Στον καιρό της Πανδημίας: Η Τέχνη που αντιστέκεται, η Τέχνη που επιμένει

Στον καιρό της Πανδημίας: Η Τέχνη που αντιστέκεται, η Τέχνη που επιμένει
Διαμαρτυρία καλλιτεχνών στο κέντρο της Θεσσαλονίκης MotionTeam

*Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου που ο Πολιτισμός παραμένει επισήμως ανενεργός, καταγράψαμε τις μικρές "επαναστάσεις" στο χώρο

“Είναι σημαντικό οι καλλιτέχνες να μην βρίσκονται εκτός της εξίσωσης. Δεν είμαστε στο περιθώριο. Είμαστε μέρος της ιστορίας μιας απάντησης: Δεν μπορούμε να καθόμαστε στην άκρη και να αφήνουμε τους άλλους να τη διαμορφώνουν”.

Στην άποψη που διατύπωσε, τον Σεπτέμβριο του 2015, ο Ανίς Καπούρ, η τέχνη διεκδικούσε το δικαίωμα στην πολιτική θέση (καμία σχέση με τη στράτευση φυσικά). Η αλήθεια είναι ότι η ευημερία άλλων χρόνων είχε θέσει υπό αμφισβήτηση, κατά καιρούς, το δικαίωμά της τέχνης να συμμετέχει στην “ιστορία της απάντησης”.  Ίσως, άλλωστε, και η ίδια η τέχνη, στη Δύση τουλάχιστον, κάπως νωθρή και δικαιολογημένα βολεμένη για λίγο, είχε εκχωρήσει αυτό το δικαίωμά της. Αλλά ο περίφημος Ινδο-Βρετανός εικαστικός το διεκδικούσε, έτσι, πάλι, ολοζώντανο, με αφορμή μία περιπατητική διαμαρτυρία, τότε, υπέρ των προσφύγων.

Σωστά! Η τέχνη έχει κύρια αποστολή τη διατύπωση της ερώτησης. Απαντήσεις διεκδικεί να δίνει, με τον τρόπο της και με τους όρους της, βάσει της ιστορικής συγκυρίας. Τότε που, πολύ συνειδητά, ακονίζει πάλι τα αντανακλαστικά της (καμιά φορά και τα δόντια της).

Η πανδημία του κορονοϊού. Η διαχείρισή της. Και η πολιτιστική διαχείριση εντός αυτού του ιστορικού πλαισίου, αφύπνισε την τέχνη και την ώθησε να αρχίσει να δίνει και απαντήσεις. Να διεκδικεί. Όσο οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αδυνατούν ή “ξεχνούν” να δώσουν απαντήσεις για το τί μέλλει γενέσθαι σ΄αυτόν τον τομέα, τόσο οι καλλιτέχνες αφυπνίζονται, πρώτοι. Το είδαμε πρόσφατα στη Γαλλία με τις καταλήψεις ιστορικών θεατρικών χώρων, όπως το Odeon, πρώτη φορά μετά τον Μάη του ΄68. Το είδαμε πρόσφατα στην Ισπανία με τη διοργάνωση μίας πολυπληθούς πειραματικής συναυλίας με υγειονομικά μέτρα. Το είδαμε πρόσφατα στην Ιταλία με τις καταλήψεις ανεκμετάλλευτων παλαιών κινηματογραφικών αιθουσών που προορίζονταν καταρχάς για άλλες χρήσεις. Το είδαμε στις ΗΠΑ πρώτα με το αντι-Τραμπ μέτωπο, ύστερα με το, επιτυχούς κατάληξης, αίτημα να ανοίξουν τα σινεμά. Το βλέπουμε σχεδόν απ΄την αρχή της πανδημίας στην Ελλάδα. Το βλέπουμε αλλά δεν το διαβάζουμε…

“Αφανείς” αλλά όχι και τόσο..

Πόσοι πήραμε χαμπάρι π.χ. ότι στις 19 Φεβρουαρίου, όσο η “Υπόθεση Λιγνάδη” εξελισσόταν και, ακριβώς την ημέρα που η Υπουργός Πολιτισμού παραχωρούσε επιτέλους την περιβόητη συνέντευξη Τύπου στην οποία μίλησε για τον τέως καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, χαρακτηρίζοντάς τον έναν “επικίνδυνο άνθρωπο” ο οποίος την “εξαπάτησε” γιατί είναι “ηθοποιός” και ξέρει να “υποκρίνεται”, η νέα καλλιτεχνική, μυστική κολεκτίβα “Αφανής Συμμετοχική Εταιρεία” που απαρτίζεται σχεδόν αποκλειστικά από πολύ νέους (20 +) καλλιτέχνες και σπουδαστές δραματικών σχολών, άφησε έξω από το κτίριο του ΥΠΠΟ ένα μεγάλο κεφάλι ψαριού κι ένα επιδαπέδιο πανό που έγραφε “το ψάρι βρωμάει απ΄το κεφάλι”; Ποιος ξέρει ότι πολύ νωρίτερα, στις 8 Φεβρουάριου, δύο μέρες μετά την συνέντευξη του Νίκου Σ, που άνοιξε για τον Λιγνάδη τον ασκό του Αιόλου, η ίδια κολεκτίβα είχε “φασκιώσει” το κτίριο του Εθνικού Θεάτρου στην Αγίου Κωνσταντίνου με αφίσες που, σε κίτρινο φόντο, έγραφαν με κεφαλαία, bold στοιχεία “Κάτι βρωμάει στο ελληνικό θέατρο“; Και πέρα από την συγκεκριμένη κολεκτίβα, ποιος είχε πληροφορηθεί ότι τις ημέρες που βρισκόταν σε εξέλιξη το σήριαλ Λιγνάδη εμφανίστηκαν στο Μπάγκειον της Ομόνοιας, αναρτημένα από αγνώστους, αλλά άψογα φτιαγμένα, γιγαντοπανό που ρώταγαν εκεί, όπως κρέμονταν “αυθάδικα” από τα παράθυρα, “Στους πόσους παιδεραστές παραιτείται μία κυβέρνηση;”

facebook/Afanis Symmetochiki Etaireia

 

Αν αυτά τα “χάπενινγκς” σαφούς πολιτικής θέσης και διεκδίκησης, πέρασαν απαρατήρητα από τα περισσότερα ΜΜΕ, υπάρχουν, εδώ και μήνες, πολλές άλλες καλλιτεχνικές δράσεις, αναδράσεις και αντιδράσεις που δεν επιτρέπουν σε κανέναν να χρησιμοποιεί το στερεότυπο “γιατί δεν μιλούν οι καλλιτέχνες”… Να θυμηθούμε μία σειρά από μικρές “επαναστάσεις” της Τέχνης τους τελευταίους μήνες μέχρι σήμερα;

facebook/Afanis Symmetochiki Etaireia

“Ούτε αμ, ούτε εμ…”

-Ιανουάριος 2020: Η πρώτη που μίλησε και μάλιστα προ έξαρσης κορονοϊού ήταν η αυτοδιαχειριζόμενη Ένωση Δικαιούχων Έργων Μουσικής (ΕΔΕΜ) διεκδικώντας το δικαίωμα της να αδειοδοτηθεί και να υπάρχει, όταν, μερικοί από τους κορυφαίους δημιουργούς του ελληνικού τραγουδιού (Σταμάτης Κραουνάκης, Λίνα Νικολακοπούλου, Φοίβος Δεληβοριάς, Γιώργος Ανδρέου, Παναγιώτης Καλαντζόπουλος, Θέμης Καραμουρατίδης, Παρασκευάς Καρασούλος, Κώστας Καλδάρας, Παντελής Αμπαζής, Λεωνίδας Μαριδάκης κ.ά.) ως επιστέγασμα της μεγάλης συνέντευξης Τύπου που είχαν δώσει λίγη ώρα πριν, βρέθηκαν κάτω από το κτίριο του ΥΠΠΟ, στην Μπουμπουλίνας, με συνθήματα όπως “Ό,τι και να πεις Μενδώνη, το τραγούδι δεν τελειώνει”. Και: “Ούτε άμ, ούτε εμ, άδεια τώρα στην ΕΔΕΜ”. Και: “Λίνα βγες στο μπαλκόνι να μας δεις”. Αντιλαμβάνεστε τί συνέβη όταν περαστικοί ή ακόμα και οι αστυνομικοί φύλαξης του Υπουργείου είδαν τόσες αναγνωρίσιμες προσωπικότητες να διαδηλώνουν στο πεζοδρόμιο της Μπουμπουλίνας..

“Support Art”

-Μάιος 2020: απρόβλεπτα, μέσα σε μια μέρα, έσκασε στο Facebook το “κίνημα” των “Support Art Workers” (“Υποστηρίζω τους Εργαζόμενους της Τέχνης”) με τη μορφή hashtag ή μηνύματος κάτω από το προφίλ χιλιάδων χρηστών. Η ευφυής καμπάνια των εργαζόμενων των πολυάριθμων ειδικοτήτων που απασχολούνται στον ευρύτατο τομέα του Πολιτισμού είχε στόχο να ευαισθητοποιήσει υπέρ όσων είχαν χτυπηθεί ήδη πολύ σκληρά από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Συνοδευόταν και από πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών που ξεπέρασαν τις 25.000, ενισχύοντας τρία βασικά αιτήματα προς την Πολιτεία: α) “να ανακοινώσει άμεσα ένα σχέδιο υποστήριξης για το επόμενο εξάμηνο”, β) “να αντιμετωπίσει άμεσα το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων, που παίρνει ιδιαίτερα μεγάλες διαστάσεις κάτω από τις νέες συνθήκες” και γ) “να ανακοινώσει σαφή και σταδιακό χάρτη της επιστροφής στην εργασία όπως συμβαίνει με όλους τους επαγγελματίες”.

 

Ως αποτέλεσμα της σοσιαλμηντιακής διαμαρτυρίας συστήθηκε η ομώνυμη, υπερκομματική, υπερκαλλιτεχνική κολεκτίβα ένα από τα πιο παραγωγικά, δημιουργικά και ενδιαφέροντα πράγματα που κυοφόρησε ο, ανενεργός λόγω κορονοϊού, χώρος του Πολιτισμού. Η κολεκτίβα έχει και ακτιβιστική δράση (αλλά όχι μόνον τέτοια), παρουσία στις συντεχνιακές εκλογές (π.χ. του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών) και οι παρεμβάσεις της έκτοτε, δεν περιορίζονται στην καταγγελία όσων είναι κακώς κείμενα. Αντίθετα σε πολλές περιπτώσεις οι Support Art Workers καταθέτουν απόλυτα εμπεριστατωμένες και μελετημένες προτάσεις για θέματα που αφορούν στον χώρο όπως είναι π.χ. η χρηματοδότηση και η επιδότηση, ο κώδικας δεοντολογίας, τα εργασιακά δικαιώματα και αιτήματα ανά κλάδο, η δυνατότητα επανέναρξης των πολιτιστικών εκδηλώσεων μέσα στην πανδημία κλπ.

-21 Μαϊου 2020 (λίγο αργότερα): Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού, ο Πρωθυπουργός επισκέφτηκε το Εθνικό Θέατρο, μαζί με την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ώστε να παραστούν στην πρώτη πρόβα των κατά Δημήτρη Λιγνάδη “Περσών” του Αισχύλου, παραγωγή με την οποία επρόκειτο να ανοίξουν, δύο μήνες μετά, τα Επιδαύρια. Το, πρωτίστως επικοινωνιακό, νεύμα φιλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη προς τον καλλιτεχνικό χώρο, που βρισκόταν α) σε τρομερή αναστάτωση, β) και στο δρόμο, σε μαζικές διαμαρτυρίες που διοργάνωναν κάθε τόσο τα καλλιτεχνικά σωματεία, δεν του βγήκε ακριβώς όπως το υπολόγιζε. Κάποιοι από το καστ της παραγωγής, προεξάρχοντος του Αργύρη Ξάφη, έφεραν τον Πρωθυπουργό, στη συζήτηση που ακολούθησε, προ των ευθυνών του, ως προς τη διαχείριση των θεμάτων του Πολιτισμού. Ο κος Μητσοτάκης αναγκάστηκε να ακούσει (και να κρατήσει σημειώσεις) μία σειρά καίριων προβλημάτων του καλλιτεχνικού κόσμου.

-Ήδη από τις αρχές Μάϊου του 2020 κι έκτοτε, περιοδικά, αλλά διαρκώς, εργαζόμενοι στον χώρο του Πολιτισμού, σε όλη την Ελλάδα, συνδυάζουν τα δικά τους “εργαλεία” (ταλέντο, φαντασία, ευρηματικότητα, “χάπενινγκς”) με τον πιο κοινό και αναμενόμενο τρόπο διαμαρτυρίας (πορείες και συγκεντρώσεις) για να στείλουν όλο και μαζικότερα δια των μεγάλων καλλιτεχνικών σωματείων, αλλά και αυθόρμητα, και κατά μόνας, το μήνυμα της διαμαρτυρίας τους και να δηλώσουν ότι “υπάρχουν”, σε πείσμα της εγχώριας αλλά και της ευρωπαϊκής πολιτικής για τον πολιτισμό μέσα στην πανδημία. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν άλλωστε κοινή συνισταμένη: την απουσία οποιουδήποτε, του παραμικρού, άγχους για την επανέναρξη των δραστηριοτήτων σ αυτόν τον τομέα.

Τρόποι διαμαρτυρίας

-Οι τρόποι διαμαρτυρίας χαρακτηρίζονται πάντα από καλλιτεχνική έμπνευση. Περιλαμβάνουν λοιπόν από μουσική υπόκρουση μέχρι χάπενινγκς (όπως π.χ. αυτό που συνέβη στο Λευκό Πύργο τον περασμένο Μάιο όταν μουσικοί, φορώντας μάσκες και μαντήλια στα πρόσωπα και κρατώντας στο χέρι τα μουσικά τους όργανα, “αλυσοδέθηκαν” με κόκκινη και άσπρη κορδέλα στο πλακόστρωτο ή το “χοροθεατρικό” στιγμιότυπο στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας) κι από ειδικά γραμμένα τραγούδια (π.χ. το “Μενδώνη παραιτήσου” του Δημήτρη Μητσοτάκη) και ατάκες (με πρώτη την κατοχυρωμένη “στέκα” του Σταμάτη Κραουνάκη) μέχρι απρόβλεπτα δρώμενα.

-Ταυτόχρονα αναπτύσσεται διαρκώς η έμπρακτη αλληλεγγύη με πρώτο συγκινητικό παράδειγμα τα συσσίτια για καλλιτέχνες της Θεσσαλονίκης που δεν τα βγάζουν πλέον πέρα, τα οποία άρχισε, πρώτος, να διοργανώνει, σε συνεργασία με μικροπαραγωγούς και μαγαζιά της πόλης, ο Σύλλογος Μουσικών Βορείου Ελλάδος, ήδη από το περασμένο φθινόπωρο.

-Η, κατά καιρούς, βεβαρυμμένη για πολλούς λόγους και όχι πάντα αδίκως, συνδικαλιστική “συνείδηση” επανέρχεται: πρώτη φορά μετά από χρόνια εγγράφονται τόσοι πολλοί στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών. Πρώτη φορά, στα απόνερα της Υπόθεσης Λιγνάδη, τόσοι πολλοί γίνονται αμυντικό τείχος γύρω από τον πρόεδρο του Δ.Σ. του Σ.Ε.Η. Σπύρο Μπιμπίλα, όταν δέχεται τα πυρά του Αλέξη Κούγια. Ματαίως ο συνήγορος του κατηγορουμένου επιχειρεί να δώσει σ αυτό το συγκεκριμένο θέμα πολιτική χροιά που τον εξυπηρετεί. Ματαίως άλλοι θεωρούν ότι το θέμα “θα θαφτεί”. Έχει περάσει στα χέρια των καθ΄ύλη  αρμοδίων. Των καλλιτεχνών δηλαδή..

“Ανοιχτό Εθνικό Θέατρο”

-Ως διαμαρτυρία για τα κλειστά θέατρα και την έλλειψη οποιασδήποτε, έστω και πιο μακροπρόθεσμης, πρόβλεψης για την επανεκκίνηση των χώρων Πολιτισμού, η “Αφανής Συμμετοχική Εταιρεία” «ανέλαβε» (και δεν “κατέλαβε”), προχθές, το κεντρικό κτίριο του Εθνικού θεάτρου στην Αγίου Κωνσταντίνου για το τριήμερο 2-5 Απριλίου. Μετά από διαπραγματεύσεις με τη διοίκηση του θεάτρου, τους επιτράπηκε η τριήμερη δράση που ξαναέφερε νέους ανθρώπους στο πεζοδρόμιο και στα φουαγέ του Εθνικού (αυστηρά τηρουμένου του υγειονομικού πρωτοκόλλου, πάντως, όπως διαπιστώσαμε) Η.. “προκήρυξή” τους ανέφερε τα εξής: “Αναλαμβάνουμε το Εθνικό Θέατρο για τρεις μέρες

και τοποθετούμε τον δημόσιο διάλογο

για το Νέο Θέατρο

εκεί που ούτως ή άλλως θα έπρεπε να ακούγεται κατεξοχήν

ο λόγος των πολλών,

ο λόγος της ετερότητας,

ο λόγος μας: στην Κεντρική Σκηνή.

Δεν υπάρχει άλλωστε καταλληλότερος χώρος για αυτήν την συζήτηση,

λειτουργικά και συμβολικά,

από την Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.

Προσκαλούμε όλη την θεατρική κοινότητα της Αθήνας,

κοινό και δημιουργούς,

να συμμετάσχουν στις δράσεις και τις συζητήσεις

που προγραμματίζουμε..>.. Μεταξύ των αιτημάτων τους και των θεμάτων συζητησης που μεταδόθηκαν και με live streaming από τη σελίδα τους στο Facebook <<η

υποεκπροσώπηση των γυναικών και των μειονοτήτων στο θέατρο,

το κίνημα καταγγελιών για σεξουαλικές παρενοχλήσεις και κακοποιητικές συμπεριφορές,

η υποτίμηση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης,

οι επισφαλείς συνθήκες εργασίας,

αλλά και η συλλογική προετοιμασία μας για την επόμενη μέρα”

facebook/Afanis Symmetochiki Etaireia

 

Η κοινωνικοπολιτική “βεντάλια”

Εξυπακούεται ότι σ αυτό το καλλιτεχνικό “κίνημα” που απλώνεται κι εξελίσσεται φιλειρηνικό αλλά κι αμετάπειστο και θυμωμένο, ευρηματικό κι απρόβλεπτο, υπάρχουν, πέρα από τα “συντεχνιακά” αιτήματα, και αρκετοί κοινωνικοί προβληματισμοί. Μερικοί συγκινητικοί, όπως η πρωτοβουλία του Συλλόγου Σπουδαστών/στριών Δραματικής Σχολής Εθνικού Θεάτρου να απευθύνουν πρόσκληση προς όλους τους συναδέλφους τους, καλλιτέχνες για την δημιουργία μέσω βίντεο (που ανεβαίνει στη σελίδα τους στο Facebook αλλά και στο YouTube) ενός μινι-διαγγέλματος, διάρκειας ακριβώς “ενός λεπτού και τριών δευτερολέπτων”, στο πλαίσιο  της πρωτοβουλίας τους, “με αφορμή τα γεγονότα αστυνομικής βίας και καταστολής των τελευταίων ημερών”.

 Στο κάλεσμά τους ανταποκρίθηκαν ήδη οι Μάνια Παπαδημητρίου, Σταμάτης Κραουνάκης, Όμηρος Πουλάκης, Χάρης Τζωρτζάκης, Πέτρος Σεβαστίκογλου, Λένα Κιτσοπούλου, Αλεξάνδρα Παντελάκη, Κώστας Μπερικόπουλος κ.ά.

Αντίστοιχη είναι και η πρωτοβουλία “Musicians Against Police Brutality” : 37 γνωστοί μουσικοί, συνθέτες κι ερμηνευτές συνέθεσαν και ερμήνευσαν 33 ολοκαίνουρια κομμάτια σύγχρονης μουσικής, θέλοντας να “δηλώσουν τη στάση τους ενάντια στην αστυνομική βία, με αφορμή τα τελευταία γεγονότα στη χώρα μας” Τα έσοδα από τις δωρεές και την πώληση του “άλμπουμ” τους που υπάρχει στο Bandcamp   https://ponao.bandcamp.com/releases θα διατεθούν στους δικηγόρους που έχουν αναλάβει την υπεράσπιση των συλληφθέντων στη Νέα Σμύρνη, για την κάλυψη των δικαστικών εξόδων.

Και αφού αρχίσαμε με τον Ανίς Καπούρ αυτή τη μικρή επισκόπηση στην τέχνη που και στην Ελλάδα και στον κόσμο διεκδικεί ξανά την πολιτική της (και όχι κομματική) θέση την εποχή την πανδημίας, ας τελειώσουμε με τον Πικάσο που έλεγε σε μία συνέντευξή του, εκεί κάπου στη λήξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου: «Τι νομίζετε ότι είναι ένας καλλιτέχνης; Ένας ανόητος που έχει μάτια μόνο αν είναι ζωγράφος, αυτιά αν είναι μουσικός- και αν είναι μπόξερ, μόνο μερικούς μύες; Αντιθέτως, ένας καλλιτέχνης είναι ένα πολιτικό ον, διαρκώς σε εγρήγορση για τα τρομακτικά, παθιασμένα ή ευχάριστα γεγονότα στον κόσμο, ο οποίος διαμορφώνει τον εαυτό του καθ΄ εικόνα τους. Όχι, η ζωγραφική δεν γίνεται για να διακοσμούνται διαμερίσματα. Είναι ένα επιθετικό και αμυντικό όπλο εναντίον του εχθρού».

Διασώζεται πάντως και η ρήση του στενού φίλου του, εξίσου ευφυούς, εξίσου ταλαντούχου, Σαλβατόρ Νταλί. “Ο Πικάσο είναι κομμουνιστής, Ούτε εγώ είμαι” (“Picasso is a communist. Neither am I.“). Και αυτό, ναι, είναι Τέχνη..

Διαβάστε τη σημερινή έκδοση του Sunday Edition από το NEWS 24/7

Ροή Ειδήσεων

Περισσότερα