Οι κάτοικοι του Πόρου λένε “όχι” στις ιχθυοκαλλιέργειες

Τον προηγούμενο μήνα χιλιάδες κάτοικοι του Πόρου κατέβηκαν στο λιμάνι για να δηλώσουν την αντίθεσή τους για τις Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) που αναμένεται να περάσουν με προεδρικό διάταγμα.

Γιατί όμως υπάρχει τόσο μεγάλη άρνηση στο συγκεκριμένο νησί, δεδομένου ότι ήδη υπάρχει παρουσία ιχθυοκαλλιεργειών; Μιλήσαμε με κατοίκους για να ακούσουμε όσα έχουν να πουν και με ειδικούς για να μάθουμε τις αρνητικές συνέπειες που αποδεδειγμένα έχουν οι ιχθυοκαλλιέργειες στο υδάτινο περιβάλλον.

«Όπου υπάρχουν ιχθυοκαλλιέργειες έχει καεί ο τόπος»

Ο Γιάννης Καπασάκης από τότε που θυμάται τον εαυτό του είναι με μια μάσκα στους βυθούς του Βορειοδυτικού Πόρου. Κάθε χρόνο επισκέπτεται το νησί και αναπόφευκτα βλέπει μπροστά στα μάτια του τις αλλαγές που έχουν έρθει με τις ιχθυοκαλλιέργειες που εγκαταστάθηκαν εδώ και μερικές δεκαετίες στις βορειοδυτικές ακτές.

Όπως θυμάται, όταν ήταν μικρό παιδί, την δεκαετία του 80’ οι περιοχές αυτές ήταν πλήρως αποκομμένες και όποιος είχε σπίτι σε αυτό το μέρος του νησιού κινούνταν με γαϊδουράκια. Σε αυτές τις ακτές τα πανέμορφα κολπάκια δεν ήταν προσβάσιμα από ξηρά και έτσι ήταν συχνό να τις επισκέπτονται με καραβάκια.

Από τότε που ήρθαν οι πρώτοι κλωβοί στους απάνεμους κόλπους όμως «μπορώ να πω ότι βλέπω ότι ο βυθός έχει καταστραφεί ολοσχερώς. Και να φύγουν τα υφιστάμενα ιχθυοτροφεία, δεν πρόκειται να επανέλθει ο βυθός στην πρότερη κατάσταση που ήταν δεκαετίες πριν. Έχω μνήμες του βυθού 50 χρόνια πίσω και θυμάμαι τις απέραντες εκτάσεις ποσειδωνίας» λέει ο ίδιος.

Την υποβάθμιση του βυθού στην συγκεκριμένη περιοχή έχει αναδείξει σε μελέτη της και ο οργανισμός iSea.

Την θλίψη του για την υποβάθμιση του βυθού στις περιοχές που σήμερα υπάρχουν ιχθυοκαλλιέργειες μοιράζεται και ο Γιώργος Αναγνωστόπουλος, ψαράς και ιδιοκτήτης ταβέρνας στον Πόρο.

«Όπου υπάρχουν ιχθυοκαλλιέργειες έχει καεί ο τόπος. Στον βυθό δεν έχει μείνει τίποτα, δεν φυτρώνει τίποτα. Κάποτε σε αυτούς τους τόπους είχε πολλά ψάρια και ποδειδωνία. Τώρα δεν υπάρχει τίποτα πια. Τα ψάρια που πιάνονται σε αυτές τις περιοχές, είναι εντελώς άχρηστα. Τα πιάνεις και λίγο αργότερα σκάνε οι κοιλιές τους και έχουν μια περίεργη μυρωδιά. Είναι πολύ κακής ποιότητας ψάρια. Μάλλον αυτό γίνεται επειδή κάθονται κάτω από τα κλουβιά και τρώνε τα λύματα από τα άλλα ψάρια» λέει ο ίδιος από την εμπειρία του στην θάλασσα.

Μάλιστα, όπως τονίζει αν αυξηθεί με τις ΠΟΑΥ οι εκτάσεις όπου μπορούν να αναπτυχθούν υδατοκαλλιέργειες οι τοπικοί αλιείς θα δυσκολευτούν πολύ. «Όλη η βορεινή πλευρά του Πόρου είναι ψαρότοποι όπου ψαρεύουν τα σκάφη, της παράκτιας αλιείας. Αν γίνει βιομηχανική περιοχή δεν θα μπορούμε να ψαρέψουμε πια».

Πέρα από τους αλιείς οι κάτοικοι αντιτίθενται στην επέκταση των ιχθυοκαλλιεργειών επειδή τα μεγαλύτερα έσοδα για το νησί έρχονται από τον θαλάσσιο τουρισμό και αυτό θέλουν να αναπτύξουν.

«Εκεί που είναι σήμερα οι μονάδες, ήταν ένα τουριστικό καταφύγιο, ο κόλπος του Μπιστίου, όπου πήγαιναν πολλά σκάφη αναψυχής παλαιότερα για να κάνουν οι επισκέπτες τα μπάνια τους. Αυτό δεν μπορεί πλέον να γίνει λόγω του ότι οι κόλποι αυτοί έχουν γεμίσει με ιχθυοκαλλιέργειες. Και φανταστείτε αν έρθουν και άλλες, τι έχει να γίνει….Ο Πόρος αναπτύσσεται τουριστικά τα τελευταία χρόνια, ειδικά στον θαλάσσιο τουρισμό, και την χρειάζεται την βορεινή πλευρά» τονίζει ο Αναγνωστόπουλος.

Το ίδιο εξηγεί και η ιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού φορέα με έδρα τον Πόρο «Καθετή», Φαίη Ορφανίδου. Αν και πρόκειται κατα βάση για έναν πολιτιστικό φορέα αυτήν την περίοδο εστιάζει και στην προστασία του απειλούμενου περιβάλλοντος της περιοχής. Η κα Ορφανίδου περιγράφει ότι δεδομένης της εγγύτητας του νησιού από την Αθήνα υπάρχει πολύ μεγάλη προσέλκυση τουριστών ιστιοπλοικών και σκαφών που υποστηρίζουν την οικονομία του νησιού.

Αν επεκταθούν οι περιοχές όπου μπορούν να εγκατασταθούν ιχθυοκαλλιέργειες αυτό που την απασχολεί είναι ότι πέρα από το ότι οι κάτοικοι θα χάσουν μεγάλο μέρος της ακτογραμμής του νησιού, θα προκύψουν προβλήματα στις υποδομές. «Ήδη το καλοκαίρι έχουμε προβλήματα με το νερό, τι έχει να γίνει αν έρθουν και άλλες μονάδες; Επίσης, οι δρόμοι μας θα γεμίσουν με φορτηγά που θα πηγαινοέρχονται στις μονάδες».

Πόσο αρνητικές είναι οι ιχθυοκαλλιέργειες για το περιβάλλον;

Οι εμπειρικές παρατηρήσεις που μας μεταφέρουν οι πολίτες όμως υποστηρίζονται και από τα επιστημονικά δεδομένα. Για να μάθουμε περισσότερα απευθυνθήκαμε στον Μανώλη Τσαπάκη, Διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ που τα τελευταία 30 χρόνια ασχολείται επιστημονικά με τις ιχθυοκαλλιέργειες.

«Όπου υπάρχουν ανθρωπογενείς δράσεις υπάρχουν επιπτώσεις. Ακόμα και γλυκό νερό να βγαίνει από έναν αγωγό βιολογικού καθαρισμού θα υπάρχουν επιπτώσεις. Το θέμα είναι να μην αλλάξει η αλατότητα της περιοχής και να μην επηρεαστεί υπέρμετρα το οικοσύστημα της περιοχής» λέει και εξηγεί ότι «όπου φτιαχτεί μια μονάδα σίγουρα από κάτω θα υπάρχει υποβάθμιση. Δεν υπάρχει περίπτωση να μην υπάρξει υποβάθμιση γιατί οι τροφές και τα περιττώματα των ψαριών, θα δημιουργήσουν μια υποβάθμιση στο περιβάλλον κάτω από την από τους κλωβούς και αυτό μπορεί να ανάλογα με τα ρεύματα της περιοχής αλλά και τα βάθη της περιοχής να είναι πολύ μεγάλη ή πολύ μικρή».

Σύμφωνα με την νομοθεσία η επιτρεπόμενη υποβάθμιση μπορεί να αγγίζει τα 50 μέτρα απόσταση, πέρα από αυτά η ποιότητα του περιβάλλοντος πρέπει να διασφαλιστεί ότι μένει απείραχτο, σημειώνει ο ίδιος.

Σε μελέτη που συμμετείχε και το ΕΛΚΕΘΕ «είχαμε δείξει ότι οι επιπτώσεις μπορεί να φτάσουν μέχρι και 400 μέτρα κατάντη των ρευμάτων της περιοχής. Υπάρχουν και περιοχές σε μεγαλύτερες αποστάσεις οι οποίες μπορεί να έχουν επηρεαστεί. Αλλά υπήρξε και η περίπτωση που ποσειδωνία σε μικρότερη απόσταση δεν επηρεάστηκε. Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε που είναι η ποσειδωνία, να ξέρουμε τα ρεύματα και τη γεωμορφολογία της περιοχής, ώστε να γίνει η επιλογή μιας μονάδας» υπογραμμίζει ο ίδιος.

Αυτή την στιγμή δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη χαρτογράφηση της ποσειδωνίας σε όλη την χώρα. Παρόλα αυτά έχουν οριστεί από το 2011 Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ), δηλαδή περιοχές όπου μπορούν να εγκατασταθούν μεγάλες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας και πιο συγκεκριμένα «εντός των οποίων η συνολική έκταση μίσθωσης των μονάδων υδατοκαλλιέργειας της ΠΟΑΥ, ανεξαρτήτως εκτρεφόμενου είδους, είναι μεγαλύτερη των 100 στρεμμάτων». Άρα ορίστηκαν περιοχές χωρίς να γνωρίζουμε αν εκεί υπάρχει ποσειδωνία.

Όπως εξηγεί ο Τσαπάκης η νομοθεσία ορίζει ότι όταν πρόκειται να φτιαχτεί μια μονάδα τότε θα πρέπει να χαρτογραφηθεί η περιοχή (για ποσειδωνία και άλλα ενδιαιτήματα όπως τα ροδοφύκη) κατα την εκπόνηση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Και αυτό γιατι απαγορεύεται να τοποθετηθούν κλωβοί όταν από κάτω υπάρχουν λιβάδια ποσειδωνίας. «Το να υπάρχει χαρτογράφηση στο σύνολο της Ζώνης είναι κάτι που το ΕΛΚΕΘΕ έχει υποστηρίξει και έχει προσπαθήσει να συμβουλεύει την πολιτεία -όπως είναι ο ρόλος του. Και αυτό γιατι οι επιπτώσεις των υδατοκαλλιεργειών στην ποσειδωνία δεν είναι μόνο στην έκταση που είναι η μονάδα. Θα πρέπει να χαρτογραφηθούν όλα τα ενδιαιτήματα μέσα στη ζώνη, ώστε να μπορέσουμε να παρακολουθούμε τις πιθανές επιπτώσεις» λέει ο ίδιος.

Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, η επιστημονική κοινότητα με επιστημονικές εργασίες – όπου είναι και το ΕΛΚΕΘΕ- είχαν προτείνει στο παρελθόν να υπάρχει ένας περιορισμός στο να τοποθετούνται μονάδες ακόμα και αν υπάρχει ποσειδωνία στα 400 μέτρα μακριά. Όμως αυτό δεν έγινε δεκτό.

Πέρα από τις αρνητικές επιπτώσεις που εμφανίζονται, το ίδιο το πλαίσιο των ΠΟΑΥ προβληματίζει τον επιστήμονα. Και αυτό γιατί χρειάζεται εκσυγχρονισμός τόσο η νομοθεσία όσο και στο ειδικό χωροταξικό σχέδιο των ΠΟΑΥ. 

«Αυτή τη στιγμή το ειδικό χωροταξικό σχέδιο που διέπει τις υδατοκαλλιέργειες είναι του 2011. Τα ειδικά χωροταξικά αξιολογούνται στην πενταετία και αναθεωρούνται σε 10 έτη. Άρα έπρεπε να είχε αξιολογηθεί το 2021. Ακόμα και το καλύτερο να ήταν, θα έπρεπε να είχε αξιολογηθεί και αναθεωρηθεί και αυτό γιατί αλλάζουν οι τεχνολογίες, η γνώση, οι ανάγκες και η χρήση του παράκτιου οικοσυστήματος μεταβάλλεται. Αυτό προβλέπεται άλλωστε και στη νομοθεσία» λέει.

Συμπερασματικά όμως η προσωπική επιστημονική του άποψη είναι ότι οι υδατοκαλλιέργειες είναι μια καλή και φιλική προς το περιβάλλον δραστηριότητας, αρκεί να γίνεται με τις σωστές διαδικασίες, με σωστή χαρτογράφηση και με την παρακολούθηση που απαιτείται. «Αν υπάρχει ένα σωστό πλαίσιο, ένας σωστός έλεγχος, σωστή χωροθέτηση που να λαμβάνει υπόψη του όλα τα κριτήρια και το θαλάσσιο περιβάλλον αλλά και των χερσαίων χρήσεων, θεωρούμε ότι η υδατοκαλλιέργεια είναι ένας κλάδος ο οποίος μπορεί να προσφέρει στην επισιτιστική στρατηγική της χώρας μας αλλά και γενικότερα».

Σε τι φάση βρίσκεται η ΠΟΑΥ στον Πόρο;

Ήδη από το 2011 έχει οριστεί ένας χάρτης με τις ΠΟΑΥ, δηλαδή με χώρους στην θάλασσα που μπορούν να παραχωρηθούν για την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών. Κάθε ζώνη όμως για να εγκριθεί περνάει από μια ξεχωριστή διαδικασία μέχρι να δημοσιευτεί το προεδρικό διάταγμα που θα την οριστικοποιήσει.

 

Διαδραστικός χάρτης του Πόρου που δείχνει τις υπάρχουσες ιχθυοκαλλιέργειες και τις  ΠΟΑΥ. 

Στον Πόρο έχουν προχωρήσει σε πολλά στάδια (π.χ. έγκριση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων) και βρισκόνται στο στάδιο όπου έχει συγκροτηθεί το Συμβούλιο του ΚΕΣΥΠΟΘΑ για να αξιολογήσει χωροταξικά το θέμα και να προχωρήσει το προεδρικό διάταγμα.

Επανειλημμένα το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Πόρου (ακόμα και από αντιπαλες παρατάξεις) έχει γνωμοδοτήσει αρνητικά για τις ΠΟΑΥ που έχουν οριστεί στο βορειοδυτικό μέρος του νησιού. Όμως οι γνωμοδοτήσεις δεν μπορούν να βάλουν φρένο στην διαδικασία.

«Υπάρχει αρκετός θυμός στην περιοχή» λέει η κα. Ορφανίδου, «και αυτό έχει να κάνει με τις αρμοδιότητες που δίνονται στην τοπική αυτοδιοίκηση. Θεωρώ ότι για ένα τέτοιο μεγάλο αναπτυξιακό έργο σε μια περιοχή, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη του κόσμου. Δεν είναι δυνατόν να έρχεται κάποιος και να αποφασίζει το τι θα γίνει με τον τόπο σου και να μην λαμβάνεται υπόψην η γνώμη της τοπικής κοινωνίας. Και είναι πολύ σημαντικό ότι η αυτοδιοίκηση αγωνίζεται διαχρονικά ακόμα και η αντιπολίτευση για αυτό. Δεν εισακούεται η επιθυμία του κόσμου για τον τόπο του. Το μόνο που θέλουμε είναι να προστατευτεί το περιβάλλον και ο χαρακτήρας του νησιού μας».