ΑΔΕΡΦΟΙ ΝΤΑΡΝΤΕΝ ΣΤΟ NEWS24/7: “ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΚΑΡΙΕΡΑΣ ΜΑΣ, ΜΙΛΑΜΕ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΕΡΓΑΤΕΣ”

Υπάρχει κάτι το μαγευτικό και βαθιά ανθρώπινο στο να βλέπεις τους αδελφούς Νταρντέν να συνεχίζουν ως δημιουργοί, να έχουν το ίδιο άμεσο και βαθιά ανθρώπινο βλέμμα στις ταινίες τους – όση αναγνώριση και βραβεία και επιτυχίες κι αν έρθουν.

Δεν άφησαν ποτέ πίσω τους απλούς ανθρώπους, τους εργάτες, τους αποκλεισμένους, εκείνους που βρίσκονται στο περιθώριο επειδή το σύστημα το αποφάσισε. Όπως κι αν αυτό μεταφράζεται στην κάθε εποχή. Το βλέμμα τους όμως δεν απομακρύνεται ποτέ από εκεί.

Μπορεί το μεγάλο τους breakthrough να ήταν ο Χρυσός Φοίνικας της Ροζέτα το 1999, όμως δουλεύουν τόσο με φιξιόν όσο κυρίως με (δεκάδες) ντοκιμαντέρ, ήδη από τα τέλη των ‘70s. Ο νατουραλισμός που κουβαλούν έκτοτε στη μυθοπλασία τους δεν έχει να κάνει με επιφανειακά στοιχεία – με κουνημένες κάμερες και μια δήθεν αφτιασίδωτη ένταση. Έχει να κάνει με κάτι πολύ πιο μεστό και ουσιαστικό: Με το να δίνουν φωνή, μέσα από τις ιστορίες τους, με τα άγχη, τα αδιέξοδα, αλλά και την οργή των αφανών ηρώων μιας όλο και πιο σκληρής, αδηφάγου, άκρως ταξικής κοινωνίας.

Στη νέα τους ταινία, Νεαρές Μητέρες, οι Νταρντέν κάνουν κάτι καινούριο για τους ίδιους: Λένε πολλές ιστορίες μέσα σε μία, ακολουθώντας πέντε νεαρές ηρωίδες – πέντε νεαρές μητέρες που μέσα από εντελώς διαφορετικές συνθήκες και δεδομένα, βρίσκονται με παιδιά που άλλες δεν είναι σίγουρες πως θέλουν, άλλες δεν είναι σίγουρες πως μπορούν να μεγαλώσουν.

Επίκεντρο είναι ένα καταφύγιο για νεαρές μητέρες στο Βέλγιο, που φροντίζει πρακτικά αλλά και ψυχολογικά τις νεαρές αυτές γυναίκες, οι οποίες συχνά δεν έχουν άλλες κοινωνικές και οικογενειακές διεξόδους βοήθειας.

Η ταινία κέρδισε το βραβείο Σεναρίου στις φετινές Κάννες συνεχίζοντας ένα απίστευτο σερί συνεχών βραβεύσεων για τους βέλγους auteurs που έχουν κερδίσει στις Κάννες δύο Χρυσούς Φοίνικες και άλλα 8 (!) βραβεία και ειδικές μνείες – αλλά συνεχίζουν να δημιουργούν άμεσες ιστορίες σαν ποτέ κανείς να μην ασχολείται μαζί τους.

Οι Ζαν-Πιερ και Λικ Νταρντέν μίλησαν στο Magazine λίγο μετά την πρεμιέρα της ταινίας τους στο φετινό φεστιβάλ των Καννών, για την ιδιαιτερότητα αυτής της νέας τους ιστορίας, και για το πώς εντάσσεται στο ευρύτερο σύνολο του έργου τους.

Για τις ταινίες σας άλλες φορές βρίσκεται ένα άρθρο σε κάποια εφημερίδα, άλλες φορές ακολουθείτε κάποια ιστορία που ακούσατε… ποια ήταν η έμπνευση για αυτή την ταινία;

Το σημείο εκκίνησης ήταν στην πραγματικότητα ένα σενάριο που είχαμε γράψει για μια νεαρή μητέρα που πήγε σε αυτό το καταφύγιο για νεαρές μητέρες, όπου γνώρισε ένα αγόρι που την βοήθησε να αναπτύξει μια σχέση με το μωρό της, την οποία δεν μπορούσε να βρει πουθενά αλλού. Αλλά επειδή δεν γνωρίζαμε κανένα από αυτά τα καταφύγια, αποφασίσαμε να πάμε να τα επισκεφτούμε.

Ξέραμε τι ήταν, αλλά δεν ξέραμε πώς λειτουργούσαν. Έτσι, όταν πήγαμε να επισκεφτούμε αυτό, μας συνεπήρε εντελώς η ατμόσφαιρα που επικρατούσε εκεί, η κοινότητα που αποτελείται από αυτές τις νέες μητέρες και τους εκπαιδευτικούς και τους ψυχολόγους, η αμοιβαία βοήθεια, η αμοιβαία υποστήριξη, το γεγονός ότι υποφέρουν και μαζί.

Αποφασίσαμε να τοποθετήσουμε την ιστορία μας εκεί, χωρίς τον μικρό πια, αλλά με πολλούς πρωταγωνιστές, κάτι που δεν είχαμε κάνει στο παρελθόν, και θέσαμε έναν μόνο κανόνα. Δεν θέλαμε η ταινία να είναι πολύ δομημένη γύρω από το μέρος όπου πηγαινοέρχονταν. Αυτό δεν μας ενδιέφερε. Ο κανόνας που αποφασίσαμε ήταν να αφηγηθούμε πέντε διαφορετικές ιστορίες από το Α έως το Ω, από την αρχή έως το τέλος, και στο τέλος, για κάθε μία από τις κοπέλες, έπρεπε να υπάρχει ένα φως, αν και αμυδρό.

Αλλά το φως της ελπίδας, καταλαβαίνετε, που σημαίνει ότι κατάφεραν να γίνουν υπεύθυνες και να αναλάβουν την ευθύνη να κάνουν μια επιλογή. Και δεν υποφέρουν πλέον από τις επιλογές των άλλων.

Το τέλος της ταινίας είναι πολύ δυνατό, πώς καταλήγετε σε ένα τέτοιο φινάλε; Ξέρετε πρώτα πού θα καταλήξει η ιστορία και μετά την κατασκευάζετε;

Πρέπει να ξέρουμε πού πάμε. Για κάθε ταινία. Και σε αυτή την περίπτωση, ήταν σημαντικό για κάθε κορίτσι να ολοκληρώσει το δικό του ταξίδι, τη δική του πορεία. Έτσι, ήταν απαραίτητο να βρούμε πέντε διαφορετικά φινάλε, αν και το πέμπτο είναι πιο σύντομο. Αλλά είναι πολύ σημαντική κι αυτή, γιατί δίνει τη σωστή προοπτική στις άλλες.

Το θέμα δεν ήταν όμως να προοσθέσουμε το τέλος νούμερο ένα και μετά το τέλος νούμερο δύο κι όλα αυτά. Αυτό δεν ήταν το σωστό που θέλαμε να βρούμε. Ο λόγος που θέλαμε να το κάνουμε έτσι, ήταν γιατί θέλαμε οι διαφορετικές αυτές ιστορίες να είναι σαν διαφορετικά ποτάμια που καταλήγουν στη θάλασσα.

Πώς θα περιγράφατε τη δουλειά, το έργο των εργαζομένων αυτού του καταφυγίου; Είναι πολύ σημαντικός ο τρόπος με τον οποίο συνεργάζονται με τις νεαρές μητέρες.

Είναι μια ταινία που στην πραγματικότητα είναι εμπνευσμένη ακριβώς από αυτό το γεγονός. Οι γυναίκες που ασχολούνται με αυτά τα νεαρά κορίτσια και τα μωρά τους, τις βοηθούν πραγματικά από το Α έως το Ω, επειδή πρέπει να μάθουν ακόμη και τις κινήσεις. Δεν ξέρουν πώς να κρατούν τα μωρά τους. Δεν ξέρουν πώς να αλλάζουν τις πάνες. Δεν ξέρουν πώς να τα ταΐζουν. Καμία από αυτές δεν τα θηλάζει.

Επομένως, είναι σημαντικό για αυτές να έχουν όχι μόνο τους εκπαιδευτές που τις εκπαιδεύουν, αλλά και τους ψυχολόγους, γιατί είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουν πώς κατέληξαν εκεί. Πρέπει να μάθουν πώς να αντιμετωπίζουν το παρελθόν τους και δεν πρέπει να ντρέπονται που είναι ανύπαντρες μητέρες, ούτε πρέπει να ντρέπονται για την επιλογή τους –αν είναι αυτή– να δώσουν τα μωρά τους για υιοθεσία ή να τα τοποθετήσουν σε ανάδοχη οικογένεια.

Και εκεί φυσικά μπαίνει το ζήτημα της οικογενειακής και κοινωνικής πίεσης που επηρεάζει και συχνά στιγματίζει τις επιλογές αυτών των νέων γυναικών.

Αν βρίσκονται εκεί, αν γεννήσουν τα μωρά, είναι επειδή δεν μπορούσαν να κάνουν έκτρωση. Ή ήταν πολύ αργά για αυτές. Γι’ αυτό γεννούν τα μωρά ούτως ή άλλως. Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις και αυτό εκφράζεται από τα κορίτσια που δεν ήθελαν να κάνουν τα μωρά. Είναι η μητέρα που τις πίεσε ας πούμε.

Η Αριάν για παράδειγμα [σσ. μια από τις νεαρές ηρωίδες της ταινίας], που προέρχεται από αληθινά τραγικές συνθήκες, πρέπει να περάσει από αυτό το ταξίδι για να καταλάβει ότι μπορεί να δώσει για υιοθεσία τα μωρά της. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτό, σε αντίθεση με αυτό που της λέει η μητέρα της. Ξέρετε, της λέει πως είναι αηδιαστικό. Της λέει, «δεν έχεις το δικαίωμα». Πράγματι όμως, έχεις το δικαίωμα να δώσεις το μωρό σου.

Είναι λοιπόν μια διαδικασία μάθησης για το πώς να συμπεριφέρεσαι τόσο συναισθηματικά όσο και πρακτικά, και πώς να γίνεις υπεύθυνη για τα μωρά — είτε τα κρατήσεις είτε τα εγκαταλείψεις.

Πόσο δημοφιλή είναι αυτά τα καταφύγια στο Βέλγιο; Είχατε τη συνεργασία του κράτους ή του καταφυγίου για να γυρίσετε αυτή την ταινία;

Υπάρχουν αρκετά καταφύγια για νέες μητέρες στο Βέλγιο. Η ιδιαιτερότητα αυτού του καταφυγίου είναι ότι προορίζεται για κορίτσια που είναι ανήλικα, δηλαδή κάτω των 18 ετών, και δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς δημόσια χρηματοδότηση. Στην πραγματικότητα, είναι η κυβέρνηση που υποστηρίζει τη δομή. Επίσης, όσον αφορά τους μισθούς της διοίκησης, των εκπαιδευτικών και των ψυχολόγων, καθώς και την υποδομή, δηλαδή τη λειτουργία του χώρου.

Τελικά γυρίσαμε την ταινία μας σε ένα από αυτά τα καταφύγια, το πρώτο που επισκεφθήκαμε, αυτό που βλέπετε στην ταινία. Ήταν πριν από δύο χρόνια και μας συγκίνησε τόσο πολύ όταν πήγαμε εκεί, που αλλάξαμε το σενάριό μας και αποφασίσαμε να κάνουμε αυτή την ταινία. Θέλαμε να γυρίσουμε εκεί.

Η συμφωνία που υπογράψαμε με τη διοίκηση, τους εκπαιδευτικούς και τους ψυχολόγους ήταν ότι αυτός ο χώρος ήταν απαραίτητος για εμάς, επειδή όλα τα φαντάσματα των κοριτσιών που είχαν πάει εκεί από το 1960 θα προστάτευαν την ταινία. Και θα μπορέσουμε, μέσα από την ιστορία αυτών των πέντε πρωταγωνιστών, να πούμε όλες τις ιστορίες τους με έναν τρόπο.

Δουλεύετε με νεαρές ηθοποιούς χωρίς πολλή πείρα σε αυτή την ταινία, παίζουν μητέρες, κάτι στο οποίο δεν έχουν εμπειρία. Και την ίδια στιγμή έχετε να κάνετε γύρισμα και με αληθινά μωρά. Πόσο σημαντική ήταν αυτή η εμπειρία αυθεντικότητας για εσάς και πόσο σας δυσκόλεψε αυτή η επιλογή;

Το σενάριο ανέφερε ήδη λεπτομερώς το γεγονός ότι τα μωρά θα έκλαιγαν, θα κινούνταν και θα έκαναν διάφορα πράγματα, αλλά αναρωτιόμασταν τι θα συνέβαινε στο πλατό και ήμασταν αρκετά φοβισμένοι. Κάναμε πρόβες με τις πέντε ηθοποιούς για πέντε εβδομάδες και, φυσικά, δεν είχαν κρατήσει ποτέ μωρό στη ζωή τους, επειδή είναι πολύ νέες. Χρησιμοποιήσαμε κούκλες φυσικά, αλλά στην πραγματικότητα τις εκπαίδευσαν και τις προπόνησαν οι εκπαιδευτικοί, που τους έμαθαν όλες τις κινήσεις που πρέπει να κάνει μια νεαρή μητέρα με ένα μωρό, πώς να το κρατάει, πώς να κρατάει το κεφάλι του, πώς να το πλένει, πώς να το ηρεμεί, όλες τις κινήσεις.

Τότε αρχίσαμε να δουλεύουμε και να κάνουμε πρόβες με τα πραγματικά μωρά. Οι ηθοποιοί ήταν πολύ συγκινημένες. Η Αριάν άρχισε να κλαίει όταν άγγιξε το παιδί για πρώτη φορά, επειδή δεν είχαν ποτέ ξαναζήσει αυτή την εμπειρία. Και τότε αναρωτηθήκαμε πώς θα το κάνουμε στο πλατό – εκεί ξέραμε ότι θέλαμε αληθινά μωρά και φυσικά, αυτό εισάγει το στοιχείο του εντελώς απρόβλεπτου, γιατί θα έπρεπε να αντιδράσουν και εμείς να παίξουμε το ρόλο μας.

Αυτό εισάγει ένα στοιχείο σασπένς, γιατί δεν ξέρεις πώς θα αντιδρά πάντα ένα μωρό. Οπότε αυτό εισήγαγε ένα στοιχείο ντοκιμαντέρ στη λήψη, γιατί μας ανάγκασε να αντιμετωπίσουμε αυτό που ήμασταν, αυτό που συνέβαινε στο πλατό όσον αφορά την αλλαγή του ρυθμού της λήψης και την αποτύπωση της ατμόσφαιρας που υπήρχε.

[Προσοχή: Στην επόμενη ερώτηση συζητιέται μια πτυχή από το φινάλε της ταινίας]

Υπάρχει μια υπέροχη σκηνή που ένα κορίτσι βρίσκει τη μητέρα της και της ζητάει μια φωτογραφία. Εκείνη βγάζει τη στολή εργασίας της, σα να θέλει να δημιουργήσει μια ανάμνηση πέρα από την ταυτότητά της ως εργάτρια. Μου υπογράμμισε αυτή η μικρή στιγμή τη φροντίδα που και το βλέμμα που πάντα ρίχνετε στους ανθρώπους της εργατικής τάξης που η κοινωνία έχει φέρει σε αυτά τα αδιέξοδα.

[χαμογελάνε]

[ο Ζαν-Πιερ Νταρντέν μιλά με σπαστά αγγλικά] Από την αρχή της καριέρας μας, κινηματογραφούμε εργάτες. Πάντα. Επίσης και στα ντοκιμαντέρ μας. Πάντα. Πολύ σημαντικό για εμάς.

[συνεχίζουν στα γαλλικά]

Κι εδώ με εργάτες ασχολούμαστε, στην πραγματικότητα. Το εργασιακό περιβάλλον είναι πάντα καθοριστικό. Το ότι βγάζει τη στολή της ήταν μια πρόταση της Ίντια [σσ. Ερ, μια από τις επαγγελματίες ηθοποιούς της ταινίας]. Αυτή ήταν που είχε την ιδέα. Σκέφτεται πως έτσι θα είναι πιο όμορφη. Και είναι επίσης και μια υπόδειξη για ένα πιθανό μέλλον για αυτές.

Αλλά η σκέψη της ήταν πως αν βγάλει τη στολή της και πάρει φωτογραφία, αυτό μπορεί να είναι ένα δώρο που θα κάνει στην κόρη της. Για να διατηρήσει τη μνήμη της στο μέλλον, και για την μικρή. Ώστε μέσα από αυτή τη φωτογραφία να τη βλέπει στο μέλλον ως μητέρα – και όχι μόνο ως εργάτρια.