Ευρώπη, ώρα μηδέν!

Ο νομικός πολιτισμός και τα δημοκρατικά κεκτημένα δεν κρίνονται ούτε στη θεωρία ούτε σε συνθήκες κανονικότητας. Κρίνονται στις καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, στο πεδίο της σύγκρουσης αντιτιθέμενων συμφερόντων, εκεί που διασταυρώνονται το εφικτό με το αναγκαίο, το γράμμα του νόμου με το γράμμα της ζωής.

Στην περίπτωση της έκρηξης των προσφυγικών ροών ένα τμήμα της δημοκρατικής περιουσίας της Ενωμένης Ευρώπης μοιάζει να ξοδεύεται στο ταμείο των σκοπιμοτήτων. Νομικά πλαίσια που συμπυκνώνουν προσπάθειες δεκαετιών και ενσωματώνουν τις παραδόσεις του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης γίνονται χαρτοπόλεμος, μπροστά σε ξενοφοβικές εμμονές και εθνικιστικές περιχαρακώσεις.

Τα σύνορα κλείνουν και μαζί τους ανοίγουν λογαριασμοί με την Ιστορία. Η Ενωμένη Ευρώπη που μόχθησε να πραγματώσει  τη διεύρυνση, ανοίγοντας την πόρτα της σε χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, βρίσκεται αντιμέτωπη με πρακτικές ψυχροπολεμικές και αντιλήψεις τυπικά αντιευρωπαϊκές.

Το χειρότερο είναι, μάλιστα, ότι προ της ανάγκης να προκύψουν λύσεις επιχειρείται  ο ακρωτηριασμός βασικών πυλώνων του διεθνούς δικαίου και η ακύρωση συνθηκών που διέπουν το προσφυγικό καθεστώς.  Την ίδια ώρα, για παράδειγμα, που η σύνοδος κορυφής συζητά ένα συγκεκριμένο πλαίσιο διαχείρισης των ροών, στο εσωτερικό της Ένωσης εκδηλώνονται τάσεις αυτονόμησης που κονιορτοποιούν τους κοινούς τόπους, τις οποίες έρχεται εκ των υστέρων να επαινέσει, μάλιστα, όχι όποιος όποιος, αλλά ο ίδιος ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου!

Το κρισιμότερο είναι, ωστόσο, ότι η ίδια η Ενωμένη Ευρώπη μπροστά στον έκτακτο χαρακτήρα των στιγμών μοιάζει να βάζει νερό στο κρασί της και να ανέχεται μονομερή τετελεσμένα, όπως συμβαίνει με το αδιανόητο κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου και τον εγκλωβισμό χιλιάδων προσφύγων στο ελληνικό έδαφος.

Προσέξτε μάλιστα την αντίφαση: την ίδια ώρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση συζητά με την Τουρκία για τη διαχείριση των ροών και αναζητά φόρμουλες διευθέτησης – οριακού χαρακτήρα, επίσης, από άποψη διεθνούς δικαίου, καθώς μαζικές επιστροφές προσφύγων δεν προβλέπονται – το μπλοκ του Βίζεγκραντ και η Αυστρία διαμηνύουν ότι δεν πρόκειται να αποδεχθούν καμία απόφαση κατανομής.

Αλλά, αν είναι έτσι, τότε προς τι οι επαφές, οι σύνοδοι, ακόμα και τα στραβά μάτια στην όξυνση του τουρκικού αυταρχισμού; Ακόμα κι αν η Ευρώπη καταφέρει να φθάσει σε συμφωνία με την Άγκυρα για την επανεισδοχή προσφύγων από την Ελλάδα και την αποστολή ισάριθμων στην Ευρώπη, ποιος εγγυάται για την τύχη τους, όταν  Τσέχοι, Πολωνοί, Ούγγροι και Σλοβάκοι τους αντιμετωπίζουν ως ανεπιθύμητους εισβολείς;

Οι πολυεθνικές ενώσεις επιβιώνουν μόνο ως συλλογικότητες και όχι ως αθροίσματα αλληλουποβλεπόμενων συνεταίρων. Υπάρχουν στη βάση κοινών παραδοχών, νομικών δεσμεύσεων και δημοκρατικών κανόνων. Αν αφαιρέσεις κάτι απ’ όλα αυτά, κινδυνεύουν να καταρρεύσουν όπως οι πύργοι από τα τραπουλόχαρτα.

Η Ενωμένη Ευρώπη έχει και το πλαίσιο και τους κανόνες. Αν αποδεχθεί τη βάναυση παραβίαση τους στο όνομα των εκτάκτων συνθηκών, τότε θα έχει αποδεχθεί και το τέλος της ίδιας. Αργά ή γρήγορα…

*Ο Χρήστος Μαχαίρας είναι δημοσιογράφος.