικής Επιτροπής για τη νησιωτικότητα, με στόχο τον αποδοτικότερο συντονισμό πολιτικών και χρηματοδοτικών εργαλείων. Παράλληλα, καθιερώνεται ρήτρα ορεινότητας, νησιωτικότητας και απολιγνιτοποίησης σε όλες τις πολιτικές των Υπουργείων που επηρεάζουν κρίσιμα τους τοπικούς πληθυσμούς και τις τοπικές οικονομίες, με στόχο να δημιουργούνται νέες, καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και πραγματικές ευκαιρίες ανάπτυξης για όλους.

Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα ζει μια περίοδο πραγματικών αλλαγών. Μεταρρυθμίσεων που δεν μένουν στα χαρτιά, αλλά προχωρούν και εφαρμόζονται”. 

Τα αστικά κέντρα

Πάντως, με “ζύγι” την πληθυσμιακή πορεία της Περιφέρειας μάλλον όλα τούτα δεν ασκούν. Οι εικόνες τους Έβρου, της Δυτικής Μακεδονίας, νησιωτικών περιοχών όπου ο τουρισμός δεν κυριαρχεί, μάλλον σε συρρίκνωση παραπέμπουν. Κι αυτό όταν,. πέρα από τα ζητήματα του πρωτογενούς (κόστη παραγωγής, απουσία στρατηγικής, μικρές εκμεταλλεύσεις κτλ) προσθετικά στη φυγή του κόσμου λειτουργούν οι ελλείψεις σε παιδεία και υγεία.

Και ποιο, άραγε, θα είναι το μέλλον, μέσα από μια εικόνα συρρίκνωσης της περιφερειακής παραγωγής, που προφανώς θα έχει αποτύπωμα, πέρα από τις τιμές και την ασφάλεια εφοδιασμού και στον ίδιο τον “πνεύμονα’ της χώρας, τον τουρισμό, όπου το αίτημα της τοπικότητας και αυθεντικότητας είναι κεντρικό.

Πολλοι και πολλές, όπως φαίνεται, αν δεν συνεχιστεί η ίδια ρότα, μάλλον για τα μεγάλα αστικά κέντρα θα οδεύσουν, αφήνοντας αφύλαχτες και τις κατά τόπους “Θερμοπύλες”. Όμως και στη μεγάλη πόλη, η ζωή για τους πολλούς, μάλλον, δύσκολη είναι. Χαρακτηριστική η τοποθέτηση την περασμένη Παρασκευή από εκπροσώπους ενός κλάδου, που έχει ευνοηθεί από τη συγκυρία της χώρας, τους ξενοδόχους, που όμως κρούουν καμπανάκι κινδύνου, τόσο για τη δική τους επιβίωση. όσο και του όλου κοινωνικού περιβάλλοντος.

Καμπανάκι ξενοδόχων

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της 55ης Ετήσιας Τακτικής Γενικής Συνέλευσης Μελών της Ένωσης Ξενοδόχων Αθηνών-Αττικής και Αργοσαρωνικού (ΕΞΑΑΑ),  ο Ευγένιος Βασιλικός, πρόεδρός της έστειλε ηχηρό μήνυμα.

“Είμαστε σε ένα πολύ επικίνδυνο σημείο στο να μην είμαστε πια προορισμός. Είναι πολύ εύκολο να γυρίσουμε σε παλαιότερες εποχές τις οποίες έχουμε ζήσει ως Αθήνα.  Πρέπει να επενδύσουμε όχι μόνο εμείς ως ξενοδόχοι, αλλά να επενδύσουμε ως προορισμός στον προορισμό, στις υποδομές του. Είναι ευχάριστο να ακούμε ότι γίνονται θετικά πράγματα, αλλά περιμένουμε να γίνουν κι άλλα έτσι ώστε να μη χρειαστεί να φτάσουμε σε σημεία που έχουν φτάσει άλλες πόλεις που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, όχι μόνο από τον τουρισμό”, τόνισε χαρακτηριστικά ο Ευγένιος Βασιλικός, πρόεδρος της ΕΞΑΑΑ.

Ανάλογα και ο Stefan Merkenhof, managing consultant της εταιρεία μελετών gbr consulting, τόνισε ότι η εικόνα πόλεων, όπως παλιότερα η Λισαβόνα και  σήμερα Αθήνα, απαιτούν δράσεις και στρατηγικές για να μην εξελιχθούν σε αφιλόξενες για τους κατοίκους τους.  Όπως επεσήμανε “η ανάπτυξη Λισαβόνας ως μεγάλου διεθνούς προορισμού έχει και μία άλλη όψη. Η παγκόσμια οικονομική κρίση έφερε την Πορτογαλία σε ύφεση. Η κυβέρνηση πέρασε έναν νόμο που επέτρεπε την ελεύθερη αύξηση των ενοικίων, οδηγώντας σε πολλαπλές εξώσεις. Ταυτόχρονα, ενθαρρύνθηκε η είσοδος ξένου κεφαλαίου μέσω επιθετικής φορολογικής πολιτικής. 

Η δημιουργία της Golden Visa προσέλκυσε επενδυτές και πολίτες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με πρώτους τους Κινέζους και έπειτα τους Βραζιλιάνους.  Οι πολιτικές απέδωσαν, τα παλιά κτίρια ανακαινίστηκαν και η πόλη αναμορφώθηκε και έγινε ελκυστική. Αυτό ενίσχυσε τον τουρισμό, αναπτύχθηκαν πολυτελή ξενοδοχεία μέσω μετατροπών ακινήτων, η απόδοση των ξενοδοχείων βελτιώθηκε και η αγορά βραχυχρόνιων μισθώσεων παρουσίασε σημαντική αύξηση”, τόνισε χαρακτηριστικά, αναφερόμενος στον τίτλο μιας ισπανικής εφημερίδας:

“Λισαβόνα: Μια πόλη που “πεθαίνει” εξαιτίας της ίδιας της επιτυχίας της”.  

 Διερωτήθηκε, συγκεκριμένα: “Ποιο ήταν το κόστος; Ένα μαζικό κύμα μετακίνησης των ντόπιων προς τα προάστια. Έξι ιστορικές γειτονιές έχασαν το 30% του πληθυσμού τους από το 2013, ενώ οι τιμές των κατοικιών εκτοξεύτηκαν. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως gentrification. Συνεπώς η Λισαβόνα αντιμετωπίζει τώρα νέες προκλήσεις, μεταξύ των οποίων εκτόπιση κατοίκων, πίεση στις γειτονιές, απώλεια τοπικού χαρακτήρα και θέματα βιωσιμότητας”, προσέθεσε για να καταλήξει:

“Η Αθήνα μπορεί να μάθει από τη Λισαβόνα. Η Αθήνα πρέπει να αναπτύξει ένα όραμα και μία στρατηγική χρησιμοποιώντας όλη αυτή τη γνώση”.  Πιο σκληρή γραμμή ακολούθησε την ίδια στιγμή ξενοδόχος – μέλος της ΕΞΑΑΑ, που μίλησε για τη λήψη “μιας γενναίας απόφασης”, η οποία ενδεχομένως να αφορά ακόμη και το “πάγωμα” ανάπτυξης νέων ξενοδοχείων.

“Έχει προστεθεί ένας μεγάλος αριθμός κλινών από τη βραχυχρόνια μίσθωση, αλλά πλέον είναι ξεκάθαρο το πρόβλημα ότι δεν ξέρουμε να διαχωρίσουμε τι είναι ξενοδοχείο, τι είναι βραχυχρόνια μίσθωση και τι είναι ενοικιαζόμενο δωμάτιο. Πρέπει να μπει στη σκέψη μας μια γενναία απόφαση η οποία θα είναι όμως ουσιαστική για το μέλλον μας”, είπε κάνοντας λόγο για πάγωμα στην πρόσθεση νέων κλινών και ανάγκη βελτίωσης τόσο των υποδομών, όσο και του υφιστάμενου ξενοδοχειακού δυναμικού.

Μάλιστα, ο Ευγ. Βασιλικός, ερωτηθείς για τις προτάσεις της ΕΞΑΑΑ που θα πρέπει να εφαρμόσει η πολιτεία έτσι ώστε η Αθήνα να αποφύγει τα “κακά” παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, αναφέρθηκε στο ειδικό χωροταξικό, στην έμφαση στην ποιότητα έναντι της ποσότητας, στην αλλαγή του μοντέλου του τουρισμού, ξεφεύγοντας από το στενό πλαίσιο του «ήλιος-θάλασσα», αλλά και στο κομμάτι των υποδομών «που έχει να κάνει καθαρά με τις δημοτικές αρχές και την περιφέρεια», όπως τόνισε.

Σε αυτό το κλίμα, ο κ. Βασιλικός προειδοποίησε ότι πολιτεία, τοπική αυτοδιοίκηση και ιδιωτικός τομέας πρέπει να συνεργαστούν και να σχεδιάσουν «πού θέλουμε να πάμε», ώστε να μη φτάσουμε «στα επίπεδα της Βαρκελώνης, που δεν επιτρέπει πλέον νέα ξενοδοχεία».

Τιμές ακινήτων

Η εικόνα αυτή, πάντως, που περιγράφουν οι ξενοδόχοι έρχεται και “δένει” με το καυτό ζήτημα του στεγαστικού και του κόστους στέγης. απότοκο και της έκρηξης της ζήτησης βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του δείκτη τιμών SPI που επιμελείται ο Spitogatos.gr, την περίοδο από το τρίτο τρίμηνο του 2020 και μέχρι το φετινό τρίτο τρίμηνο, η μέση ζητούμενη τιμή ενοικίασης στην Αττική έχει αυξηθεί κατά 35% σε 10,23 ευρώ/τ.μ., από 7,57 ευρώ/τ.μ. Ετσι, ένα σπίτι 100 τ.μ. με δύο υπνοδωμάτια απαιτεί πλέον 1.023 ευρώ/μήνα κατά μέσον όρο, έναντι 757 ευρώ πριν από πέντε χρόνια.

Το αποτέλεσμα είναι ότι όσοι νοικιάζουν έχουν στην πραγματικότητα μείωση του διαθέσιμου εισοδήματός τους, χάνοντας στην πράξη το όφελος από την αύξηση των μισθών και τη μείωση της φορολογίας.

Παράλληλα, με βάση τα τα στοιχεία της Eurostat οι Ελληνες αντιμετωπίζουν σοβαρό οικονομικό ζήτημα με αιχμή το θέμα της στέγης είτε ενοικιάζουν είτε μένουν σε δικό τους σπίτι.  Συνολικά, οι Ελληνες έδωσαν πέρυσι το 35,5% του διαθέσιμου εισοδήματός τους στις ανάγκες της στέγασης, με διαφορά το υψηλότερο μερίδιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πολύ μακριά από τον μέσο κοινοτικό όρο του 19,2%. Κι ενώ το ποσοστό εξακολουθεί να απέχει πολύ από την κορύφωση της κρίσης (42,5% το 2014) ακολουθεί αυξητική τροχιά την τελευταία διετία, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι το κόστος της στέγης αυξήθηκε τελευταία πολύ ταχύτερα από τους μισθούς. Στη δεύτερη θέση της Ε.Ε. βρίσκονται οι Δανοί, οι οποίοι δίνουν το 26,3% του διαθέσιμου εισοδήματός τους στη στέγη.

Μάλιστα, σχεδόν 3 στους 10 Ελληνες (29%) που ζουν σε πόλεις έδωσαν το 2024 πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους στη στέγη. Πρόκειται επίσης για το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ενωση, όπου ο μέσος όρος διαμορφώνεται κάτω από 10%. Μετά την Ελλάδα ακολουθεί η Δανία με αρκετά μεγάλη απόσταση, όπου το 22,7% των κατοίκων πόλεων δίνει τόσο μεγάλο μερίδιο του μισθού του στο σπίτι.

Σημειώνεται, ότι με βάση την ΤτΕ, αύξηση 7,7% κατέγραψαν οι τιμές των διαμερισμάτων στο γ΄ τρίμηνο του 2025, σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2024. Για το 2024, οι τιμές των διαμερισμάτων αυξήθηκαν με μέσο ετήσιο ρυθμό 9,1% (αναθεωρημένα στοιχεία), έναντι αύξησης 13,9% το 2023.

Πιο συγκεκριμένα, η αύξηση των τιμών το γ΄ τρίμηνο του 2025 σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2024 ήταν 6,6% για τα νέα διαμερίσματα, δηλαδή ηλικίας έως 5 ετών, και 8,5% για τα παλαιά, ηλικίας άνω των 5 ετών. Με βάση τα αναθεωρημένα στοιχεία, για το 2024, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των τιμών για τα νέα διαμερίσματα ήταν 10,2%, έναντι ρυθμού αύξησης 12,9% το 2023, ενώ ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης για τα παλαιά διαμερίσματα ήταν 8,3% το 2024, έναντι ρυθμού αύξησης 14,5% το 2023.

Κι όλα αυτά όταν, το 68% των νέων που αµείβονται µε τον βασικό µισθό εξακολουθεί να µένει µε τους γονείς έως την ηλικία των 34 ετών. Μάλιστα, ακόµα και µεταξύ των νέων που αµείβονται µε ποσά µεγαλύτερα του κατώτατου µισθού, το ποσοστό εκείνων που µένουν µε τους γονείς τους παραµένει υψηλό και διαµορφώνεται σε 42%, όταν σε ∆ανία και Σουηδία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 10% και 11%. Ο συνδυασµός υψηλών ενοικίων – χαµηλών µισθών καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την ενοικίαση κατοικίας από τους νέους, που καθυστερούν να κάνουν οικογένεια, κάτι που επηρεάζει αρνητικά και τον αριθµό των γεννήσεων και επιδεινώνει το δηµογραφικό.

Η κίνηση

“Κερασάκι” στην όλη τούρτα της Αττικής, κι όχι μόνο, είναι και το κυκλοφοριακό. Κάτι που οδηγεί σε καθημερινά… μπλόκα σε κάθε γωνιά της Αττικής.

Να σημειωθεί ότι οι χαμένες ώρες στην Λ. Κηφισού λόγω συμφόρησης σε μία μόνο χρονιά (2024) εκτιμώνται σε 6,5 εκατομμύρια, γεγονός που μεταφράζεται σε ζημία έως και 90 εκατ. ευρώ στο κράτος.

Μόνο στην Αττική Οδό καταγράφονται πλέον εκ νέου 280.000 διελεύσεις ημερησίως, με αύξηση 10% από το 2023 έως σήμερα, αύξηση 20% από το 2022 έως σήμερα, με την προβολή – εκτίμηση για το 2050 να δείχνει για 430,000 διελεύσεις (αύξηση 55%).

Όσον αφορά στην «Εκτιμώμενη Μελλοντική Αύξηση των Μετακινήσεων σε κρίσιμους οδικούς άξονες», η πρόβλεψη κάνει λόγο για +16% έως το 2030.

Αιτία της κίνησης είναι και το gentrification, αλλά και τα ελλείμματα πολεοδομικού σχεδιασμού. Η καθημερινότητα πλέόν φέρνει μετακινήσεις μεγαλύτερου μήκους, πάνω σε κορεσμένο οδικό δίκτυο (π.χ. Λεωφ. Κηφισίας), χωρίς εξυπηρέτηση Μ.Μ.Μ.. Κι αυτό την ώρα που, όπως αναφέρθηκε, τα κόστη στο κέντρο οδήγησαν κατοίκους σε αναζήτηση στέγης στα προάστια την ώρα που ο τουρισμός φέρνει μεγάλο φόρτο είτε στο κέντρο είτε σε περιφερειακά σημεία (αεροδρόμιο, λιμάνια, εμπορικά και επιχειρηματικά κέντρα κτλ) χωρίς να συνοδεύονται από υποδομές μεταφορών.  Δύσκολοι οι καιροί, εντός κι εκτός τειχών…