Υπάρχει ηθική στη μακροοικονομική επιστήμη;

Το πώς οι ηθικές πεποιθήσεις επηρεάζουν τη Μακροοικονομική επιστήμη περιγράφει ο Νίκος Κουτσιαράς, αναπληρωτής καθηγητής στο ΕΚΠΑ στο νέο του βιβλίο, “Ηθική της Μακροοικονομικής” (εκδόσεις Παπαζήσης, 2024). Σε μια περίοδο, όπου προτάσσεται ένας ισοπεδωτικός οικονομικός ορθολογισμός και μια – όπως σημειώνει ο συγγραφέας – “ιδιότυπη τεχνική αφαλάτωση και η ουσιαστική αποσιώπηση των αξιολογικών κρίσεων”, ο κ. Κουτσιαράς επιχειρεί μια καταβύθιση στον “πυρήνα” του ”αναλύειν”, επιχειρώντας να ψηλαφήσει μέσα από εναλλακτικές διανοητικές, αλλά και φιλοσοφικές επεξεργασίες τους δρόμους όπου “βαδίζουν” όσοι και όσες επιχειρούν να ερμηνεύσουν τα οικονομικά φαινόμενα.

‘Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας, οι αξιακές πεποιθήσεις εμφιλοχωρούν στις αναλύσεις και επηρεάζουν τις μεθοδολογικές παραδοχές, κάτι που συχνά “αποτάσσεται” ως πρακτική από αναλυτές και “ορθόδοξους αναλυτές”.

“Η μικροοικονομική θεμελίωση της μακροοικονομικής καθ’ εαυτήν και, πολύ περισσότερο ο τρόπος εφαρμογής της, διευκολύνονται, αλλά δεν υπαγορεύονται αποκλειστικώς από την πρόοδο της οικονομικής αναλυτικής τεχνογνωσίας – δεν απηχούν αμιγείς μεθοδολογικές καινοτομίες. Στην λογική-αφαιρετική μέθοδο της κρατούσας μακροοικονομικής θεωρίας είναι κρυμμένες αξιακές πεποιθήσεις, οι οποίες εντοπίζονται στις μεθοδολογικές παραδοχές, αντανακλώνται στις αφηγήσεις –στα υποδείγματα– των αθροιστικών φαινομένων και ενδημούν στις κανονιστικές συνδηλώσεις των αφηγήσεων τούτων. Η τεχνική αφαλάτωση και η ουσιαστική αποσιώπηση των αξιολογικών κρίσεων μπορεί να συντηρούν –μέχρι πού;– την ακαδημαϊκή επιστημονική αυτοπεποίθηση, όμως δυσχεραίνουν και στρεβλώνουν την ιστορική αυτογνωσία του κλάδου και, πιθανώς, περιστέλλουν την πρακτική συμβολή του” τονίζει ο Νίκος Κουτσιαράς στη σελ. 27 του βιβλίου.

Επίσης τονίζει ότι “η επιστημονική αξίωση της σύγχρονης μακροοικονομικής θεωρίας παραπέμπει –κάποιες φορές τείνει να εξαντλείται– στην εκλέπτυνση και στον φορμαλισμό. Όμως, τα όρια της μακροοικονομικής επιστήμης είναι αντικειμενικά: τα τεχνικώς άρτια και αισθητικώς ελκυστικά υποδείγματα αδυνατούν να συλλάβουν το πολύπλοκο μακροοικονομικό φαινόμενο. Πολύ περισσότερο, η αμιγώς επιστημονική καθοδήγηση της μακροοικονομικής πολιτικής είναι ευάλωτη τόσο στο επιστημονικό σφάλμα –την υποτίμηση της εμπειρικής πολυπλοκότητας– όσο και σε αυτό της τεχνοκρατικής-εργαλειακής θεώρησης της πολιτικής. Η μακροοικονομική πολιτική στηρίζεται πράγματι στα συμπεράσματα και τις συστάσεις της (πεπερασμένης) μακροοικονομικής επιστήμης, ωστόσο, η Γνώση, η επίγνωση των θεσμικών και εθιμικών περιορισμών, η διαίσθηση και, κάποιες φορές, η κοινή λογική συνιστούν εισροές εκ των ων ουκ άνευ. Ίσως, ο (πλατωνικός) φιλόσοφος βασιλιάς δεν είναι οικονομολόγος”. (σελ. 59-60)

Παραθέτοντας, δε, ένα παράδειγμα, εστιάζει στο “πράττειν” των κεντρικών τραπεζών. “Το καθεστώς ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών αφίσταται των απαιτήσεων της σύγχρονης νομισματικής πολιτικής. Κατ’ αρχάς, η αναγνώριση της αμφίδρομης σχέσης μεταξύ νομισματικών αποφάσεων και περιουσιακής και εισοδηματικής ανισότητας προσβάλλει την σκοπιμότητα και αναιρεί την ηθικότητα της πολιτικής ανεξαρτησίας. Οι συναρτήσεις στόχων και απόκρισης της κεντρικής τράπεζας ή, θεωρητικώς ακριβέστερα, ο κατά περίστασιν συμβιβασμός ανάμεσα στους συμβατικούς στόχους της νομισματικής πολιτικής, (πρέπει να) απηχεί την συνάρτηση ευημερίας της κοινωνίας – να αντανακλά τις πολιτικές ιδέες και τις ηθικές επιλογές των εκλεγμένων αντιπροσώπων της τελευταίας. Η ωφελιμιστική, η ρωλσιανή ή κάποια άλλη στρατηγική νομισματικής πολιτικής, (πρέπει να) είναι ευθεία απόρροια της εντολής που ανατίθεται στον κεντρικό τραπεζίτη.” (σελ. 275)

Τέλος, σημειώνει ότι “η ιστορία της μακροοικονομικής πολιτικής περιγράφει την αλληλεπίδραση τριών κόσμων: των ιδεών, των συμβάντων, της πολιτικής. Η επίδραση των μακροοικονομικών ιδεών είναι κάποιες φορές καθοριστική –για καλό ή για κακό, όπως διευκρινίζει ο Κέυνς–, και άλλοτε αδύναμη. Οι σοβαρές οικονομικές διαταραχές και, κυρίως, οι απροσδόκητες και βαθιές κρίσεις υποκινούν μεγάλες μακροοικονομικές μεταρρυθμίσεις, η διανοητική θεμελίωση των οποίων, όμως, δεν συμβαδίζει κατ’ ανάγκην με τις κρατούσες μακροοικονομικές ιδέες – η θεωρία μεταρρυθμίζεται και αυτή. Οι πράξεις των ιθυνόντων, άλλωστε, απηχούν τις ηθικές πεποιθήσεις τους πρωτίστως, και κατά κανόνα συνίστανται στην πρόκριση του σωστού λάθους.”(σελ. 359)

Ο Νίκος Κουτσιαράς είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης). Τα κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντά του αφορούν στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, στην απασχόληση και την πολιτική αγοράς εργασίας, στην κοινωνική πολιτική και στην οικονομική και νομισματική ένωση και τη μακροοικονομική πολιτική.

*Η “Ηθική της Μακροοικονομικής” του Νίκου Κουτσιαρά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήσης