ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ: “ΕΧΩ ΔΕΙ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΕΣ ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ”

Από τον Σεπτέμβριο του 2019, ο διεθνής Πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα είναι ο Έλληνας χειρουργός, Χρήστος Χρήστου. Έχοντας περάσει 20 χρόνια της ζωής του ως μέλος της οργάνωσης, ο γιατρός από τα Τρίκαλα έχει βρεθεί σε μια σειρά από περιοχές όπου κυριαρχούν οι συγκρούσεις και η επισφάλεια, όπως το Ιράκ, το Νότιο Σουδάν, το Καμερούν, ενώ αυτές τις ημέρες βρίσκεται στο Τσαντ της Αφρικής ,καθώς η επισιτιστική κρίση είναι ολοένα και πιο εμφανής σε εκείνες της χώρες.

Με αφορμή την συμμετοχή του στο φεστιβάλ SNF Nostos Conference 2022, που θα λάβει χώρα την Πέμπτη και την Παρασκευή, 23 και 24 Ιουνίου με κεντρικό θέμα του την Υγεία, ο Δρ. Χρήστου μίλησε στο Magazine για μια σειρά από θέματα, όπως η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με τον πόλεμο στην Ουκρανία, το προσφυγικό και οι επαναπροωθήσεις, η επόμενη ημέρα για τα συστήματα Υγείας μετά την πανδημία αλλά και η ψυχική υγεία. Με δεδομένο ότι διανύουμε ημέρες κατά τις οποίες οι τόνοι μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας παραμένουν ψηλά, η συζήτηση ξεκίνησε από εκεί.

Έχουμε συνηθίσει, στην Ελλάδα και άρα στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάθε φορά που ανεβαίνει η ένταση να βλέπουμε την Τουρκία να χρησιμοποιεί μετανάστες και πρόσφυγες ως εργαλείο πίεσης. Και από την άλλη πλευρά, την Ελλάδα να έχει καταγγελθεί διεθνώς με ρεπορτάζ, βιντεοληπτικό υλικό, μαρτυρίες κ.α. για παράνομες επαναπροωθήσεις. Ποια είναι η δική σας εικόνα για το ζήτημα;
Πίσω στο 2015, όταν ξεκίνησε αυτό το πρόβλημα της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών, που επικοινωνήθηκε ως ένα πρόβλημα για την Ευρώπη, ήρθε μαζικά ένας αριθμός περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων και η Ευρωπαϊκή Ένωση θεώρησε ότι δεν θα μπορούσε να απορροφηθεί. Την ίδια στιγμή βλέπουμε σήμερα 5 6 εκατομμύρια από την Ουκρανία και είναι πολύ εύκολο να απορροφηθούν και να τους υποδεχτούν όλες οι χώρες. Το πρόβλημα λοιπόν από τότε ήταν στην προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η περίφημη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας ήταν αυτή που έδωσε το δικαίωμα να εργαλειοποιηθούν τόσο οι άνθρωποι όσο και ο πόνος τους. Η ανάγκη τους να καταφύγουν και να ζητήσουν άσυλο κάπου. Αυτό το μοτίβο που βλέπουμε στα νησιά μας, είναι ένα μοτίβο που το είδαμε κατά καιρούς και σε άλλες περιοχές, όπως στην κρίση που είχαμε πέρσι στη Λευκορωσία με τα σύνορα με την Πολωνία. Ενδεχομένως να το δούμε σύντομα και σε άλλες χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία. Πρέπει επιτέλους η Ευρωπαϊκή Ένωση να καταλάβει ότι χρειάζεται να αλλάξει το μοντέλο. Το σημερινό είναι αρκετά τιμωρητικό και βάζει ως προτεραιότητα την ασφάλεια μιας ηπείρου μιας περιοχής και ξεχνά τον ανθρώπινο παράγοντα.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που φτάνουν οφείλουν να γίνουν δεκτοί με αξιοπρέπεια, να τους παρέχουμε την απαραίτητη βοήθεια και ασφάλεια και στη συνέχεια προφανώς να εξετάσουμε τα αιτήματα τους με ένα τρόπο που αντιστοιχεί σε αυτό που λέμε Ευρωπαϊκή Ένωση και στις αρχές και τις αξίες της. Όσο αυτό δεν γίνεται και έχουμε αυτή την τιμωρητική συμπεριφορά, χτίζουμε τοίχους ή πολύ χειρότερα επαναπροωθούμε, αυτό που καταφέρνουμε είναι να δημιουργούμε νέους εναλλακτικούς δρόμους εισόδου οι οποίοι γίνονται όλο και πιο επικίνδυνοι. Και το πληρώνουμε σε ανθρώπινες ζωές. Με αυτές τις επιλογές έχουμε θύματα παντού.

Οι ιστορίες που έχουμε ακούσει εμείς από τους ασθενείς μας είναι φρικιαστικές. Χρόνια τώρα μιλάμε γι’ αυτό αλλά φαίνεται ότι στην Ελλάδα, ενώ όλοι γνωρίζουν, εμείς δεν θέλαμε να επικοινωνείται γιατί θεωρούσαμε ότι αν κάποιος μιλάει για αυτό είναι μια προδοτική συμπεριφορά απέναντι στη χώρα. Ίσως ακόμα στη συνείδηση των Ελλήνων, ο αιτών άσυλο είναι ένας νέος από την Βόρεια Αφρική ο οποίος απλά θέλει να αναζητήσει μια καλύτερη ζωή και κάποιες ευκαιρίες στην Ευρώπη. Αλλά οι άνθρωποι που έρχονται και επαναπροωθούνται είναι οικογένειες με μικρά παιδιά. Είναι λίγο πολύ οι άνθρωποι που βλέπουμε να φεύγουν από την Ουκρανία από τον Φλεβάρη μέχρι σήμερα αλλά με διαφορετικά χρώματα, με διαφορετικό χρώμα ματιών, μαλλιών, αλλά με την ίδια απόγνωση με την ίδια απελπισία και την ίδια ανάγκη να πάρουν ρίσκα που μπορεί να θέτουν πραγματικά σε κίνδυνο τη ζωή τους. Και τι καταφέρνουμε τελικά να κάνουμε ειδικά με τα pushbacks;

Έχω δει στα νησιά του Αιγαίου παιδιά με βλέμματα κενά, επειδή έχουν χάσει κάθε νόημα για τη ζωή, να έχουν αυτοκτονικές διαθέσεις. Έχουμε βγάλει τέτοιες εκθέσεις γιατί σοκαριζόμαστε. Τους σπρώχνεις πίσω και εκεί πλέον τους έχεις πάρει και το τελευταίο πράγμα που έχουν, που είναι η ελπίδα. Έχοντας χάσει όλα τα άλλα, όταν χάνουν και την ελπίδα, τελείωσαν.

Το ανησυχητικό είναι ότι αυτό πλέον το βλέπουμε και στη θάλασσα της Μάγχης, έτσι;
Βέβαια. Oι ίδιες συμπεριφορές, οι ίδιες προσεγγίσεις. Τώρα έχουν υιοθετήσει ένα μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο τους στέλνουν σε τρίτες χώρες. Όταν μιλάμε για τρίτες χώρες εννοούμε για παράδειγμα την Ρουάντα, όπου η κατάσταση είναι πολύ προβληματική. Νομίζω ότι πρέπει επιτέλους να αλλάξει εντελώς η στάση της Ευρώπης.

Ας πάμε στον πόλεμο της Ουκρανίας. Πλέον οι νέοι εκτοπισμένοι είναι από την Ευρώπη. Οι αριθμοί των ανθρώπων που άφησαν τα σπίτια τους μετά τη Ρωσική εισβολή είναι τεράστιοι. Ιατρεία σας βρίσκονται στον χώρο των συγκρούσεων. Ποια εικόνα έχετε για την κατάσταση των ανθρώπων που βρίσκονται υπό διωγμό;
Υπήρξε ένα τρομερό κύμα αλληλεγγύης, τόσο από τις κοινωνίες των πολιτών, από ομάδες, οργανώσεις που στήθηκαν μέσα στην Ουκρανία αλλά και από τις γειτονικές χώρες. Αυτό είναι κάτι το οποίο και εμείς το δεχόμαστε με μεγάλη χαρά και ικανοποίηση γιατί βλέπουμε ότι πλέον γίνεται λίγο πιο κατανοητό και στον Ευρωπαίο πολίτη το τι σημαίνει να θέλεις να αναζητήσεις τα πολύ βασικά, όσον αφορά την ασφάλεια τη δική σου και της οικογένειάς σου όταν πλήττεται από έναν τέτοιο πόλεμο. Βλέπουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν σημαντικές ανάγκες. Φεύγουν γιατί βασικά θέλουν να ικανοποιήσουν το πολύ βασικό ανθρώπινο δικαίωμα του να βρίσκουν άσυλο να βρίσκουν καταφύγιο κάπου. Και η υποδοχή ήταν εξαιρετική από όλους και από παντού υπήρχε ένα μεγάλο δίκτυο εθελοντών, οργανώσεων, κρατών. Όλο αυτό ήταν κυρίως στα σύνορα στις γειτονικές χώρες αλλά και από πολίτες μέσα στην Ουκρανία που αυτοοργανώθηκαν για να ανταποκριθούν σε αυτές τις ανάγκες. Την ίδια στιγμή θα θέλαμε να δούμε το ίδιο για όλους αυτούς τους πολίτες που φεύγουν από άλλες κρίσεις και άλλους πολέμους και θα θέλαμε να δούμε την ίδια ανθρώπινη στάση και υποδοχή να συμβαίνει και για αυτούς που έρχονται από τους πολέμους στη Μέση Ανατολή ή τους συνανθρώπους μας που προσπαθούν να βρουν καταφύγιο από τις χώρες της Αφρικής. Δυστυχώς δεν το βλέπουμε όμως σήμερα αυτό.

Μετά και την έναρξη του πολέμου, εκφράζεται πολύ έντονα ο φόβος μιας παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης. Υπάρχουν τέτοια δείγματα στις αναπτυσσόμενες χώρες του πλανήτη;
Αυτό που βλέπουμε εμείς αυτές τις μέρες στα ιατρεία μας σε διάφορες γωνιές του κόσμου, είναι ανησυχητικά νούμερα όσον αφορά τα υποσιτισμένα άτομα και κυρίως στα παιδιά σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Αυτό βέβαια μπορεί να είναι ένας συνδυασμός από αιτίες. Σίγουρα και η περιβαλλοντική κρίση είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Βλέπουμε τα τελευταία χρόνια, όπως και φέτος για παράδειγμα, στη Σομαλία υπάρχει μία ξηρασία που δεν είχαμε δει τα τελευταία 40-50 χρόνια. Ξέρουμε ότι θα πάρει χρόνο για να ανακάμψουν οι άνθρωποι εκεί. Ένας δεύτερος παράγοντας είναι η κρίση που φαίνεται αυτή τη στιγμή στην τροφοδοσία καυσίμων και τροφής που έρχονται από την Ευρώπη και από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ένας τρίτος παράγοντας είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος πλέον από τις δωρήτριες χώρες για να βοηθήσουν πραγματικά σε όλες αυτές τις επισιτιστικές κρίσεις. Γιατί κατά κάποιο τρόπο σήμερα έχει στραφεί το ενδιαφέρον στην στήριξη της Ουκρανίας. Από πέρυσι είχαμε σημαντικές περικοπές στην ανθρωπιστική βοήθεια και τη χρηματοδότηση από τις μεγάλες δωρήτριες χώρες, όπως είναι οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτές οι χώρες είχαν κόψει ήδη τους πόρους. Τρεις λοιπόν σημαντικοί παράγοντες και γι’ αυτό βλέπουμε αυτό που βλέπουμε σήμερα σε αυτές τις χώρες.

Σκεφτείτε χωριά, τα οποία πλήττονται από την ξηρασία και δεν μπορούν να παράγουν ούτε τα απαραίτητα. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζεται να μετακινηθούν να φύγουν από αυτά τα μέρη. Μπορεί να ταξιδεύουν για μέρες μπορεί να μένουν για αρκετό καιρό ώστε να ζουν σε συνθήκες στις οποίες ήδη υποσιτίζονται. Όταν φτάνουν σε κάποια κέντρα στα οποία μπορούν να αναζητήσουν έστω τις βασικές υπηρεσίες υγείας ή όταν καταφέρουν να φτάσουν σε εμάς, στα ιατρεία μας, βλέπουμε παιδιά σημαντικά υποσιτισμένα τα οποία έχουν και άλλα προβλήματα υγείας. Και πολλές φορές όταν ξεκινάμε τη θεραπεία, συνειδητοποιούμε ότι είναι ήδη αργά. Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες που περιγράφω, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα ασφάλειας. Εμπόλεμες καταστάσεις, συγκρούσεις, ένοπλες ομάδες που κυκλοφορούν. Είναι ισχυρή αυτή τη στιγμή η παρουσία του Ισλαμικού Κράτους εκεί. Όλα αυτά παίζουν έναν ρόλο.

Περνώντας στην πανδημία της covid-19, παγκοσμίως, είτε στις ανεπτυγμένες είτε στις αναπτυσσόμενες χώρες, ήρθαν στην επιφάνεια σημαντικά προβλήματα στα συστήματα Υγείας. Που θα πρέπει να σταθούμε κατά τη γνώμη σας κοιτώντας την επόμενη ημέρα;
Η πανδημία ήταν κάτι πρωτόγνωρο για όλους. Χρειάστηκε χρόνος μέχρι να καταλάβουμε τι παλεύουμε και ποιος είναι ο ιός, αλλά πολύ γρήγορα η επιστήμη μάς έδωσε σημαντικά διαγνωστικά εργαλεία και φυσικά τα εμβόλια. Το θέμα είναι ότι αυτό που ήταν μια «ευκαιρία» να διδαχθούμε από την πανδημία είναι ότι σε αυτά τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούνται παγκόσμιες λύσεις και ότι θα πρέπει να είμαστε όλοι μαζί αλληλέγγυοι ως χώρες, ως άνθρωποι. Δυστυχώς αυτό δεν έγινε. Αυτό που έγινε ήταν ότι τα αγαθά της επιστήμης χρησιμοποιήθηκαν με έναν τρόπο που ήταν αρκετά εγωιστικός, θα έλεγα και πολύ εθνικιστικός. Τα κράτη που μπορούσαν να το αντέξουν οικονομικά, ήταν αυτά τα οποία είχαν τρεις και τέσσερις φορές περισσότερες δόσεις εμβολίων για να αρχίσουν να εμβολιάζουν ακόμα και τις νεαρότερες ομάδες πληθυσμού. Την ίδια στιγμή, κάποιες άλλες χώρες δεν είχαν τα απαραίτητα εμβόλια γι’ αυτούς που λέμε εργαζόμενους στην πρώτη γραμμή. Τους εργαζόμενους υγείας, τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς τους.

Και μπορεί σε χώρες της Αφρικής, να μην ήταν ποτέ το πιο σημαντικό πρόβλημα, γιατί υπάρχουν άλλα πιο σημαντικά, όπως επιδημικές κρίσεις ιλαράς, υποσιτισμός και άλλα. Όμως μία πιο ισότιμη κατανομή των εμβολίων θα ήταν πολύ σημαντική, όχι μόνο για να ικανοποιήσει τις ανάγκες, αλλά για να βοηθήσει να ελέγξουμε την πανδημία σε βάθος χρόνου. Αυτό όμως δεν έγινε. Αφήσαμε όλη τη διαχείριση στα χέρια της ελεύθερης αγοράς. Η ελεύθερη αγορά έχει ένα σκοπό να βγάλει κέρδος. Δεν είναι εδώ για να βοηθήσει την ανθρωπότητα να πάει μπροστά. Με αυτή την εμπειρία, θα πρέπει πλέον να αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε για μια ενδεχόμενη επόμενη πανδημία και αυτή είναι η κουβέντα που έχουμε σε διεθνές επίπεδο.

Όσον αφορά τα συστήματα υγείας, η Covid-19 έδειξε ότι συστήματα Υγείας που ήδη υπέφεραν, προκειμένου να ανταποκριθούν στην πανδημία έπρεπε να αφήσουν πίσω πολλές άλλες ασθένειες και να εστιάσουν μόνο σε αυτήν. Και πάλι δεν κατάφεραν να το κάνουν πολύ καλά γιατί ήταν υποχρηματοδοτούμενα αυτά τα χρόνια. Γι’ αυτό και βρεθήκαμε σε μέρη που δεν το περιμέναμε. Δεν θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα να είναι στην Ευρώπη, στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι στις Βρυξέλλες, στη Μαδρίτη, προσπαθώντας να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες ανθρώπων που είχαν πραγματικά μείνει πίσω. Αυτοί μπορεί να ήταν οι άστεγοι, οι χρήστες, οι γιατροί, άνθρωποι σε οίκους ευγηρίας. Μία ντροπή για την Ευρώπη.

Σε κάποια μέρη, όπως στην Ελλάδα, το σύστημα υγείας μετά το πρώτο κύμα κατέρρευσε. Και ήταν ένας συνδυασμός πραγμάτων. Υποχρηματοδότηση, έλλειψη προσωπικού και έλλειψη πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας διαχρονικά στη χώρα. Στην Ελλάδα η φροντίδα υγείας σε πρωτοβάθμιο επίπεδο γίνεται από ιδιώτες, αλλά οι ιδιώτες σε αυτή την περίοδο της πανδημίας έπρεπε να κλείσουν τα ιατρεία τους και στην καλύτερη περίπτωση να ανταποκρίνονται τηλεφωνικά στους ασθενείς και να τους παραπέμπουν στο δημόσιο σύστημα υγείας το οποίο δεν μπόρεσε να αντέξει.

Η επόμενη ημέρα της πανδημίας βέβαια, εκτός από τις προετοιμασίες για μια μελλοντική νέα πανδημία, εμπειριέχει και προκλήσεις αναφορικά με την ψυχική υγεία. Βλέπουμε πολύ περισσότερους ανθρώπους να συζητούν για θέματα που ίσως ανέδειξε αυτή η περίοδος.
Έχουμε αρχίσει να μιλάμε πολύ περισσότερο γι’ αυτό. Αυτό βάζει τις βάσεις για να μπορέσουμε να δούμε τα θέματα της ψυχικής υγείας πιο σοβαρά. Θέματα τα οποία όλα αυτά τα χρόνια φαίνεται ότι ήταν τελευταία σε προτεραιότητες και λίγο ξεχασμένα. Τόσο όσον αφορά τα περιβάλλοντα στα οποία εμείς είμαστε πιο εξοικειωμένοι αλλά και σε άλλα περιβάλλοντα, όπως αυτά των πολέμων, των χρόνιων συγκρούσεων ή τα περιβάλλοντα των επισιτιστικών κρίσεων. Παντού ο ψυχικός παράγοντας είναι πολύ σημαντικός γι αυτό και εμείς τα τελευταία την τελευταία δεκαετία έχουμε επενδύσει πολύ πιο σοβαρά και βλέπουμε πλέον αυτό το κομμάτι της ψυχικής υγείας να βρίσκεται σε όλες σχεδόν τις αποστολές μας. Τώρα η κουβέντα έχει ανοίξει και καλό είναι να δούμε πώς μπορούμε να κάνουμε ακόμα περισσότερα εκεί.

Αυτό που βλέπω στο Λονδίνο, όπου ζω τα τελευταία 8 χρόνια, είναι ένα εθνικό σύστημα υγείας που έχει τη λογική ότι αυτά τα ζητήματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο. Αυτές είναι οι δομές που μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν τον κόσμο. Βλέπουμε βέβαια παντού και αυτό είναι λίγο ανησυχητικό, ότι έχουν αυξηθεί πολύ οι ακραίες επιπτώσεις μιας ψυχικής ασθένειας, μιας ψυχικής διαταραχής που μπορεί όλοι λίγο πολύ να είχαμε περάσει τα τελευταία χρόνια. Πιο πολλές αυτοκτονίες, πιο πολλές παραιτήσεις. Σίγουρα αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι δηλώνονται πιο εύκολα σε σχέση με το παρελθόν, ως περιπτώσεις που θέλουν βοήθεια. Μένει να δούμε πώς θα ανταποκριθούν τα συστήματα υγείας παγκοσμίως.

Κλείνοντας, θέλετε να μας πείτε σε ποιους άξονες θα κινηθεί η συμμετοχή σας στο φεστιφάλ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, SNF Nostos Health;
Εγώ θα μιλήσω λίγο πολύ για το πώς μία μεγάλη ανθρωπιστική ιατρική οργάνωση, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, ανταποκρίνονται σε περιβάλλοντα πολέμων και ένοπλων συγκρούσεων. Δεν έχουμε μόνο περιβάλλοντα όπως είναι αυτό της Ουκρανίας. Έχουμε ένα Αφγανιστάν που μπορεί αυτή τη στιγμή να είναι σχετικά πιο ήσυχο αλλά μετά από μία τόσο μακροχρόνια περίοδο πολέμων οι επιπτώσεις είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές, έχουμε την Υεμένη, έχουμε τις χώρες της Αφρικής που είναι σε μια διαρκή σύγκρουση. Ποιες λοιπόν είναι οι ανάγκες των πληθυσμών, ποιες είναι οι δικές μας προκλήσεις; Ποια είναι τα δικά μας εμπόδια σε όλο αυτό το πράγμα και πώς πρέπει να καλέσουμε και τα κράτη να ανταποκρίνονται στις ανάγκες άλλων χωρών που είναι πολύ μακριά από τα ίδια. Πόσο σημαντική είναι η βοήθεια τους. Θα μιλήσω γενικά για αυτό που λέμε στην δική μας οργάνωση, ότι πρέπει να είναι πάνω απ’ όλα οι άνθρωποι και η υγεία τους.