Στέλιος Ορφανίδης στο NEWS 24/7: Η στρεβλή πληροφόρηση είναι παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Την τρέχουσα εβδομάδα το iMedD διοργανώνει την Διεθνή Εβδομάδα Δημοσιογραφίας: A Matter of Trust, φέρνοντας στο επίκεντρο το ζήτημα της εμπιστοσύνης στην δημοσιογραφία.

Στο πλαίσιο αυτό, το NEWS 24/7 συνομίλησε με τον δημοσιογράφο του OCCPR(Organized Crime and Corruption Reporting Project) από την Κύπρο, Στέλιο Ορφανίδη, για τους κινδύνους του δημοσιογραφικού επαγγελμάτος, πώς αυτοί έχουν αυξηθεί κατά την διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία αλλά και πόσο αυτός έχει επηρεάσει την φύση και τις μεθόδους του διεθνούς οικονομικού εγκλήματος και την αλληλεπίδρασή του με τις κυβερνήσεις.

Πόλεμος, Πούτιν και Δημοσιογραφία

“Το έργο των δημοσιογράφων που δραστηριοποιούνται στην διερευνητική δημοσιογραφία επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό” από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, υπογραμμίζει ο Στέλιος Ορφανίδης και εξηγεί: “Από μόνη της, η έναρξη των εχθροπραξιών είχε ως άμεσο αποτέλεσμα οι συνάδελφοι να «σηκώσουν» τα μανίκια. Ξαφνικά, συνειδητοποιήσαμε με τι έχουμε να κάνουμε. Κι αυτό έστρεψε την προσοχή πολλών συναδέλφων στη Ρωσία, στις δραστηριότητες του καθεστώτος Πούτιν και όσων επωφελούνται από τη σχέση τους με αυτό. Πολλά Μέσα Ενημέρωσης δημοσίευσαν τις αμέσως επόμενες ημέρες και εβδομάδες εκτενέστατα ρεπορτάζ για παράνομες δραστηριότητες ρώσων ολιγαρχών. Αποκάλυψαν έτσι κρυμμένα περιουσιακά στοιχεία αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ και άλλες παράνομες δραστηριότητες. Ας μου επιτραπεί να καταθέσω τη δική μου μαρτυρία σε αυτό το σημείο. Η συνεργασία δεκάδων συναδέλφων στο OCCRP και σε άλλα συνεργαζόμενα Μέσα Ενημέρωσης στη Δύση κατάφερε να δημιουργήσει σε χρόνο ρεκόρ το Russian Asset Tracker, μια ιστοσελίδα που καταγράφει περιουσιακά στοιχεία αξίας δισεκατομμυρίων επιφανών Ρώσων επιχειρηματιών και πολιτικών, πολλά εκ των οποίων ήταν κρυμμένα σε εταιρείες-κέλυφη.

Εκτός από το μεγάλο ενδιαφέρον όμως, ο πόλεμος σήμαινε για τους δημοσιογράφους, κυρίως σε Ρωσία και Ουκρανία, και την εμφάνιση ή την αύξηση του μεγέθους των κινδύνων με τους οποίους έρχονται αντιμέτωποι κατά την άσκηση του επαγγέλματος. Μάλιστα, ο Ορφανίδης παρομοιάζει τις πρακτικές του Πούτιν και με εκείνες του Γ’ Ράιχ.

“Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το καθεστώς Πούτιν εκμεταλλεύτηκε τον πόλεμο που το ίδιο προκάλεσε ώστε να επιφέρει ακόμη ένα πλήγμα στην ελευθερία του Τύπου, επιδιώκοντας τον συγχρονισμό της ειδησεογραφίας για σκοπούς προπαγάνδας, όπως δηλαδή κι οι Ναζί με την πρακτική της Gleichschaltung.  Ώθησε έτσι μεγάλη μερίδα ρώσων συναδέλφων στην αναζήτηση καταφυγίου στο εξωτερικό. Ακόμη χειρότερα, συνάδελφοι στην Ουκρανία βρέθηκαν σε κατάλογο ατόμων τα οποία είχαν εντολή να συλλάβουν οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Αυτή η στοχοποίηση, σε συνδυασμό με την καταστροφή υποδομών, δυσχέρανε το έργο τους, αναμφίβολα, αλλά από την άλλη τους έκανε να πεισμώσουν”.

η ενημέρωση του κυπριακού κοινού είναι πολύ σημαντική υπόθεση για το Κρεμλίνο για να την αφήσει στην τύχη

Η απόπειρα ελέγχου ΜΜΕ από τον ρωσικό παράγοντα όμως, δεν είναι νέα και δεν περιορίζεται στα χωρικά και χρονικά όρια του εν εξελίξει πολέμου. Ως τέτοιο παράδειγμα ο δημοσιογράφος φέρνει την Κύπρο, όπου μεγαλοδικηγόρος, με “τρανταχτά ονόματα του ρωσικού ολιγαρχικού Πανθέου” στο πελατολόγιό του,  εξαγόρασε Μέσο Ενημέρωσης.

“Υπάρχουν κι άλλες παρόμοιες περιπτώσεις Μέσων που ελέγχονται από ορκωτούς λογιστές και δικηγόρους με παρόμοιες διασυνδέσεις. Αποτέλεσμά τέτοιων φαινομένων είναι η σχεδόν πλήρης υποταγή της δημοσιογραφίας στη ρωσική ολιγαρχία”, αναφέρει χαρακτηριστικά.

“Εκείνο, όμως, που για μένα ξεπέρασε κάθε όριο, ήταν αυτό που έγινε στο νησί πριν μερικά χρόνια. Διορίστηκε γενικός διευθυντής του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου, της κρατικής ραδιοτηλεόρασης δηλαδή, ένα διευθυντικό στέλεχος τράπεζας ρωσικών συμφερόντων με αμαρτωλό παρελθόν. Σε αυτήν μεγαλομέτοχος ήταν η κρατική VTB, η τράπεζα δηλαδή που ελέγχει άμεσα ο Πούτιν. Φαίνεται ότι η ενημέρωση του κυπριακού κοινού είναι πολύ σημαντική υπόθεση για το Κρεμλίνο για να την αφήσει στην τύχη“.

Το περιβάλλον για τους δημοσιογράφους στην Ελλάδα επιδεινώνεται

Παρά τις όποιες ενστάσεις της κυβέρνησης, η έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα(RSF) έχει κατατάξει την Ελλάδα στην 108η θέση παγκοσμίως σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου. Η δολοφονία Καραϊβάζ, οι διώξεις και οι παρακολουθήσεις δημοσιογράφων, υποστηρίζουν αυτή την κατάταξη. Πρόκειται για πρακτικές που, όπως λέει ο Στέλιος Ορφανίδης, όχι μόνο πλήττουν τον πλουραλισμό αλλά και υπονομεύουν το κράτος δικαίου.

“Τα τελευταία χρόνια γίναμε δυστυχώς μάρτυρες δολοφονιών δημοσιογράφων σε πολλές χώρες του δυτικού ημισφαιρίου αλλά και σε χώρες της ΕΕ. Ορισμένες δολοφονίες, όπως αυτή της Δάφνης Καρουάνα Γαλίζια στη Μάλτα ή του Γιαν Κούτσιακ στη Σλοβακία έχουν σε μεγάλο βαθμό εξιχνιαστεί, κάτι που είναι θετικό για το κλίμα στο οποίο καλείται ο Τύπος να λειτουργήσει σε αυτές τις χώρες. Αυτό όμως δεν έγινε μετά τη δολοφονία του συναδέλφου Γιώργου Καραϊβάζ στην Ελλάδα.

Αντίθετα, κρίνω ότι το περιβάλλον για δημοσιογράφους στην Ελλάδα επιδεινώνεται. Γίναμε μάρτυρες μιας καταχρηστικής λειτουργίας των θεσμών με την απόφαση για παραπομπή δημοσιογράφων στον Άρειο Πάγο από μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία για την υπόθεση Novartis. Ταυτόχρονα, βλέπουμε στελέχη της εκτελεστικής εξουσίας να επιτίθενται δημόσια σε λειτουργούς του Τύπου, τα τηλέφωνα συναδέλφων να παρακολουθούνται και να γίνονται δυσμενείς διακρίσεις εις βάρος ορισμένων Mέσων Eνημέρωσης. Αυτές δεν είναι υγιείς πρακτικές σε μια δημοκρατία και όχι μόνο πλήττουν τον πλουραλισμό αλλά και υπονομεύουν το κράτος δικαίου. Θέλω να πιστεύω ότι αυτοί οι παράγοντες που επιτρέπουν τέτοια φαινόμενα θα εκλείψουν”.

Σε Ελλάδα και Κύπρο υπάρχει ασφυκτικός έλεγχος των μέσων ενημέρωσης από κυβερνήσεις, πολιτικές οργανώσεις και άτομα με διασυνδέσεις με την πολιτική ή ισχυρό οικονομικό εκτόπισμα

“Σε Ελλάδα και Κύπρο υπάρχει ασφυκτικός έλεγχος των μέσων ενημέρωσης από κυβερνήσεις, πολιτικές οργανώσεις και άτομα με διασυνδέσεις με την πολιτική ή ισχυρό οικονομικό εκτόπισμα. Ενώ αυτό το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο στον χώρο των ελληνόφωνων Μέσων Ενημέρωσης, δεν απαντάται εκεί αποκλειστικά. Το παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια και σε κάποιες χώρες της Ευρώπης αλλά και στις ΗΠΑ με αποτέλεσμα τον κίνδυνο εκτροχιασμού του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι εξαρτήσεις δημοσιογράφων δεν επιτρέπουν σε αυτούς να ασκήσουν το λειτούργημά τους όπως οφείλουν. Συνεπώς, δεν είναι υπερβολή η παραδοχή ότι, είτε άμεσα είτε έμμεσα, η στρεβλωμένη πληροφόρηση παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό της πληροφόρησης και της έκφρασης, με συνεπακόλουθο τη δυσλειτουργία της δημοκρατίας. Και έτσι προσφέρει όχι μόνο κίνητρα στις πολιτικές ηγεσίες να διατηρήσουν τα ελλείμματα πλουραλισμού, αλλά και τα μέσα να διατηρήσουν αυτά τα ελλείμματα”.

“Δουλεύουν οι κυρώσεις;”

H ρωσική εισβολή στην Ουκρανία όμως, πέρα από τις δραματικές επιπτώσεις στους λαούς των άμεσα εμπλεκομένων, έφερε αλλαγές και στις διαδρομές μέσω των οποίων “κινείται” το χρήμα των Ρώσων ολιγαρχών. Κατά πόσο όμως, μπορούν οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί να περιορίσουν τις ροές και να πλήξουν τον Πούτιν και τους συμμάχους του;

“Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία πυροδότησε μία άνευ προηγουμένου αντίδραση στη Δύση. Οι ΗΠΑ, οι χώρες της ΕΕ και τα πλείστα μέλη του ΝΑΤΟ, όπως και άλλες κυβερνήσεις κρατών της Δύσης, συντόνισαν τις προσπάθειές τους επιβάλλοντας κυρώσεις στοχεύοντας, όχι μόνο μεμονωμένα άτομα ή εταιρείες, αλλά ολόκληρη τη ρωσική οικονομία”, αναφέρει ο Ορφανίδης. “Οι δυτικοί εταίροι απέκλεισαν ρωσικές τράπεζες από το Swift, επέβαλαν περιορισμούς στις εισαγωγές πετρελαίου από τη Ρωσία, η οποία αντέδρασε επιβάλλοντας κυρώσεις στον εαυτό της, τερματίζοντας ως γνωστόν την παροχή φυσικού αερίου στη Γερμανία. Επίσης, ο ιδιωτικός επιχειρηματικός τομέας δεν έμεινε αδρανής και μεγάλες εταιρείες με δραστηριότητες στη Ρωσία άρχισαν να αποσύρονται. Αναμφίβολα, αυτές οι ενέργειες που έχουν ως απώτερο στόχο να περιορίσουν τους πόρους στη διάθεση του ρωσικού κράτους για τον πόλεμο, προκάλεσαν τριγμούς στη ρωσική οικονομία, μια και η δραστικότητά τους επισκιάζει, ως προς τις επιπτώσεις, κυρώσεις που επιβλήθηκαν στο παρελθόν, όπως για την περίπτωση Μαγνίτσκι ή ακόμα και την προσάρτηση της Κριμαίας, πριν οκτώ χρόνια. Η καίρια όμως διαφορά, αυτήν τη φορά, είναι ότι στήθηκαν και μηχανισμοί για την επιβολή των κυρώσεων, την δέσμευση περιουσιακών στοιχείων επηρεαζόμενων ή και την κατάσχεσή τους.

Με τις κυρώσεις να έχουν διαμορφώσει νέα δεδομένα, επηρεαζόμενες ρωσικές επιχειρήσεις, μέτοχοί τους, διάφοροι ολιγάρχες και άλλα ισχυρά πρόσωπα στη Ρωσία έχουν προσαρμόσει τη δράση τους. Κάποιοι στρέφονται πλέον σε άλλου είδους υπηρεσίες με στόχο να περιορίσουν τον κίνδυνο δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων, όπως με την αλλαγή μετοχικών δομών, ώστε να διαφυλαχτούν τα συμφέροντα τελικών δικαιούχων με τη χρήση ονομαστικών μετόχων. Τη δράση τους προσάρμοσαν επίσης εταιρείες οι οποίες μέχρι τον Φεβρουάριο νόμιμα εξήγαγαν πετρέλαιο από τη Ρωσία ενώ τώρα το εξάγουν λαθραία. Αυτές οι πρακτικές, φυσικά, ενώ είναι σε κάποιο βαθμό αναμενόμενες, είναι επιτυχείς στο βαθμό που οι αρχές των δυτικών κρατών το επιτρέπουν. Και εδώ βρίσκεται η μεγάλη πρόκληση. Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, όπου δρουν ιδιώτες με επιρροή και με συμφέρον στη συνεργασία με τη Ρωσία, βρίσκονται σε μεγάλο πειρασμό. Ορισμένες κυβερνήσεις υποκύπτουν σε αυτόν. Κάποιες ανέχονται τέτοια φαινόμενα, άλλες τα ενθαρρύνουν παρά το γεγονός ότι συναποφάσισαν την επιβολή κυρώσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνεπώς η πλειοψηφία των κρατών της ΕΕ και της Δύσης που επέβαλαν κυρώσεις και πράγματι επιθυμούν τον τερματισμό της επιθετικότητας του Πούτιν, πρέπει να παρακολουθούν την αποτελεσματικότητά τους και να προσαρμόζουν τα μέτρα τους αναλόγως”.

Ο Στέλιος Ορφανίδης συμμετέχει στην συζήτηση με θέμα “Διερεύνηση του διασυνοριακού οικονομικού εγκλήματος μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία”, την Παρασκευή, 7 Οκτωβρίου, στις 16:30/ Η συζήτηση λαμβάνει χώρα στα πλαίσια της Διεθνούς Εβδομάδας Δημοσιογραφίας από το iMEdD*.

*Για πέντε ημέρες μέλη της δημοσιογραφικής κοινότητας, εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών και ανεξάρτητων μέσων ανταλλάσσουν εμπειρίες, απόψεις και γνώσεις γύρω από το ζήτημα της εμπιστοσύνης στη δημοσιογραφία. Το iMEdD (incubator for Media Education and Development), στην τέταρτη χρονιά λειτουργίας του, επανέρχεται με μια διευρυμένη και ανανεωμένη ετήσια διοργάνωση, τοποθετώντας στο επίκεντρο το ζήτημα της εμπιστοσύνης στη δημοσιογραφία, σε μια προσπάθεια να εξεταστούν βαθύτερα οι αιτίες, οι επιπτώσεις αλλά και οι πιθανοί τρόποι να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη του κοινού. Η Διεθνής Εβδομάδα Δημοσιογραφίας θα πραγματοποιηθεί από τις 5 ως τις 9 Οκτωβρίου 2022 στην καρδιά της Αθήνας στο εμβληματικό κτίριο του Ωδείου Αθηνών. Θα παρευρεθούν καταξιωμένοι Έλληνες και διεθνείς ομιλητές, επαγγελματίες των Μέσων, εκπρόσωποι διεθνών ΜΜΕ και ανεξάρτητων Οργανισμών όπως: Arena for Journalism, GIJN, PolitiFact, Trusting News, BIRN, Solomon, AWJP, API, EDJNet κ.α. Πλήθος εργαστηρίων, ομιλιών, συζητήσεων, case studies, ειδικών προβολών και άλλων δράσεων, θα συμπληρώσουν το πρόγραμμα του πενθημέρου με το European Press Prize Community Event 2022 να εξελίσσεται την τελευταία ημέρα. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη συμμετοχή δημοσιογραφικών οργανισμών και ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης από την Ελλάδα και το εξωτερικό, που θα βρίσκονται στο “Media Village” της διοργάνωσης και θα παρουσιάσουν το έργο και το όραμά τους μέσα από τα δικά τους sessions.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις