GASLIGHTING- ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΕΧΕΙΣ ΥΠΟΣΤΕΙ ΚΑΙ ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΘΕΙΣ

Θυμάμαι έναν παιδικό μου φίλο, να ακούει κάθε ημέρα τη μητέρα του να του λέει πως είναι βλάκας. Ήταν η κατάληξη κάθε κατσάδας μη ανεχτής συμπεριφοράς -χωρίς ποτέ να εξηγηθούν οι λόγοι που την έκαναν ‘λάθος’.

Μπορώ να ορκιστώ σε ό,τι θες, όπως σου λέω ότι μόνο βλάκας δεν ήταν ο φίλος. Σίγουρα φαινόταν αδιάφορος (επίσης δεν ήταν) και επίσης σίγουρα δεν ήταν επιμελής στο σχολείο. Αλλά αυτό (μαζί με πολλά άλλα στοιχεία της συμπεριφοράς του) είχε να κάνει με την αδιαφορία που εισέπραττε από τους γονείς του.

Εν πάση περιπτώσει, αυτός ο φίλος δεν είχε ποτέ αυτοπεποίθηση -μολονότι ήταν ένας έξυπνος, όμορφος και ικανός άνθρωπος. Σαν να αποτυπώθηκαν στο ‘είναι’ του τα καθημερινά ‘είσαι βλάκας’.

Ήταν θύμα gaslighting.

Ας κάνουμε ένα τεστ

Πόσο συχνά σκέφτεσαι αν υπερβάλλεις στις αντιδράσεις σου. Ότι τις ‘τσιμπάς’ λίγο στο δραματικό στοιχείο -πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος;

Αναρωτιέσαι συχνά αν θυμάσαι σωστά ένα γεγονός (ή μια συζήτηση) που είχες με τον σύντροφο σου -ο οποίος θυμάται διαφορετικά τα πάντα;

Μήπως αμφισβητείς τον εαυτό σου και τις αποφάσεις σου;

Λυπάμαι, αλλά όπως επισημαίνει ο ψυχολόγος Μark Travers στο Forbes υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είσαι θύμα gaslighting.

Δηλαδή, χειραγώγησης που μπορεί να σε τρελάνει.

Αν με ρωτάς, το χειρότερο αυτής της συνθήκης είναι πως απέναντι σου δεν έχεις κάποιον που χρησιμοποιεί ωμή βία ή ύβρεις, ώστε να είναι ξεκάθαρη η κακοποίηση.

Γίνεται με τόσο ‘υπόγειο’, μεθοδευμένο και συνεπές τρόπο που συνηθέστερα τα θύματα να αμφισβητούν την ύπαρξη τους και να θεωρούν εαυτούς υπεύθυνους για όλα.

Από πού μας ήλθε το gaslighting

Η λέξη “gaslight” προκύπτει από το gas και το light και ως εκ τούτου σημαίνει φως λυχνίας. Ή γκαζιού. Από το 1938 έχει και έναν ακόμα ορισμό.

Τότε κυκλοφόρησε το βρετανικό θεατρικό έργο με τίτλο Angel Street, το οποίο έκανε ταινία ο Alfred Hitchock. Διάλεξε για τίτλο το “Gaslight“.

Διαδραματιζόταν στη βικτοριανή εποχή και η ιστορία αφορούσε έναν σύζυγο που χρησιμοποιούσε διάφορα τεχνάσματα, για να πείσει τη γυναίκα του ότι τρελαίνεται, προκειμένου να την κλέβει. Σε μια σκηνή, ο άνδρας ανάβει τα φώτα στη σοφίτα για να ψάξει για τη συλλογή κοσμημάτων της γυναίκας.

Στον πρώτο όροφο τα φώτα γκαζιού αρχίζουν να τρεμοπαίζουν. Όταν κάνει η γυναίκα τη σχετική επισήμανση στον άνδρα, εκείνος της λέει πως “είναι όλα στη φαντασία σου”. Σταδιακά εκείνη αρχίζει να αμφισβητεί όλες τις μνήμες και την αντιληπτική της ικανότητα.

Το gaslighting δεν υπήρχε πουθενά, ως λέξη, στο σενάριο. Εμφανίστηκε στα αγγλικά λεξικά στα μέσα της δεκαετίας του 2010.

Έρευνα που είχε δημοσιευθεί το 1988, με τίτλο “Gaslighting: Ένα συζυγικό σύνδρομο” περιλάμβανε κλινικές παρατηρήσεις, για τον αντίκτυπο που είχε η πρακτική στις συζύγους, αφότου οι αντιδράσεις τους είχαν επισημανθεί εσφαλμένα από τους συζύγους και άνδρες θεραπευτές.

Σύμφωνα με την American Psychological Association “κάποτε αναφερόταν στην ακραία χειραγώγηση που προκαλούσε ψυχικές ασθένειες ή δικαιολογούσε τον εγκλεισμό του θύματος αυτών των συμπεριφορών, σε ψυχιατρικά ιδρύματα”.

Τώρα χρησιμοποιείται ευρύτερα, κάθε φορά που υπάρχει η ανάγκη να περιγράψουμε ένα άτομο που “κάνει κάποιον να αμφισβητήσει την πραγματικότητα του”. Είναι “η ενέργεια χειραγώγησης κάποιου με ψυχολογικά μέσα, ώστε να αποδεχθεί μια ψευδή απεικόνιση της πραγματικότητας ή να αμφισβητήσει τη δική του λογική”.

Το 2016 η American Dialect Society αναγνώρισε τον όρο ως “τη πιο χρήσιμη νέα λέξη της χρονιάς”.

Δυο χρόνια μετά, το Oxford University την ανέδειξε ως δεύτερη πιο δημοφιλή νέα λέξη του έτους. Στο Νο1 ήταν το “τοξικός”.

Με την έκρηξη των περιστατικών βίας στις σχέσεις το gaslighting υπάρχει πια παντού ανάμεσα μας. Αφορά και άλλους τύπους συναισθηματικής ή φυσικής βίας -σε οικογένειες και εργασιακούς χώρους.

Τα στοιχεία της αμερικανικής National Domestic Violence Hotline δείχνουν πως το 74% των γυναικών που είναι θύματα βίας στις σχέσεις τους, έχουν εκτεθεί σε gaslighting από τον σύντροφο τους (νυν ή πρώην).

Πώς θα καταλάβεις αν έχεις υποστεί gaslighting

Σκέψου σε παρακαλώ αν:

• Έχεις πρόβλημα με το να παίρνεις απλές αποφάσεις.
• Αν χρησιμοποιείς δικαιολογίες για τη συμπεριφορά του/της συντρόφου, σε οικογένεια και φίλους.
• Αν αμφισβητείς διαρκώς τον εαυτό σου.
• Αν κατηγορείς τον εαυτό σου για τον τρόπο που σου φέρεται ο/η σύντροφος.
• Αν προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου πως η συμπεριφορά του/της συντρόφου δεν είναι πραγματικά κακή.
• Αν νιώθεις ένα άγχος κάθε φορά που είσαι με τον/την σύντροφο σου.
• Αν πιστεύεις πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος.
• Αν αμφισβητείς τα συναισθήματα, τις κρίσεις και τις παρατηρήσεις σου.
• Αν νιώθεις μόνη/μόνος και παγιδευμένη/παγιδευμένος.
• Αν αμφισβητείς τη λογική και τις μνήμες σου.
• Αν επιλέγεις να διατηρείς τη σιωπή σου από το να μιλήσεις για όσα πιστεύεις ή σκέφτεσαι.
• Αν νιώθεις πως απειλείσαι, όλη την ώρα.
• Αν έχεις αρχίσει να πιστεύεις πως είσαι ‘τρελή/τρελός’ ή ‘χαζή/χαζός’.
• Αν παραξοδεύεις ώρα για να ζητάς συγγνώμη για τις πράξεις σου.

Πώς αναγνωρίζεις τους gaslighters στις σχέσεις

• Λένε ψέματα ή αρνούνται κάτι και δεν παραδέχονται ένα ψέμα, ακόμα και όταν τους δείχνεις αποδείξεις.
• Επιμένουν πως ένα γεγονός ή μια συμπεριφορά που έχεις δει, δεν έγινε ποτέ ή ότι το θυμάσαι λάθος.
• Διαδίδουν φήμες και κουτσομπολιά για εσένα ή σου λένε πως σε κουτσομπολεύουν άλλοι.
• Αλλάζουν το θέμα συζήτησης ή αρνούνται να σε ακούσουν, όταν τους ξεμπροστιάζεις για ένα ψέμα ή μια άλλη συμπεριφορά χειραγώγησης.
• Σου λένε πως υπερβάλλεις, όταν τους φέρνεις αντιμέτωπους με το ψέμα τους.
• Μετατοπίζουν τις ευθύνες στις σχέσεις, λέγοντας πως εσύ είσαι αυτή/αυτός που άλλαξες και ότι αν είχες μείνει ο/η ίδια/ίδιος δεν θα σου συμπεριφέρονταν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Άρα είναι δικό σου το λάθος.
• Προσπαθούν να εξομαλύνουν τα πράγματα, με λόγια αγάπης που δεν ταιριάζουν με τις πράξεις τους.
• Διαστρεβλώνουν μια ιστορία, ώστε να ελαχιστοποιήσουν την κακοποιητική τους συμπεριφορά.
• Ελαχιστοποιούν τις προσβλητικές συμπεριφορές ή τα προσβλητικά λόγια, λέγοντας “έκανα πλάκα” ή “παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος”.
• Κάνουν ό,τι μπορούν για να σε απομακρύνουν από φίλους και συγγενείς, οι οποίοι μπορούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα του gaslighting.

Πώς αναγνωρίζεις τους gaslighters στη δουλειά

Η κακομεταχείριση στους εργασιακούς χώρους δεν γίνεται πια ‘ανοιχτά’, καθώς υπάρχουν νέοι νόμοι που οδηγούν σε ποινές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εξακολουθεί να υπάρχει, κάτω από το τραπέζι. Τι εννοώ.

Ο δράστης ενεργεί με τρόπο που αναγκάζει το άλλο άτομο να αμφισβητεί την άποψη του, για την όποια κατάσταση. Δηλαδή, υπονομεύει την εμπιστοσύνη και την πίστη που έχει το θύμα στον εαυτό του.

Κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το gaslighting ως τακτική για να ‘χρεώσει’ σε άλλον ένα λάθος που έχει κάνει ή για να ακούσει εκείνος τα ‘μπράβο’ που ανήκουν αλλού.

Υπάρχει και ένα ακόμα παράδειγμα, που συνδέεται με ορατές ανάρμοστες συμπεριφορές: όταν ένας εργαζόμενος αναφέρει στους ανώτερους περίπτωση τοξικού περιβάλλοντος ή σεξουαλικής παρενόχλησης, δέχεται τέτοια χειραγώγηση από τον δράστη που καταλήγει να αμφισβητεί τις μνήμες του -και νιώθει πως έχει αντιδράσει υπερβολικά.

Οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα είναι αιτία για να ανησυχήσεις. Δείχνουν πως η σχέση είναι ανθυγιεινή και μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στη ψυχική σου υγεία.

Οι συνέπειες στην υγεία

Όπως αναφέρει το Newport Institute, αν είδες τον εαυτό σου στις παραπάνω λίστες -για την αναγνώριση των gaslighters-, θα σε παρακαλούσα να κάνεις κάτι για να φροντίσεις τον εαυτό σου. Βλέπεις, αυτές οι συμπεριφορές έχουν επιπτώσεις στην υγεία. Που μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Πόσο;

Όταν ένας άνθρωπος που θεωρείς δικό σου, σε πείθει πως κάτι δεν πάει καλά με εσένα, καταλήγεις στο να αμφισβητείς τα πάντα. Από την πραγματικότητα και τις πεποιθήσεις έως το μνημονικό σου.

Η λίστα με τις συνέπειες περιλαμβάνει το αίσθημα αδυναμίας, την απομόνωση, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, τον αμφιβολία για τον εαυτό σου, την αβεβαιότητα και τη δυσκολία στη λειτουργία όσων έχεις να κάνεις μέσα στην καθημερινότητα σου.

Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για κρίσεις άγχους, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.

Όσοι καταφέρνουν να εγκαταλείψουν μια τέτοια σχέση, συνήθως βιώνουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (αναβιώνουν το τραύμα, με ό,τι συνεπάγεται αυτού) και έχουν πρόβλημα να εμπιστευτούν τον εαυτό τους ή άλλους.

Υπάρχει έντονος κίνδυνος να εμπλακούν σε νέα σχέση εξάρτησης. Το γεγονός ότι οι θύτες δεν αναγνωρίζουν όσα κάνουν και δεν ζητούν συγγνώμη, τα θύματα δυσκολεύονται να προχωρήσουν.

Τι μπορείς να κάνεις για να σωθείς από το gaslighting

Άπαξ και σε αφορούν κάποια από όσα διάβασες παραπάνω, ήλθε η ώρα να κάνεις κάτι για τον εαυτό σου.

1. Δοκίμασε να θέσεις ξεκάθαρα όρια σε χρήση συγκεκριμένων λέξεων και σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
2. Κάθε φορά που προκύπτει μια τοξική συμπεριφορά, είναι χρήσιμο να την επισημαίνεις -απλά, λιτά και απέριττα.
3. Είναι χρήσιμο να μιλήσεις σε άλλους για όσα περνάς. Θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις τι πραγματικά ζεις.
4. Επικεντρώσου στις πράξεις και όχι στα λόγια. Ο/η θύτης συχνά λέει ό,τι θέλεις να ακούσεις για να μείνεις στη σχέση. Εν τούτοις, οι πράξεις δείχνουν τις πραγματικές διαθέσεις.
5. Να θυμίζεις στον εαυτό σου πως δεν είσαι ο λόγος που υπόκεισαι σε ό,τι υπόκεισαι. Δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά, ώστε να αποφύγεις αυτό που σου κάνουν. Η κακοποιητική συμπεριφορά των άλλων δεν είναι δικό σου λάθος -αλλά το μέσο που χρησιμοποιεί όποιος θέλει να σε ελέγξει και να σε χειραγωγήσει.
6. Δεν έχει νόημα να διαφωνήσεις με τον θύτη, αφού το gaslighting δεν είναι ορθολογική συμπεριφορά. Άρα αυτοί που το κάνουν δεν ανταποκρίνονται στη λογική -μηδέ ομολογούν το πραγματικό κίνητρο.
7. Προσπάθησε να ξαναμάθεις να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου. Ίσως χρειαστεί λίγος χρόνος για να εμπιστευτείς ξανά το ένστικτο και την αντιληπτική σου ικανότητα, αλλά είναι κάτι που γίνεται.