Γιατί ο Πούτιν επιθυμεί διακαώς το Ντονμπάς

Το Ντονμπάς παραμένει το πιο κρίσιμο στρατηγικά μέτωπο του πολέμου στην Ουκρανία — και το επίκεντρο της πιο πρόσφατης πρότασης για ειρήνη που φέρεται να παρουσίασε ο Βλαντίμιρ Πούτιν στον Ντόναλντ Τραμπ.

Ο Ρώσος πρόεδρος ζητά τον πλήρη έλεγχο της ανατολικής, ρωσόφωνης περιοχής, με αντάλλαγμα την παύση των εχθροπραξιών στα υπόλοιπα μέτωπα. Η πρότασή του φέρνει ξανά στο προσκήνιο ένα καίριο ερώτημα: γιατί το Ντονμπάς αποτελεί τόσο μεγάλη εμμονή για το Κρεμλίνο — και μέχρι πού είναι διατεθειμένος να φτάσει ο Πούτιν για να το αποκτήσει;

Η παραδοσιακά ρωσόφωνη αυτή ζώνη βρίσκεται στο επίκεντρο όσων ο Πούτιν αποκαλεί «ριζικά αίτια» του πολέμου. Ο Πούτιν επιχειρεί να ελέγξει το Ντονμπάς από το 2014, αρχικά μέσω αυτονομιστών και στη συνέχεια με την εισβολή και την προσάρτηση της περιοχής το 2022. Από την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία, το Ντονμπάς έχει γίνει το πεδίο των πιο αιματηρών μαχών του πολέμου.

Σύμφωνα με στοιχεία του DeepState, μιας ουκρανικής ομάδας που παρακολουθεί τις εξελίξεις στο πεδίο, οι δυνάμεις του Κρεμλίνου και οι αυτονομιστές σύμμαχοί τους έχουν καταλάβει περίπου το 87% του Ντονμπάς από το 2014. Αν δεν επιτευχθεί εκεχειρία, η σύγκρουση στο Ντονμπάς αναμένεται να συνεχιστεί και τον επόμενο χρόνο, με ανθρώπινο κόστος που ενδέχεται να φτάσει τις δεκάδες χιλιάδες ζωές, σύμφωνα με στρατιωτικούς αναλυτές. Η έκβαση της μάχης για την περιοχή θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστική για το μέλλον του πολέμου.

Τι προσφέρει ο Πούτιν;

Το περιεχόμενο της ενδεχόμενης ειρηνευτικής συμφωνίας που συζητήθηκε ανάμεσα στον Τραμπ και τον Πούτιν στην Αλάσκα την Παρασκευή παραμένει ασαφές.

Σύμφωνα με δύο ανώτερους Ευρωπαίους αξιωματούχους που επικαλούνται οι New York Times, ο Πούτιν απαιτεί την απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων από το Ντονμπάς προσφέροντας σε αντάλλαγμα το “πάγωμα” της σύγκρουσης στο υπόλοιπο ουκρανικό έδαφος αλλά και την παροχή γραπτής εγγύησης ότι δεν θα επιτεθεί ξανά.

Ο Τραμπ κάλεσε τον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι να αποδεχθεί τη συμφωνία. «Η Ρωσία είναι μια πολύ μεγάλη δύναμη, κι αυτοί δεν είναι», είπε στο Fox News μετά τη συνάντησή του με τον Πούτιν.

Ο Ζελένσκι, όμως, έχει απορρίψει κατηγορηματικά την παραχώρηση οποιασδήποτε περιοχής που δεν βρίσκεται ήδη υπό ρωσική κατοχή. «Δεν θα εγκαταλείψουμε το Ντονμπάς», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα σε δημοσιογράφους. «Δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό», πρόσθεσε. Υπενθυμίζεται ότι ο Αμερικανός πρόεδρος συναντάται σήμερα στην Ουάσιγκτον με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και Ευρωπαίους ηγέτες, σε μια κρίσιμη προσπάθεια άσκησης πίεσης για αποδοχή της ρωσικής πρότασης.

Οι ουκρανικές αρχές εκτιμούν ότι περισσότεροι από 200.000 άμαχοι εξακολουθούν να ζουν στο τμήμα του Ντονμπάς που ελέγχει το Κίεβο, κυρίως στο πυκνοκατοικημένο και βαριά οχυρωμένο βιομηχανικό σύμπλεγμα γύρω από τις πόλεις Σλοβιάνσκ και Κραματόρσκ.

Γιατί ο Πούτιν ζητά το Ντονμπάς;

Από την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, η Μόσχα προσάρτησε τέσσερις ουκρανικές περιοχές, έπειτα από δημοψηφίσματα που καταγγέλθηκαν ευρέως ως προσχηματικά. Ανάμεσα σε αυτές ήταν το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ, που μαζί συγκροτούν το Ντονμπάς. Από τις τέσσερις προσαρτημένες περιοχές, η Ρωσία ελέγχει πλήρως μόνο το Λουγκάνσκ.

Οι χερσαίες δυνάμεις του Πούτιν έχουν πολεμήσει σε άλλες οκτώ ουκρανικές περιοχές από το 2022, αποσύρθηκαν όμως από ορισμένες και κατέχουν μικρά τμήματα άλλων.

Σύμφωνα με τους New York Times, το Ντονμπάς βρίσκεται στο επίκεντρο του οράματος του Πούτιν για τον πόλεμο, το οποίο βασίζεται στην πεποίθησή του για την ιστορική ενότητα των ρωσόφωνων περιοχών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αρχικά, ο Πούτιν παρουσίασε την εισβολή ως υπεράσπιση των φιλορώσων αυτονομιστών στην περιοχή, οι οποίοι πολεμούσαν την ουκρανική κυβέρνηση με στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη από το Κρεμλίνο από το 2014.

Το Ντονμπάς υπήρξε αντικείμενο διαμάχης από την αρχή του 20ού αιώνα, όταν η Ουκρανία αναδείχθηκε ως κράτος. Κατά τη διάρκεια της ταραγμένης περιόδου που ακολούθησε τη Μπολσεβικική Επανάσταση, Ουκρανοί εθνικιστές, κομμουνιστές και Ρώσοι μοναρχικοί συγκρούονταν για τον έλεγχο του βιομηχανικού πλούτου της περιοχής.

Ο μεγαλύτερος πληθυσμός της περιοχής ήταν ουκρανικός μέχρι τις εκστρατείες εξαναγκαστικής εκβιομηχάνισης του Στάλιν, που οδήγησαν στη μετανάστευση Ρώσων εργατών στα ανθρακωρυχεία και τα εργοστάσια της περιοχής, στη μαζική εξόντωση Ουκρανών αγροτών και στην καταστολή της ουκρανικής γλώσσας.

Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, περίπου τα δύο τρίτα των κατοίκων του Ντονμπάς θεωρούσαν τη ρωσική ως μητρική τους γλώσσα, σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφής. Η ρωσική πολιτισμική ταυτότητα και η γλώσσα έγιναν ακόμη πιο κυρίαρχες τις πρώτες δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας.

Περίπου το 90% των ψηφοφόρων του Ντονμπάς ψήφισαν υπέρ του φιλορώσου υποψηφίου Βίκτορ Γιανουκόβιτς στις ουκρανικές προεδρικές εκλογές του 2010. Η ανατροπή του Γιανουκόβιτς, τότε προέδρου, από διαδηλωτές στο Κίεβο τέσσερα χρόνια αργότερα, οδήγησε τον Πούτιν στην προσάρτηση της Κριμαίας και στην οργάνωση μιας εξέγερσης στο Ντονμπάς.

Στις προεδρικές εκλογές του 2019, οι κάτοικοι του τμήματος του Ντονμπάς που βρισκόταν υπό ουκρανικό έλεγχο στήριξαν μαζικά τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος είχε δεσμευθεί για ειρήνη χωρίς να υποχωρήσει σε ζητήματα κυριαρχίας. Την ίδια στιγμή, ο Πούτιν υιοθέτησε μια όλο και πιο επιθετική εθνικιστική ρητορική, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τη λαϊκή υποστήριξη στο εσωτερικό, μετά από χρόνια οικονομικής στασιμότητας. Η προπαγάνδα του Κρεμλίνου επιχείρησε να εστιάσει στη ρωσική κοινή γνώμη σε ό,τι αφορά το Ντονμπάς.

Ωστόσο, αυτές οι προπαγανδιστικές προσπάθειες δεν βρήκαν ιδιαίτερη ανταπόκριση στη ρωσική κοινωνία. Μια ανεξάρτητη δημοσκόπηση που διεξήχθη λίγες ημέρες πριν από την εισβολή διαπίστωσε ότι μόλις το ένα τέταρτο των Ρώσων υποστήριζαν την ένταξη του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Θα αρκεστεί ο Πούτιν στο Ντονμπάς;

Ο Πούτιν έχει υπαινιχθεί κατά καιρούς την προσάρτηση και άλλων περιοχών της Ουκρανίας, γεγονός που οδηγεί Ουκρανούς αξιωματούχους αλλά και πολλούς πολιτικούς και αναλυτές της Δύσης να εκτιμούν ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί και μετά την κατάληψη του Ντονμπάς, είτε με τη βία είτε μέσω διπλωματίας.

Παρόμοιες θέσεις εκφράζουν Ρώσοι εθνικιστές αλλά και αρκετοί στρατιώτες, που ζητούν από τον Πούτιν να συνεχίσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις με στόχο την πλήρη κατάληψη των άλλων δύο προσαρτημένων περιοχών, της Χερσώνας και της Ζαπορίζια. Την ίδια στιγμή, ορισμένοι υπέρμαχοι της συνέχισης του πολέμου υποστηρίζουν ότι η Ρωσία δεν θα σταματήσει, αν δεν ανατραπεί η κυβέρνηση Ζελένσκι και αντικατασταθεί από μια πιο φιλική προς το Κρεμλίνο.

Πολλοί ανεξάρτητοι αναλυτές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Ρωσία έχει τη στρατιωτική και οικονομική δυνατότητα να συνεχίσει την επίθεσή της πέρα από το Ντονμπάς. Η ρωσική οικονομία παραμένει στάσιμη, ενώ τα κρατικά έσοδα παρουσιάζουν πτώση. Υπό αυτές τις συνθήκες, το Κρεμλίνο ενδέχεται να δυσκολευτεί να διατηρήσει τον σημερινό ρυθμό των επιχειρήσεων μέσα στον επόμενο χρόνο, χωρίς να επιβαρύνει σοβαρά το βιοτικό επίπεδο του ρωσικού πληθυσμού.

Η αυταρχική διακυβέρνηση του Πούτιν και οι αρνητικές οικονομικές προοπτικές ίσως τελικά τον “πείσουν” να αρκεστεί στο Ντονμπάς — τουλάχιστον προς το παρόν, σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές.