Then we take Berlin…

Then we take Berlin…

23 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το NEWS247 παρουσιάζει 12 ημερομηνίες μνήμης μέσα από την ιστορία του μεγαλύτερου συμβόλου του Ψυχρού Πολέμου

Του Θανάση Κρεκούκια

Πριν ακόμα προλάβει να σηκωθεί από τα ερείπια του Β’ παγκοσμίου Πολέμου, η πρώην πρωτεύουσα του Γ’ Ράιχ βρέθηκε μέσα στη δίνη της σύγκρουσης των Μεγάλων Δυνάμεων. Τον αποκλεισμό που επέβαλλαν οι Σοβιετικοί το 1948, διαδέχτηκε η πληγή του «Τείχους» που χτίστηκε το 1961. Από εκεί και μετά, για τρεις ολόκληρες δεκαετίες, υπήρξαν δυο Βερολίνα. Το ένα απέναντι στο άλλο. Και στη μέση το σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου. Μια προσβολή για τη δημοκρατία, μια μαχαιριά στην ελευθερία. 23 χρόνια μετά την πτώση του, το NEWS247 σας παρουσιάζει 12 ημερομηνίες μνήμης από την ιστορία του Τείχους του Βερολίνου.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, κάτω από τη σκιά του Τείχους, τα δυο Βερολίνα γεννούν κάθε είδους αμφισβήτηση. Η γκρίζα απομόνωση δε στέκεται ικανή να φιμώσει το ελεύθερο πνεύμα, αρχικά της διανόησης και στη συνέχεια του απλού λαού. Από τη μια μεριά, στο Δυτικό Βερολίνο – μια καπιταλιστική νησίδα χαμένη μέσα στον ωκεανό του υπαρκτού σοσιαλισμού – κάνουν την εμφάνισή τους καινούργιες πολιτιστικές και πολιτικές πρακτικές, διαφορετικοί τρόποι ζωής και δράσης: οι πρώτες διαδηλώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, η εξέγερση εναντίον όσων δεν καταδικάζουν ανοιχτά το ναζιστικό παρελθόν, οι μεγάλες φοιτητικές μαχητικές πορείες εναντίον του Σάχη και του πολέμου στο Βιετνάμ, η τρομοκρατία – λίγο αργότερα – της άκρας Αριστεράς με τη RAF και άλλες ομάδες του αντάρτικου των πόλεων.

Παράλληλα αναπτύσσονται τα εναλλακτικά κοινόβια και τα μπιστρό, ο ιδεολογικά εξαρτημένος – αλλά όχι στρατευμένος – Τύπος, ο πολιτικός κινηματογράφος, η ποίηση. Το θέατρο και η λογοτεχνία πειραματίζονται και φτιάχνουν τη δική τους επανάσταση, γεμάτη μελαγχολία, αλλά χωρίς δάκρυα. Ο «άλτης τείχους» του Πέτερ Σνάιντερ «που κουβαλάει βαρύ φορτίο και για τις δυο Γερμανίες», συναντάει τον «Θάνατο του Δαντόν» του εμπνευσμένου Κουρτ Τουχόλσκι, που σε περασμένες δεκαετίες – αλλά πάντα επίκαιρος – φώναζε: «Όλο το Βερολίνο αναστατώνεται… Το πλήθος φωνάζει Επανάσταση. Θέλουμε ελευθερία. Μας λείπει αιώνες τώρα. Το αίμα μας κυλά…».

Από την άλλη μεριά του γκρίζου τσιμεντένιου τέρατος, βασιλεύει η βαριά σιωπή του νεο-σταλινισμού. Μια σιωπή όμως παραπλανητική. Γιατί από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, η τάση της αμφισβήτησης αναθερμαίνεται και στον ανατολικό τομέα. Κυρίως μέσα από τη λογοτεχνία και το σατιρικό πολιτικό τραγούδι. Ο αναιδής, ειλικρινής και καυστικός Βολφ Μπίρμαν, ο βάρδος της Chaussee Strasse (που απελάθηκε από την Ανατολική Γερμανία το 1976), δίνει από τους πρώτους τον τόνο: «Πού λοιπόν μεταχειρίστηκαν το λαό σα ζώο σκλαβωμένο και φιμωμένο; Στην Κίνα, στην Κίνα, πίσω από το Τείχος!»

Το ξέσπασμα θα έρθει τελικά εκείνο το φθινόπωρο του ’89. Πέρασαν 23 χρόνια από τότε, όμως η κραυγή των Ανατολικογερμανών «Wir sind das Volk» (εμείς είμαστε ο λαός), πλανιέται ακόμα και σήμερα σαν ψίθυρος πάνω από τον ουρανό του Βερολίνου, για να θυμίζει τα κάστρα της «Τάξης» που γκρεμίστηκαν από τη φωνή των ατίθασων αυτού του κόσμου. Ακολουθούν 12 ημερομηνίες μνήμης μέσα από την ιστορία του Τείχους. Από την ψυχρή πολιτική, τον ψυχρό πόλεμο, τους ψυχρούς υπολογισμούς, τους ψυχρούς αριθμούς, τις ψυχρές εκτελέσεις και την απομόνωση μέχρι την κάθαρση…  

1. Από τις 13 Αυγούστου του 1961, όταν και άρχισε να κατασκευάζεται το τείχος του Βερολίνου, μέχρι και την 9η Νοεμβρίου του 1989, όταν οι πύλες του άνοιξαν και πάλι στους Γερμανούς πολίτες, πέρασαν συνολικά 10.315 μέρες. Το σύμβολο της πόλης, η Πύλη του Βρανδεμβούργου, άνοιξε ενάμιση μήνα αργότερα. Ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, Χέλμουτ Κολ πέρασε την Πύλη και χαιρέτησε τον πρωθυπουργό της Ανατολικής Γερμανίας, Χανς Μόντροβ. Ήταν 22 Δεκεμβρίου του 1989.

Ο Χέλμουτ Κολ συναντά τον Χανς Μόντροφ, 22 Δεκεμβρίου 1989

2. Στη διάρκεια των 28 χρόνων της ύπαρξης του «Τείχους», 5.043 ήταν ο αριθμός όσων κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα και να βρεθούν στο Δυτικό Βερολίνο. Οι 574 από αυτούς ήταν συνοριακοί φύλακες. Σε μια από τις εντυπωσιακότερες προσπάθειες απόδρασης, εννιά (!) άτομα χώρεσαν σε μια Isetta και πέρασαν κάτω από τις προστατευτικές μπάρες. Για να το καταφέρουν, αφαίρεσαν το μπροστινό καπό και κρατούσαν τη μπαταρία του αυτοκινήτου στα χέρια τους! Ήταν 4 Σεπτεμβρίου του 1961.

Το πρωτοσέλιδο της Ελευθεροτυπίας στις 11 Νοεμβρίου του 1989

3. Υπολογίζεται ότι 239 άτομα βρήκαν το θάνατο προσπαθώντας να αποδράσουν από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο. Ο πρώτος ήταν ο Rudolf Urban, ο οποίος τραυματίστηκε από πτώση στις 19 Αυγούστου του 1961 και πέθανε ένα μήνα αργότερα σε νοσοκομείο του Δ. Βερολίνου. Ο τελευταίος που πυροβολήθηκε – μόλις δυο εβδομάδες πριν απαγορευτεί η χρήση όπλων από τους συνοριακούς φύλακες – ήταν ο Chris Gueffroy στις 6 Φεβρουαρίου του 1989. Το τελευταίο θύμα όμως υπήρξε ο Winfried Freudenberg, που τραυματίστηκε θανάσιμα πέφτοντας στο έδαφος μέσα στο αυτοσχέδιο αερόστατο που είχε κατασκευάσει. Ήταν 8 Μαρτίου του 1989.

Στρατιώτες της DDR μεταφέρουν τραυματισμένο φυγά, 1973

4. Ο πρώτος άνθρωπος που χρησιμοποίησε επίσημα τη λέξη «Mauer» (τείχος) ήταν ο Walter Ubricht, ένας από τους ιδρυτές του Κομουνιστικού κόμματος στην Ανατολική Γερμανία. Ο Ubricht ανέλαβε το 1960 επικεφαλής του Συμβουλίου Άμυνας και ένα χρόνο αργότερα, στη διάρκεια ενός διεθνούς συνεδρίου, ως ηγέτης πλέον της Ανατολικής Γερμανίας, δήλωσε ότι «κανείς μας δεν έχει την πρόθεση να χτίσει ένα τείχος». Ήταν 15 Ιουνίου του 1961.

Το μνημείο των 239 νεκρών του Τείχους στο Βερολίνο

5. Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαν την 1η Αυγούστου του 1961 ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσόφ και ο Βάλτερ Ούμπριχτ, αποφασίστηκε η κατασκευή του Τείχους στο Βερολίνο. 12 μέρες αργότερα, οι ηγέτες της DDR συγκεντρώθηκαν σε μια κυβερνητική έπαυλη στα βόρεια του Ανατολικού Βερολίνου και από εκεί ο Ούμπριχτ έδωσε την εντολή για την έναρξη των εργασιών. Τα μεσάνυχτα η αστυνομία άρχισε την κινητοποίησή της και τα ξημερώματα τα 209 χιλιόμετρα της συνοριακής γραμμής είχαν κλείσει με συρματοπλέγματα και μπάρες. Ήταν 13 Αυγούστου του 1961.

Στρατιώτες της DDR εργάζονται στην ανέγερση του Τείχους, 1963

6. Χρειάστηκαν σχεδόν 20 χρόνια για να ολοκληρωθεί η κατασκευή του Τείχους. Από τα αρχικά συρματοπλέγματα και τα οδοφράγματα, περάσαμε στο τσιμεντένιο «τέρας», την ουδέτερη ζώνη (την περίφημη «no man’s land»), τα ναρκοπέδια, τα παρατηρητήρια, τους εκπαιδευμένους σκύλους και τους ελεύθερους σκοπευτές. Στην τελική μορφή του, υπήρχαν 12 χιλιόμετρα τσιμεντένιου τείχους (3.5 μέτρα ύψος και 1.2 μέτρα πάχος), 137 χιλιόμετρα με συρματοπλέγματα και οδοφράγματα και 116 παρατηρητήρια (32 εκ των οποίων στη συνοριακή γραμμή Δυτικού και Ανατολικού Βερολίνου). Το Τείχος «έκοβε» 192 δρόμους, 32 σιδηροδρομικές γραμμές, 12 γραμμές τραμ, 3 αυτοκινητόδρομους και αρκετές λίμνες και ποτάμια. Όταν τελείωσαν τα έργα της τέταρτης και τελευταίας φάσης, το ημερολόγιο έδειχνε 15 Μαρτίου του 1980.

Συρματοπλέγματα και οδοφράγματα τη δεκαετία του ’70

7. «Ich bin ein Berliner» (είμαι ένας Βερολινέζος). Αυτή ήταν η φράση κλειδί από τον λόγο του Τζον Κένεντι στους κατοίκους του Δυτικού Βερολίνου, 22 μήνες μετά την ανέγερση του Τείχους. Ο JFK θέλησε με αυτό τον τρόπο να δείξει την υποστήριξη των ΗΠΑ στη Δυτική Γερμανία στέλνοντας παράλληλα ηχηρό μήνυμα στους Σοβιετικούς, όμως ήταν και η πρώτη επίσημη παραδοχή σε τόσο υψηλό επίπεδο του καινούργιου status quo. Ο λόγος του Αμερικανού προέδρου έγινε αντικείμενο δυσμενών κριτικών σε ολόκληρη τη Δύση, αφού «νομιμοποίησε» την ένταξη του Ανατολικού Βερολίνου – και κατ’ επέκταση της Ανατολικής Γερμανίας – στο Σοβιετικό μπλοκ. Ήταν 26 Ιουνίου του 1963.

Ο JFK μιλάει στο Βερολίνο, μπροστά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, 26 Ιουνίου 1963

8. Το περίφημο «Checkpoint Charlie» (γνωστό και ως Checkpoint C) υπήρξε το γνωστότερο σημείο διέλευσης ανάμεσα στο Δυτικό και το Ανατολικό Βερολίνο. Δημιουργήθηκε μαζί με το Τείχος και «πρωταγωνίστησε» στην κρίση του 1961, όταν τα Σοβιετικά τανκς βρέθηκαν εκεί αντιμέτωπα με αυτά των ΗΠΑ. Στην μνήμη όμως των Γερμανών, Ανατολικών και Δυτικών, το σημείο Charlie είναι πιο γνωστό για την ιστορία του Peter Fechter, ενός 18χρονου εργάτη που στην προσπάθειά του να περάσει στο Δυτικό Βερολίνο, πυροβολήθηκε από φρουρούς στην κοιλιά και έπεσε αιμόφυρτος στο δρόμο, λίγα μόλις μέτρα πριν τη διαχωριστική γραμμή. Οι Αμερικανοί δεν μπορούσαν να τον πάρουν, γιατί βρισκόταν ακόμα σε ανατολικογερμανικό έδαφος, ενώ οι φρουροί δεν τολμούσαν να πλησιάσουν από φόβο ότι οι εξοργισμένοι με το θέαμα Αμερικανοί θα άνοιγαν πυρ εναντίον τους. Τελικά ο Fechter πέθανε από αιμορραγία μια ώρα αργότερα. Ήταν 17 Αυγούστου του 1962.

Ανατολικογερμανός στρατιώτης μεταφέρει τον νεκρό Fechter, 17 Αυγούστου 1962

9. «Tear down this wall», ήταν η περίφημη φράση από την ομιλία του Ρόναλντ Ρέιγκαν μπροστά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 750 χρόνια της πόλης του Βερολίνου. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, απευθυνόμενος στον ΓΓ του ΚΚΣΕ, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, είπε μεταξύ άλλων: «Γενικέ Γραμματέα Γκορμπατσόφ, αν ψάχνετε την ειρήνη, αν θέλετε την ευημερία της Σοβιετικής Ένωσης και της Ανατολικής Ευρώπης, αν επιθυμείτε την φιλελευθεροποίηση, ελάτε εδώ, σε αυτή την πύλη. Κύριε Γκορμπατσόφ, ανοίξτε αυτή την πύλη. Κύριε Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτό το τείχος…». Δίπλα στον Ρέιγκαν στέκονταν ο πρόεδρος της Δυτικής Γερμανίας, Ρίχαρντ φον Βάιτσζεκερ και ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ, ενώ μπροστά τους είχε τοποθετηθεί αλεξίσφαιρο γυαλί. Ήταν 12 Ιουνίου του 1987.

Σοβιετικά και αμερικανικά τανκς αντιμέτωπα στο Checkpoint Charlie, 1961

10. Από τα τέλη Αυγούστου του 1989 άρχισε η μαζική φυγή πολιτών της Ανατολικής Γερμανίας στη Δύση δια μέσου της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας. Το κλείσιμο των συνόρων της χώρας ήταν η απάντηση του Έριχ Χόνεκερ. Ο ηγέτης της Ανατολικής Γερμανίας από το 1971 – και ένα από τα μεγαλύτερα ρεμάλια του υπαρκτού σοσιαλισμού – βρέθηκε αντιμέτωπος με τις μαζικές «διαδηλώσεις της Δευτέρας», όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκαν επειδή αρχικά λάμβαναν χώρα σε όλες τις μεγάλες πόλεις κάθε Δευτέρα (από την 4η Σεπτεμβρίου και μετά). Όταν οι διαδηλώσεις μετατράπηκαν σε εξέγερση, οι «σύντροφοί» του στο Πολίτμπιρο αποφάσισαν να επέμβουν. Ο 76χρονος και άρρωστος Χόνεκερ υποχρεώθηκε σε παραίτηση και τον αντικατέστησε ο Έγκον Κρεντς. Ήταν 18 Οκτωβρίου του 1989.

Το περίφημο φιλί των Μπρέζνιεφ και Χόνεκερ ζωγραφισμένο στο Τείχος

11. Μπροστά στις συνεχώς αυξανόμενες σε όγκο και παλμό διαδηλώσεις, ο Έγκον Κρεντς αποφάσισε να επιτρέψει από συγκεκριμένα σημεία, τόσο την έξοδο όσων επιθυμούσαν να φύγουν από τη χώρα, όσο και όσων απλώς ήθελαν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό. Το μέτρο θα άρχιζε να ισχύει από την 17η Νοεμβρίου του 1989 και ο εκπρόσωπος Τύπου του Πολίτμπιρο, Γκίντερ Σαμπόφσκι ανέλαβε να διαβάσει την ανακοίνωση στους δημοσιογράφους, χωρίς όμως να έχει ενημερωθεί για την ημερομηνία έναρξης εφαρμογής. Έτσι, όταν τελείωσε την ανάγνωση και ρωτήθηκε από έναν Ιταλό ανταποκριτή αν όλα αυτά επιτρέπονταν από εκείνη τη στιγμή, ο Σαμπόφσκι απάντησε καταφατικά, ξεσηκώνοντας άθελά του ντελίριο σε ολόκληρη τη χώρα. Εκατοντάδες χιλιάδες Βερολινέζων άρχισαν να συνωστίζονται κατά μήκος του Τείχους και λίγες ώρες αργότερα το τέλος της απομόνωσης ήταν γεγονός. Το Βερολίνο άρχιζε ξανά τη διαδικασία ένωσης και το ημερολόγιο σημάδευε την 9η Νοεμβρίου 1989.

Μια από τις “διαδηλώσεις της Δευτέρας” στη Λειψία, 1989

12. Στις 25 Δεκεμβρίου, ανήμερα των Χριστουγέννων του 1989, ο μεγάλος μαέστρος Leonard Bernstein έδωσε ένα κοντσέρτο στο Βερολίνο, διευθύνοντας την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Στο χορωδιακό μέρος του «Ύμνου στη Χαρά», η λέξη «Freude» (χαρά) αντικαταστάθηκε με το «Freiheit» (ελευθερία). Ο πραγματικός όμως αποχαιρετισμός στο Τείχος του Βερολίνου, έλαβε χώρα τον επόμενη χρονιά στην ουδέτερη ζώνη («no man’s land»), ανάμεσα στην Πύλη του Βρανδεμβούργου και την πλατεία του Πότσνταμ. Ο Roger Waters παρουσίασε σε 350.000 εκστασιασμένους Γερμανούς τη ροκ όπερα των Pink Floyd «The Wall», μαζί με τους Scorpions, Van Morrison, Sinead O’Connor, Cyndi Lauper, Marianne Faithfull, Joni Mitchell, Bryan Adams, The Band, The Hooters και τους ηθοποιούς Albert Finney, Jerry Hall, Tim Curry και Ute Lemper. Κορυφαία στιγμή ήταν το γκρέμισμα του Τείχους στο τέλος της συναυλίας, ένας συμβολικός αποχαιρετισμός σε ένα από τα μεγαλύτερα λάθη του 20ου αιώνα. Ήταν 21 Ιουλίου του 1990.

Το Τείχος του Βερολίνου στις 10 Νοεμβρίου 1989

 

Πηγές: the-berlin-wall.de, berlin.de, Larousse: le Siecle Rebelle (Alain Brossat), 123facts.com, spiegel.de, bild.de, elpais.com, time.com

 

Βίντεο: Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου

 

 

 

 

 

 

Βίντεο: Από τη συναυλία του Roger Waters στις 21 Ιουλίου 1990 στο Βερολίνο. Η Sinead O’Connor ερμηνεύει το “Mother” από το “The Wall” των Pink Floyd

 

Ροή Ειδήσεων

Περισσότερα