ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΛΑΝΟ ΟΤΑΝ ΞΕΦΕΥΓΕΙ ΜΙΑ ΦΩΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κάθε χρόνο συνηθίζουμε να “ανοίγουμε” την αντιπυρική περίοδο με ένα θέμα που αναφέρει πόσο έτοιμοι είμαστε ως χώρα για το καλοκαίρι και τον κίνδυνο πυρκαγιών. Η Κυβέρνηση πάντα διαβεβαιώνει πως είναι πιο έτοιμη από ποτέ.

Κάθε χρόνο, διαπιστώνεται μια απαράμιλλη συνέπεια στην αδιαφορία της Πολιτικής Προστασίας για την πρόληψη και μια διεπιστημονική συνεργασία επί πλάνου που θα σώζει ζωές, περιουσίες και το φυσικό περιβάλλον. Και μην ακούσω ότι δεν χάνονται ζωές στις φωτιές που καταστρέφουν την Ελλάδα κάθε καλοκαίρι.

Ενώ λοιπόν, η Πολιτεία ανακοίνωνε νούμερα (διπλάσια drones, 18.000 άτομα στην πυρόσβεση κλπ, κλπ) και φέτος, εμείς εμπιστευτήκαμε τον Δρ Θοδωρή Μ. Γιάνναρο, Πυρομετεωρολόγο, Επιστημονικό Υπεύθυνο της ερευνητικής Πυρομετεωρολογικής Ομάδας FLAME και Κύριο Ερευνητή στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, για να μας πει τι μας περιμένει.

Ο ίδιος άνθρωπος είχε επισημάνει το 2024 -χρονιά που κάηκαν 450.000 στρέμματα, με τις πυρκαγιές να είναι 42% περισσότερες από το μέσο όρο της περιόδου από 2006 έως 2023- ότι στην Ελλάδα συνηθίζουμε να κυνηγούμε φωτιές, αντί να τις περιορίζουμε -κάτι που είναι επικίνδυνο για όλους και αναποτελεσματικό.

Το γενικό σχόλιο που είχε κάνει πέρυσι ο κύριος Γιάνναρος ήταν ότι «έχουμε βελτιωθεί πολύ στην καταστολή. Η πολύ έγκαιρη ανίχνευση -χάριν των drones- είναι ένα πολύ θετικό στοιχείο του νέου ‘δόγματος’ για την πυρόσβεση. Στην πρόληψη χρειάζεται ακόμα πολλή δουλειά».

Όπως και στην τακτική ανάλυση της φωτιάς, έλλειμμα που επισημάνθηκε στην έκθεση των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, στην έκθεση για τον τρόπο που η Ελλάδα διαχειρίζεται τις φωτιές. Η τακτική ανάλυση χρειάζεται data που βοηθούν τους επιστήμονες να δουν πού μπορεί να γίνει η επέμβαση, για να νικηθεί η πύρινη λαίλαπα.

Η φωτιά μπορεί να ξεφύγει.

«Το θέμα είναι τι κάνουμε για να τη διαχειριστούμε, αφότου συμβεί αυτό. Ποιος αποφασίζει για το πού θα πάμε και δεν αναφέρομαι για τις περιπτώσεις που μπαίνει σε περιοχές με κατοικίες, όπου προφανώς η προστασία της ανθρώπινης ζωής είναι η προτεραιότητα».

Σε μια χώρα που δεν (πρέπει να) φταίει κανείς, ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων είναι η μόνη “λύση” και κάπως έτσι απειλούμαστε πάντα.

Ναι. Και φέτος.

“Οι φωτιές δεν ξεσπούν από τον καιρό”

Είπα στον κύριο Γιάνναρο πως όταν φυσάει τα καλοκαίρια με πιάνει ένα σφίξιμο στο στήθος κι έτσι καταλαβαίνω ότι μου έχουν δημιουργήσει ψυχολογικό οι φωτιές. Σχολίασε ότι «θα πρέπει να αλλάξουμε λίγο το mindset μας ως κοινωνία, σε πρώτο βαθμό. Τι θέλω να πω: διάβασα πριν κάποιες ημέρες σε site πως “λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και των ενισχυμένων ανέμων ξέσπασε ακόμα μια φωτιά”.

Θα πρέπει αρχικά, να καταλάβουμε ότι φωτιές δεν ξεσπάνε από τον καιρό.

Μπορεί να ακούγομαι λίγο ρομαντικός και θεωρητικός, αλλά έχει πολύ μεγάλη σημασία. Οι φωτιές δεν ξεσπάνε από τον καιρό. Το ότι έχει ζέστη, το ότι μπορεί να φυσάει πολύ, να μην έχει βρέξει 15 μήνες, δεν θα οδηγήσει στο ξαφνικά στο να πάρουν από μόνα τους φωτιά ένας θάμνος, τα χόρτα στη μέση του πουθενά ή στη μέση ενός οικισμού».

«Στις 8 σε 10 περιπτώσεις, για να μην πω εννιά, οι φωτιές ξεκινούν από ένα ανθρώπινο χέρι».

Το ανθρώπινο χέρι μπορεί να είναι και κυριολεκτικό, να πρόκειται δηλαδή για ένα πεταμένο τσιγάρο, ένα μπάρμπεκιου -γιατί θέλαμε να μαζευτούμε με την παρέα- ή να κάψουμε χόρτα ή να πρόκειται για τον ΔΕΔΔΗΕ.

Άρα το Νο1 που θα πρέπει να κάνουμε και δεν το έχουμε κάνει -εξ ου και συνεχίζουμε να το λέμε πάρα πολύ- είναι να ξέρουμε ακριβώς από που ξεκινάνε οι φωτιές. Είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε».

Φέτος αυξάνονται και πληθαίνουν οι αναφορές που θέλουν πυρκαγιές να αρχίζουν από πουλιά που παθαίνουν ηλεκτροπληξία σε καλώδια στύλου που ανήκει στον Διαχειριστή Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας ή από ανάφλεξη καλωδίων.

«Δεν έχω την τεχνική γνώση για να πω αν φταίει περισσότερο το πουλί που έπεσε πάνω στα καλώδια ή τα καλώδια. Θεωρητικά μπορεί να γίνει, αλλά το πραγματικό θέμα δεν είναι ότι ήταν μια άτυχη στιγμή που ένα πουλί έπεσε στα καλώδια.

Το πραγματικό ζήτημα είναι αν το δίκτυο είναι συντηρημένο με τέτοιο τρόπο, ούτως ώστε τέτοια περιστατικά να τα προλαμβάνει και να μην οδηγεί σε έναρξη πυρκαγιάς;

Κάποιες αιτίες τις μαθαίνουμε.

Μάθαμε και για τον Βαρνάβα, πέρυσι πως ξεκίνησε τελικά από το δίκτυο του ΔΕΔΔΗΕ. Το θέμα όμως, είναι ότι δεν γίνεται τίποτα. Δηλαδή μάθαμε αν ο ΔΕΔΔΗΕ έχει αναλάβει αποζημιώσεις; Μάθαμε ότι θα κάνει κάποιες ενέργειες, ούτως ώστε να συντηρηθεί το δίκτυο; Εδώ και πολλά χρόνια συζητείται η ανάγκη της καλής συντήρησης και της υπογειοποίησης των καλωδίων».

Στο μεταξύ (ή μάλλον πάντα) χρειάζονται δεδομένα, για το πώς αρχίζει μια φωτιά και πώς εξελίσσεται, για να μπορεί να νικηθεί. «Διαφορετικά, είναι σαν να είμαστε σε ένα σκοτεινό δωμάτιο και να προσπαθούμε να καταλάβουμε τι γίνεται. Όντας στο σκοτάδι, όσα πυροσβεστικά και αν πάρεις, όσους πυροσβέστες και τεχνολογία αν έχεις, δεν θα υπάρχει αποτέλεσμα.

Πάντοτε θα υπάρχουν περιστατικά που για τον άλφα η βήτα λόγο θα σε ξεπερνούν. Για παράδειγμα, με ρωτούν για τη Χίο γιατί καίει η φωτιά τόσες ημέρες. Η μόνη απάντηση που μπορούμε να δώσουμε είναι διαισθητικά, θα έλεγα. Δηλαδή, δεν υπάρχουν δεδομένα για να χρησιμοποιήσουμε και να πούμε πως η φωτιά κινήθηκε με τόσο ακραίο τρόπο που ήταν αδύνατο να σταματήσει.

Δεν υπάρχουν αυτά τα δεδομένα. Δεν υπάρχουν δεδομένα του τύπου “η φωτιά τώρα, αυτή τη στιγμή είναι εκεί”. Όχι να λέει ο αξιωματικός πως κατεβαίνει το λόφο, αλλά πού ακριβώς είναι. Να πετάξει ένα drone με θερμική κάμερα, να αποτυπώσει την περίμετρο και αυτή να “κουμπώσει” πάνω σε ένα χάρτη».

Έχουμε drones. Γιατί δεν έχουμε data;

«Από πέρυσι ζητάω να μου δείξουν τα δεδομένα, αλλά δεν υπάρχουν. Τα χρειαζόμαστε, όχι για να ζωγραφίζουμε ωραίους χάρτες, αλλά για να μαθαίνουμε τα πάντα για τη φωτιά -την ταχύτητα που κινείται, τι καίει από κάτω κλπ-, ώστε να υπολογίσουμε την συμπεριφορά της, το μήκος της φλόγας, τα θερμικά της φορτία και να εκτιμήσουμε πού θα φτάσει, σε πόσο χρόνο θα φτάσει και πώς θα φτάσει. Έτσι, θα ξέρουμε και πού πρέπει να γίνει η αποτελεσματική επέμβαση.

Τα δεδομένα θα επιτρέψουν να έχουμε ένα στρατηγικό πλάνο αντιμετώπισης της φωτιάς, σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Επίσης, στο τέλος της αντιπυρικής περιόδου θα μπορούμε να μελετούμε τι έγινε και να δούμε πού και πώς θα βελτιωθούμε εκεί που δεν τα πήγαμε και τόσο καλά.

Ο στόχος δεν είναι να κατονομαστεί κάποιος, ως φταίχτης -να πούμε “α, η φωτιά κινήθηκε έτσι και δεν δικαιολογείται αυτό που έγινε, οπότε έγιναν λάθη. Πάμε τώρα να βρούμε τον υπαίτιο”-, αλλά για να μάθουμε».

Ο καθ’ ύλην αρμόδιος εξηγεί πως υπάρχουν και περιπτώσεις που είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί η τακτική ανάλυση της φωτιάς, όπως για παράδειγμα στην Παλαιά Φώκαια «γιατί στην ουσία μιλάμε για μια ημιαστική περιοχή.

Εξ ου και είπα ευθύς εξ αρχής ότι το πρώτο και πιο βασικό, είναι να καταλάβουμε και να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο, ως προς τη συμπεριφορά του τα καλοκαίρια, σε σχέση με τις φωτιές.

Να δούμε από πού ξεκινάνε οι πυρκαγιές.

Να δούμε (συγγνώμη για τον τρόπο μου) πόσο ανεγκέφαλους έχουμε που κάνουν μπάρμπεκιου. Πόσους που καίνε κλαδιά, όπως και πόσες κακοσυντηρημένες γραμμές του ΔΕΔΔΗΕ που μπορούν να προκαλέσουν έναρξη πυρκαγιάς.

Αν δεν το ξέρουμε αυτό, είναι σαν να πηγαίνουμε στο γιατρό και να του λέμε “πονάω” χωρίς να λέμε πού, ώστε να μας παραπέμψει στη σωστή ειδικότητα».

Άρα να μην περιμένουμε φέτος κάτι καλύτερο από τις προηγούμενες χρονιές;

«Γνωρίζοντας όσα γνωρίζουν όλοι, έχουν ενισχυθεί οι δυνάμεις, υπάρχουν περισσότερες, υπάρχει μια κινητικότητα στο μηχανισμό του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας μεταξύ των κρατών, με το rescEU και το Union Civil Protection. Στην πράξη όμως, δεν ξέρω αν έχει αλλάξει κάτι.

Εγώ θέλω πάρα πολύ να διαψευστώ και να μας δείξουν χάρτες με το πώς εξαπλώθηκαν οι πυρκαγιές, με γεωχωρικά δεδομένα. Όχι ζωγραφισμένα. Και επαναλαμβάνω, ο σκοπός δεν είναι να κατηγορηθεί κάποιος, αλλά να υποστηριχθεί ο αξιωματικός που είναι υπεύθυνος, ώστε να μπορέσει να κάνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη δουλειά του.

Και πάρα πολύ σημαντικές είναι οι αιτίες των ενάρξεων, ειδικά για πυρκαγιές, όπως αυτές στην Παλαιά Φώκαια.

Όταν συγκεντρώνεις πληθυσμό σε μια περιοχή όπου υπάρχει βλάστηση, η οποία είναι εύφλεκτη, αυξάνεις κατευθείαν την πιθανότητα κάποιος να κάνει την ανοησία -να πετάξει ένα τσιγάρο, να κάψει χόρτα, να κάνει μια ηλεκτροσυγκόλληση- και αυτό να οδηγήσει σε πυρκαγιά. Κι από εκεί και μετά, σε περιοχές όπως είναι η Παλαιά Φώκια είναι εξαιρετικά δύσκολη η αντιμετώπιση της.

Χρειάζεται επαναπροσδιορισμός όλου του συστήματος, με το οποίο διαχειριζόμαστε τις πυρκαγιές. Έχουν γίνει κάποια θετικά βήματα -και τα drones καλά είναι και η νέα τεχνολογία καλή είναι-, χρειαζόμαστε να δούμε το πρόβλημα πιο ολοκληρωμένα.

Υπάρχει γνώση στη χώρα μας και πράγματα που μπορούμε να κάνουμε. Και δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Δεν σημαίνει δηλαδή, πως θα πάμε να κάνουμε το άλφα και το βήτα και σε ένα μήνα θα είναι όλα τέλεια.

Χρειάζεται να εμπιστευτούμε τη γνώση που υπάρχει για τα επόμενα 5 με δέκα χρόνια. Μόνο έτσι θα δούμε αποτελέσματα. Διαφορετικά, θα έχουμε πάντα περιστατικά που θα ξεφεύγει η φωτιά, με το λόγο να είναι ανθρώπινος και αυτό είναι κάτι που θέλω να τονίσω.

Είναι ανθρώπινο να ξεφύγει μια φωτιά από την πρώτη προσβολή. Άνθρωποι είναι και οι πιλότοι. Μπορεί να μη γίνει μια βολή τόσο καλά. Δεν θα κατηγορήσω τον χειριστή, ο οποίος πετάει τόσες ώρες μέσα στο καλοκαίρι.

Μπορεί επίσης, οι συνθήκες να είναι τέτοιες που να “βοηθούν” τη φωτιά να ξεφύγει της πρώτης προσβολής.

Το θέμα είναι να υπάρχει ένα πλάνο».

Ποιο είναι φέτος το πλάνο για να σταματήσει η φωτιά;

«Αυτή είναι μια ερώτηση που θα ήθελα πολύ να την απαντήσει κάποιος αξιωματικός. Υπάρχουν δεδομένα; Γνωρίζουν με τι ταχύτητα κινείται; Φυσικά και πρέπει να εκκενώνονται οι οικισμοί και να σπεύδουν εναέρια, αλλά έτσι δεν σταματάμε τη φωτιά και πρέπει να αναδειχθεί το κενό».

Εκ του αποτελέσματος (κάθε χρόνο εν πολλοίς γίνονται τα ίδια και συνεχίζουμε να κυνηγάμε τις φωτιές), δεν υπάρχει πλάνο για να σταματήσει η φωτιά.

«Στην κοινή ανακοίνωση της Πυρομετεωρολογικής Ομάδας FLAME και της WWF Ελλάς αναφέραμε πως οι αριθμοί είναι ωραίοι και καλά θα κάνουμε που ενισχύσουμε το Πυροσβεστικό Σώμα, συν την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό. Όλα αυτά χρειάζονται. Ωστόσο, στα χρόνια που με θυμάμαι ζούμε την ημέρα της Μαρμότας κάθε καλοκαίρι.

Κάθε καλοκαίρι έχουμε μια ανακοίνωση που αναφέρει ότι “φέτος είμαστε πιο έτοιμοι από ποτέ”».

Και τελικά αποδεικνύεται με τον πλέον θλιβερό τρόπο, πως δεν είμαστε.