Συγυρίζεις το σπίτι σου; Κάνεις κατάχρηση της ασιατικής φιλοσοφίας

* Το άρθρο της καθηγήτριας φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα, Amy Olberding δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Επηρεασμένη από ένα επεισόδιο του Tidying Up with Marie Kondo στο Netflix, καθάρισα τα συρτάρια της τουαλέτας μου αυτό το Σαββατοκύριακο. Ήταν ένας γενικά ικανοποιητικός τρόπος για να αποφύγω τα επαγγελματικά καθήκοντα (εξαρχής ο λόγος που παρακολούθησα το Netflix). Ωστόσο, παρά το τακτοποιημένο γραφείο μου, βρίσκω τη δημοτικότητα του “συμμαζέματος” της Kondo αφόρητη. Είμαστε κατακλυσμένοι από πράγματα, και προφανώς τόσο δυστυχισμένοι που η υπόσχεση της χαράς μέσω της καθαριότητας του σπιτιού μας ελκύει. Η πολιτιστική σαγήνη που πυροδότησε η Kondo μου φαίνεται έντονα χαώδης.

Ως μελετήτρια των φιλοσοφιών της Ανατολικής Ασίας, ένα μοτίβο στη μανία της Kondo είναι πολύ οικείο: η επιρρέπεια των Αμερικανών στην απλή λογική, αν μπορεί να εμποτιστεί με μια οιονεί μυστικιστική “ασιατική” αύρα. Η Kondo είναι, από πολλές απόψεις, ένας κύριος Miyagi για την ανήσυχη, όψιμη καπιταλιστική, καταναλωτική εποχή. Σε αντίθεση με το Karate Kid, είμαστε ταλαιπωρημένοι από τα δικά μας υπάρχοντα παρά από τους νταήδες. Αλλά όπως ο κ. Miyagi θα μπορούσε να κάνει την αποτρίχωση με κερί έναν τρόπο για να βρει τη δύναμη και το κέφι του, έτσι και η Marie Kondo μπορεί να φέρει μαγικά τα διπλωμένα μπλουζάκια σε μια πορεία προς προσωπική ικανοποίηση ή ακόμα και χαρά. Η διαδικασία με την οποία οι εγκόσμιες δραστηριότητες μεταμορφώνονται σε βελτιωμένη ευημερία είναι μυστηριώδης, αλλά το μυστήριο είναι ένα μεγάλο μέρος της γοητείας, μέρος αυτού που κάνει τη σοφία των πεζών ευπρόσδεκτη. Το να διπλώνεις ρούχα ως οργανωτική στρατηγική είναι βαρετό. Αλλά το δίπλωμα των ρούχων ως ένα μυστικά εμπλουτισμένο σχέδιο ζωής είναι δελεαστικό. Δεν έχει να κάνει με τα ρούχα. Αφορά τα πάντα, όλα ταυτόχρονα.

Οι δημοφιλείς χρήσεις των φιλοσοφιών της Ανατολικής Ασίας συχνά τείνουν προς αυτόν τον τρόπο: να κάνουν τα περιγραφόμενα επεκτατικά, να κάνουν τις μικρές σοφίες να προωθήσουν όλη τη σοφία. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ο αρχαίος στρατιωτικός θεωρητικός Σουν Τζου μπορεί να καταλήξει να καθοδηγεί τις αποταμιεύσεις σας στη σύνταξη, να προπονεί την ομάδα ποδοσφαίρου του παιδιού σας, να βελτιώνει τον γάμο σας ή ακόμα και να μεγαλώνει τα παιδιά σας. Το Art of War του Σουν Τζου έχει αξιοποιηθεί σε συμβουλές αυτοβοήθειας για όλα αυτά τα θέματα και πολλά άλλα. Επιφανειακά, και επίσης για εκπαιδευμένους μελετητές της πρώιμης κινεζικής στρατιωτικής ιστορίας, μπορεί να φαίνεται ότι ο Σουν Τζου ενδιαφέρεται πραγματικά μόνο για τη σωστή διαχείριση των βίαιων συγκρούσεων. Αλλά σε ένα βαθύτερο επίπεδο – δηλαδή στο επίπεδο αυτού που θα μπορούσε να διατεθεί στο εμπόριο σε αφελείς Δυτικούς καταναλωτές – στην πραγματικότητα ασχολείται με όλα τα μυστήρια της ζωής. Αυτό που σημαίνει ξεκάθαρη οδηγία για την κατασκοπεία εν καιρώ πολέμου μπορεί να έχει κάτι να μας διδάξει για τα παιδιά μας. Για να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτό το βαθύτερο νόημα, πρέπει να υποθέσουμε ότι η “ασιατική” σοφία δεν αφορά ποτέ αυτό ή εκείνο, αλλά πάντα τα πάντα. Και το σημαντικότερο, στη ρίζα, είναι καθησυχαστική.

Χειρότερα από τις περίεργες χρήσεις του Σουν Τζου είναι τα φαινομενικά ατελείωτα συγκινητικά και ενθαρρυντικά πράγματα που υποτίθεται ότι είπε ο Κομφούκιος. Τα ανεπιτήδευτα εμπνευσμένα μιμίδια του Κομφούκιου είναι πλέον τόσο πολλά και τόσο αποκομμένα από την πραγματικότητα που έχουν δημιουργήσει ένα meta-meme, ένα που γράφει: “Κομφούκιος: Δεν είπα ποτέ όλα αυτά τα σκατά“. Τα περισσότερα από τα μιμίδια που περιγράφουν λεπτομερώς αυτά που “είπε” ο Κομφούκιος λένε ελάχιστα που είναι συναρπαστικά ή ακόμη και ελαφρώς ενδιαφέροντα. Αλλά αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που είναι τόσο σημαντικό να τους επισυνάψουμε το “ο Κομφούκιος είπε”. Χωρίς αυτήν την προσθήκη, που μας προτρέπει να λάβουμε λίγη “ασιατική σοφία”, θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι είναι ακόμη πιο βαρετές μίνι κοινοτοπίες. Τα οποία, για να είμαστε σαφείς, είναι. Ο καημένος ο γέρος Κομφούκιος εμφανίζεται σε αυτά τα μιμίδια ως ένα μυστικιστικό ασιατικό γατάκι, που λέει σε όλους να κάνουμε κουράγιο!

Σε πρακτικό επίπεδο, ως καθηγήτρια που διδάσκει τακτικά φιλοσοφίες της Ανατολικής Ασίας, πεθαίνω λίγο μέσα μου κάθε φορά που βιώνουμε ένα πολιτιστικό φαινόμενο με μια επένδυση “σοφίας από την Ανατολή” πάνω του. Έχοντας απορροφήσει τη μυστικιστική Ασία της ποπ κουλτούρας, οι μαθητές θα φτάσουν στις τάξεις μου λαχταρώντας μια βαθύτερη μύηση στα ασιατικά μυστήρια. Η διδασκαλία αυτών των αναζητητών της σοφίας γίνεται τότε αποπληθωριστική.

Κάποτε ήμουν σε μια έκθεση τέχνης όπου υπήρχε ένα περίπτερο που πουλούσε προσωρινά τατουάζ. Ένα από τα τατουάζ ήταν ένας κινέζικος χαρακτήρας που μεταφράστηκε στην πλαστική ετικέτα του τατουάζ ως “σκύλα”, ένα ελκυστικό κομμάτι της τέχνης του σώματος για τα σκληρά κορίτσια ανάμεσά μας, υποθέτω. Μόνο που μια πολύ πιο απλή και ακριβής μετάφραση του χαρακτήρα θα ήταν “πόρνη” ή ίσως “που..να”.

Το να διδάσκεις φοιτητές που ερωτεύτηκαν την “ανατολική φιλοσοφία” μέσω των μυριάδων κ. Miyagis του πολιτισμού μας είναι σαν να λες σε κάποια ότι το τατουάζ της λέει “πόρνη”. Αυτή που έχει το τατουάζ θα ήταν καλύτερα να το μάθει, αλλά δεν θα σε ευχαριστήσει που της το είπες. Ο οριενταλισμός που προκαλείται από την ποπ κουλτούρα συνήθως φεύγει, αλλά η εκκαθάριση είναι πολύ λιγότερο δελεαστική από το να φέρεις τον μύθο. Τουλάχιστον, παρηγορώ τον εαυτό μου, η αγορά – στόχος της Kondo είναι οι μεσήλικες, οπότε ίσως οι νεαρές φοιτήτριές μου να μην εμφανιστούν με αυτό το συγκεκριμένο “τατουάζ”.

Κατά κάποιο τρόπο, θαυμάζω την παρόρμηση να φτάσω έξω από οικείες πολιτιστικές παραδόσεις για να αναζητήσω σοφία ή ακόμα και οικιακές αισθητικές συμβουλές. Τόσο η παρόρμηση να βελτιώσουμε τον εαυτό μας όσο και η περιέργεια να κοιτάξουμε πέρα από τα δικά μας όρια φαίνονται ωφέλιμες. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι όταν αυτό μοιάζει με μια ακόμη επανάληψη του τι ξεκίνησε τα προβλήματά μας. Η αφηρημένη ώθηση για απόκτηση του νέου και λαμπερού, καθώς και η απελπισμένη ελπίδα ότι η καινοτομία θα μπορούσε να μετριάσει την ανηδονική καταναλωτική ανησυχία. Αυτός είναι ο λόγος που οι πελάτες της Kondo έχουν σπίτια γεμάτα πράγματα. Έχουμε σπίτια γεμάτα χαρά από τα τεχνουργήματα μιας άκαρπης αναζήτησης χαράς, ή τουλάχιστον ανακούφισης από την υπερβολικά συναισθηματική απάθεια. Και η σοφία από την “Ανατολή” κυκλοφορεί εδώ και πολύ καιρό στους Δυτικούς που ελπίζουν να ξεφύγουν από τις υπαρξιακές τους ασθένειες αναζητώντας τι είναι εξωτικό, τι υπόσχεται να είναι πιο σημαντικό από αυτό που έχουν ή μπορούν να βρουν τοπικά.

Οι κυνικές μου ανησυχίες, σίγουρα, δεν αφορούν την ίδια την Kondo. Υποθέτω ότι είναι ειλικρινής σε ό,τι προσφέρει, και πραγματικά περιμένω ότι κάποιοι θα βρουν τις συμβουλές της πραγματικά χρήσιμες. Είναι η φύση της έλξης της για τους Δυτικούς που με σταματάει. Αυτό είναι πιο δυνατό για μένα όταν ξαναφαντάζομαι τι προσφέρει σε μια ξεκάθαρα αμερικανική μορφή. Πριν γίνω καθηγήτρια, μερικές φορές κέρδιζα χρήματα ως οικιακή βοηθός. Και αυτό το ταξικό κομμάτι του εαυτού μου είναι ακόμα πιο αντιπολιτευτικό όσον αφορά τη γοητεία της “τακτοποίησης”.

Σε πιο ιδιόρρυθμες στιγμές, σκέφτομαι να ξεφορτωθώ τη μέθοδο KonMari, να της αφαιρέσω την αξιοπρέπεια της μεσαίας τάξης που της προσδίδει ο εξωτισμός. Στη θέση της ίδιας της Kondo, φαντάζομαι μια κουρασμένη υπηρέτρια (οι υπηρέτριες είναι πάντα κουρασμένες) να χρησιμοποιεί τα χρόνια της “τακτοποίησης” για να συμβουλεύσει μια οικογένεια σχετικά με τη διαχείριση των υπερβολικά άφθονων πραγμάτων της. Επικαλείται την εμπειρία της τόσο στον καθαρισμό όσο και στη ζωή – επικαλούμενη, ας πούμε, εκείνη τη στιγμή που έπρεπε να περιοριστεί από ένα μεγάλο τροχόσπιτο σε ένα μικρότερο. (Πολύ πριν από το “κίνημα μικροσκοπικών σπιτιών” – μια άλλη γοητεία της ποπ κουλτούρας για όσους ασφυκτιούν από τα δικά τους πράγματα – πολλοί άνθρωποι ζούσαν ήδη σε μικροσκοπικά σπίτια). Η σοφή υπηρέτρια μου χρησιμοποιεί την οργανωτική της ικανότητα, που έχει αποκτήσει με κόπο στο πέρασμα των ετών, και η μακρόχρονη πρακτική της στην τέχνη να κάνει χωρίς το νέο ή το λαμπερό. Πάνω απ’ όλα, είναι γεμάτη από απλή καλή λογική. Αλλά αυτό που δεν θα υποσχεθεί, δεν μπορεί να υποσχεθεί, είναι ότι η καθαριότητα του σπιτιού θα σας φέρει ικανοποίηση. Ούτε θα σας προτείνει να απορρίψετε υπάρχοντα που δεν “πυροδοτούν χαρά”. Και αυτό είναι πραγματικά το πρόβλημα.

Η σοφή υπηρέτριά μου θα εγκαταλείψει τις επιεικείς κουβέντες της χαράς και θα χρησιμοποιήσει αντ’ αυτού μια πιο σκληρή, απλή γλώσσα για να αξιολογήσει όλα αυτά τα πράγματα: έχουν ακόμα χρήση; Τα περισσότερα από αυτά πιθανώς ναι, και ό,τι όχι ήταν μάλλον πολύ άχρηστο εξ αρχής. Εξάλλου, η χρησιμότητα δεν είναι το πρωταρχικό κριτήριο για τις αγοραστικές συνήθειες πολλών ανθρώπων. Αλλά το να διαπιστώσετε ότι έχετε ένα σπίτι γεμάτο με πράγματα χρήσιμα αλλά ποτέ δεν τα χρησιμοποιήσατε θα έχει την προοπτική του δικού του είδους σοφίας. Δεν θα προκαλέσει χαρά να το αντιληφθείς, αλλά η αναζήτηση για να βρεις χαρά σε όλα αυτά τα πράγματα δεν ήταν ποτέ μια καλή στρατηγική για αρχή. Αυτό, επίσης, αφορά ταυτόχρονα τα πάντα.