ΚΟΡΑΗ 4: ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΜΑΝΤΑΤΟΥΡ ΣΤΟ ΕΑΜ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΑΜ ΣΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΥΣ

Αν κάποιος περάσει σήμερα από τον πεζόδρομο της Κοραή, μία μικρή πόρτα, που χάνεται ανάμεσα στα φώτα του Άστυ και των καφέ, είναι το μοναδικό στοιχείο που μαρτυρά ότι το κτήριο με τον αριθμό 4 έχει μία μεγάλη και έντονη ιστορία να διηγηθεί. Η πόρτα αυτή θα σε οδηγήσει σήμερα στους χώρους ιστορικής μνήμης 1941 -1944, την περίοδο που οι κατακτητές χρησιμοποιούσαν τον χώρο αυτό για την κράτηση και τον βασανισμό πατριωτών. Ας πάρουμε όμως την ιστορία του μεγάρου της Κοραή 4 από την αρχή.

Όπως αναφέρεται στον ιστότοπο που έχει δημιουργήσει η Εθνική Ασφαλιστική για τον συγκεκριμένο χώρο. Τον Αύγουστο του 1894 η νεοσυσταθείσα Εταιρία Γενικών Ασφαλειών “Η ΕΘΝΙΚΗ” αγοράζει την οικία Rossels, στην οδό Κοραή 4 όπου και εγκαθίσταται. Σαράντα χρόνια αργότερα, ανακοινώνεται στα πρακτικά του Δ.Σ της Εταιρίας η απόφαση για ανοικοδόμηση του κτηρίου. Τρεις επίλεκτοι αρχιτέκτονες-μηχανικοί, οι Μ. Λυκούδης, Ι. Αξελός και Α. Κριεζής αναλαμβάνουν να εκπονήσουν σχέδια και μελέτες “…περί ανοικοδομήσεως των επί της οδού Κοραή Κτημάτων της Εταιρίας…”. Οι προδιαγραφές που τέθηκαν ανταποκρίνονταν στο κύρος, την εμβέλεια και την 40χρονη μέχρι τότε πορεία της Εθνικής Ασφαλιστικής: υπερσύγχρονη κατασκευή, άριστης ποιότητας υλικά και ανέσεις που ξεπερνούσαν τα μέχρι τότε ελληνικά δεδομένα (κεντρική θέρμανση, υδραυλική εγκατάσταση, ανελκυστήρες κ.λ.π) και το απαραίτητο για την εποχή αντιαεροπορικό καταφύγιο.

Στις 11 Ιουνίου 1936 ξεκινούν οι εργασίες ανέγερσης από τους αρχιτέκτονες Α. Μεταξά και Ε. Κριεζή και ολοκληρώνονται στις 30 Δεκεμβρίου του 1938, σε μια πανηγυρική τελετή.

Η κατοχή

Μετά την εγκατάστασή της στο κτήριο της οδού Κοραή 4, η Εθνική Ασφαλιστική προετοιμαζόταν για τον εορτασμό των 50 χρόνων από την ίδρυσή της, το 1941. Στην Ευρώπη όμως τα πολεμικά σύννεφα είχαν ήδη πυκνώσει…

Λίγο μετά την κήρυξη του πολέμου, τα Υπουργεία Εσωτερικών και Τύπου και Τουρισμού προέβησαν σε αναγκαστική μίσθωση μεγάλου μέρους του νέου κτιρίου. Στις 27 Απριλίου 1941 εισήλθαν στην Αθήνα τα γερμανικά στρατεύματα τα οποία λίγες μέρες αργότερα, στις 6 Μαίου, επίταξαν με τη σειρά τους το κτίριο της οδού Κοραή καθώς και ολόκληρη την επίπλωση. Για την εκτέλεση της διαταγής δόθηκε προθεσμία μιας μέρας. Η αγωνία της Διοίκησης είναι αποτυπωμένη στα πρακτικά του Δ.Σ :

” Παρά των Γερμανικών αρχών της κατοχής επετάχθησαν διάφορα διαμερίσματα του Μεγάρου της Εταιρίας εν οις ήτο εγκατεστημένον το καταργηθέν Υπουργείον Τύπου και Τουρισμού. Από της χθές ειδοποιήθημεν ότι η επίτεξις θέλει εκταθεί επί ολοκλήρου του προς την οδόν Κοραή τμήματος των Γραφείων της Εταιρείας μετά του μεγίστου μέρους της επιπλώσεως, ταχθείσης προθεσμίας μέχρι της σήμερον εσπέρας προς αποχώρησιν ημών εκ του κατασχεθέντος διαμερίσματος, όπερ αποτελεί τα ¾ περίπου του όλου χώρου των Γραφείων μας“.

Στο Μέγαρο ήταν εγκατεστημένες πλέον διάφορες υπηρεσίες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και η Kommandatur. Στην κορυφή κυμάτιζε ο αγκυλωτός σταυρός και τα υπόγεια αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές.

Στα δύο υπόγεια (έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν κατασκευάσει τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες (γερμανικής προέλευσης) που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των 2 ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, γεγονός που διευκόλυνε τον κατακτητή. Τα κρατητήρια ήταν κυρίως κέντρα μεταγωγών. Οι κρατούμενοι μεταφέρονταν συνήθως στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.

Στους χώρους αυτούς κρατήθηκαν πολλοί έλληνες πατριώτες αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες, ενώ “πέρασαν” πολλοί έλληνες πολίτες κάθε ηλικίας, μέχρι και παιδιά 14 ετών, για ασήμαντα παραπτώματα. Σε όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), κληροδοτώντας στις επόμενες γενιές ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Οι Γερμανοί έβαφαν επανειλημμένα τους τοίχους, οι οποίοι κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα.

Η απελευθέρωση

Στις 12 Οκτωβρίου 1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχώρησαν από την Αθήνα, και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να εγκατασταθεί στο κτήριο, στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους το Μέγαρο επιτάχθηκε για τρίτη φορά από το ΕΑΜ. Η παρουσία τους στο κτήριο θα είναι η βραχύτερη. Οι Άγγλοι καθώς το μέλλον της χώρας είχε κριθεί μέρες πριν , χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα θα ήταν οι νέοι ένοικοι. Μάλιστα όπως μαρτυρούν και οι φωτογραφίες με τα τανκς, η έξοδος των ΕΑΜιτών έγινε με βίαιο τρόπο από τους Βρετανούς. Στις αρχές Ιανουαρίου 1945 βρίσκονται «ήδη στρατωνισμέναι προσωρινώς Αγγλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις» και μόλις αυτές αποχωρούν το κτήριο ξαναεπιτάσεται από την Ελληνική Κυβέρνηση για να στεγασθούν «αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής».

Η διάσωση του μνημείου

Το 1991, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυσή της και ύστερα από αίτησή της στο Υπουργείο Πολιτισμού, ο χώρος κηρύσσεται Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο. Τα κρατητήρια αναστηλώθηκαν και συντηρήθηκαν ώστε να αναδειχθούν τα ακιδογραφήματα και οι επιγραφές των κρατουμένων στις μεταλλικές πόρτες, στους τοίχους και τα παράθυρα. Κείμενα, ονόματα, χρονολογίες, σκίτσα κ.λ.π διασώθηκαν και τα δύο υπόγεια παραδόθηκαν στο κοινό ως επισκέψιμοι χώροι. Κατά τη διάρκεια των εργασιών συντήρησης βρέθηκαν αντικείμενα από χαρτί, μέταλλο και γυαλί, στις δεξαμενές, στα στεγανά της αποχέτευσης και στις εσοχές των μεταλλικών θυρών. Μικροαντικείμενα των κρατουμένων, που είχαν παραμείνει για μισό αιώνα περίπου παραπεταμένα ή κρυμμένα σε αθέατα σημεία των υπογείων ήρθαν στο φως, δέχθηκαν τις φροντίδες των ειδικών και εκτέθηκαν. Για την ολοκλήρωση του έργου της συντήρησης εργάστηκαν επιστήμονες του ΥΠΠΟ με επικεφαλής τον επ. καθηγητή κ. Ν. Μίνω.

Η σβάστικα

Το έτος 2008 η ΔΣΑΝΜ ανέλαβε τη συντήρηση της υπερμεγέθους γερμανικής σημαίας που βρισκόταν σε έκθεση για πολλά χρόνια στο εσωτερικό του ιστορικού χώρου. Η μάλλινη σημαία βρισκόταν σε σχετικά καλή κατάσταση διατήρησης αλλά λόγω της έκθεσής της σε ‘ανοικτό περιβάλλον’ (ξύλινο τελάρο με λινάτσα), αλλά και της μη επαρκούς προστασίας που προσέφερε ένα κάλυμμα από ακρυλικό φύλλο που είχε τοποθετηθεί στο παρελθόν, η επιφάνεια της σημαίας ήταν επιβαρημένη με πληθώρα επιφανειακών ρύπων.

Εμφάνιζε επίσης και μικρής έκτασης βιολογική προσβολή από έντομα, που είχαν προκαλέσει μικρές οπές κατά τόπους. Οι εργασίες που εφαρμόστηκαν ήταν μηχανικός επιφανειακός καθαρισμός και τοπική στερέωση των απωλειών με μεταξωτό ύφασμα και μεταξωτές ίνες.

Για την ανάρτηση της στο εκθεσιακό χώρο αποφασίστηκε η δημιουργία νέα προθήκης μουσειακών προδιαγραφών, ενώ η σημαία υποστηρίχθηκε με ειδικής κατασκευής ενισχυμένο πίνακα από αντιόξινα υλικά ώστε να δίνει την εντύπωση του κυματισμού.

Το κτήριο σήμερα

Η Εθνική Ασφαλιστική έχει προχωρήσει επανειλημμένα στην συντήρηση του συγκροτήματος το οποίο βρέθηκε για τελευταία φορά στο μάτι του κυκλώνα τον Φεβρουάριο του 2012. Στα επεισόδια που είχαν ως αποτέλεσμα στην Σταδίου να καταστραφεί το νεοκλασικό του Τσίλερ που φιλοξενούσε τον κινηματογράφο Αττικόν και το Costa Boda το συγκρότημα της Κοραή 4 την γλύτωσε «φθηνά» καθώς οι διαδηλωτές κατέστρεψαν μόνο Starbucks στην αρχή της στοάς (σ.σ. που στο παρελθόν φιλοξενούσε το ζαχαροπλαστείο του Φλώκα, όπου σύχναζε η καλλιτεχνική αφρόκρεμα της Αθήνας) ενώ ο ιδιοκτήτης του κινηματογράφου Άστυ κατάφερε με τον τρόπο του να αποτρέψει την καταστροφή του χώρου. Σήμρα παρ΄όλο ότι βρίσκεται σε ένα από τα πλέον πολυσύχναστα σημεία, (έξοδος μετρό Πανεπιστήμιο, σε πεζόδρομο) τα πρόσφατα γεγονότα σε συνδυασμό με την ύφεση έχουν πλήξει το εμπορικό σκέλος του κτηρίου που εκτείνεται κυρίως στο κομμάτι της στοάς.

– Περισσότερες πληροφορίες για τον ιστορικό χώρο στο korai4