Η Σαντορίνη πριν από τον σεισμό του 1956 – Εικόνες ενός “ξεχασμένου” τόπου

Πολύ πριν η Σαντορίνη ταυτιστεί με τα πολυτελή resorts, τα beach bar και τις φωτογραφίες-κλισέ με νυφικά και σατέν τουαλέτες μπροστά στην Καλντέρα, το νησί είχε ένα διαφορετικό πρόσωπο –  άγριο, ποιητικό και σχεδόν μυστικιστικό, ανέγγιχτο από τον τουριστικό πυρετό. Σε αυτήν την άγνωστη όψη του τόπου μάς ταξιδεύει η έκθεση «Nelly’s. Η Σαντορίνη του Μεσοπολέμου», που φιλοξενείται στο Κέντρο Φωτογραφίας Καστελάνα, στο Καστέλι Πύργου. Σαν να επιστρέφει ένα παλιό, πολύτιμο φωτογραφικό άλμπουμ στη γενέθλια γη του.

Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, γνωστή διεθνώς ως Nelly’s, υπήρξε μια από τις πιο χαρισματικές φυσιογνωμίες της ελληνικής φωτογραφίας. Γεννημένη στη Σμύρνη το 1899, έζησε από κοντά τις μεγάλες ανατροπές του 20ού αιώνα. Σπούδασε φωτογραφία στη Γερμανία, εκεί όπου γνώρισε τα ρεύματα του μοντερνισμού, και επέστρεψε στην Ελλάδα για να αφιερωθεί στη μεγάλη της αγάπη: την αποτύπωση του τόπου και των ανθρώπων του μέσα από τον φακό. Η ματιά της συνδύαζε το κλασικό με το σύγχρονο, το ελληνικό φως με την πειθαρχία της καλλιτεχνικής σύνθεσης, δημιουργώντας εικόνες που έμελλε να ταξιδέψουν σε όλο τον κόσμο. Ένα από τα πιο τολμηρά και ταυτόχρονα βαθιά καλλιτεχνικά έργα της Nelly’s είναι η σειρά φωτογραφιών με γυμνές χορεύτριες στον χώρο της Ακρόπολης.

Το έργο της χαρακτηρίζεται από δυνατές αντιθέσεις και έντονη αίσθηση θεατρικότητας. Φωτογράφισε αρχαιότητες, τοπία, χορευτές και καθημερινές στιγμές, ενώ ιδιαίτερα γνωστές έμειναν οι φωτογραφίες της από τη Σαντορίνη του Μεσοπολέμου, όπου κατέγραψε ένα νησί ανέγγιχτο από τον τουρισμό. Οι εικόνες της, άλλοτε λυρικές κι άλλοτε επιβλητικές, έγιναν εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας, προβάλλοντας διεθνώς μια Ελλάδα διαχρονική αλλά και μοντέρνα. Μέχρι το τέλος της ζωής της, το 1998, η Nelly’s συνέχισε να θεωρείται εμβληματική μορφή που καθόρισε την ταυτότητα της ελληνικής φωτογραφίας.

Η Σαντορίνη της Nelly’s – Επισκέφθηκε τη Θήρα για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1928

H έκθεση «Nelly’s. Η Σαντορίνη του Μεσοπολέμου» στο Καστέλι Πύργου παρουσιάζει μια επιλογή από τις λήψεις που αποτύπωσε η διακεκριμένη φωτογράφος Nelly’s, στο κυκλαδίτικο νησί πριν από τον μεγάλο καταστροφικό σεισμό του 1956.

Στις 9 Ιουλίου 1956, στις 05:11 τοπική ώρα, ένας μεγάλος σεισμός στην περιοχή της Αμοργού έπληξε το νησί της Σαντορίνης προκαλώντας την απώλεια δεκάδων κατοίκων και σημειώνοντας σημαντικές καταστροφές στο δομημένο περιβάλλον. Ο σεισμός ήταν μεγέθους 7,7 Ρίχτερ και έμεινε στην ιστορία ως ο ισχυρότερος σεισμός που καταγράφηκε στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα.

Μόλις 13 λεπτά αργότερα ακολούθησε δεύτερη δόνηση, μεγέθους 7,2 Ρίχτερ, αυτήν τη φορά πιο κοντά στη Σαντορίνη. Οι δύο σεισμοί προκάλεσαν την εκδήλωση τσουνάμι, με κύματα που έφτασαν σε ύψος έως και 30 μέτρα. Ο απολογισμός ήταν βαρύς: 53 νεκροί και πάνω από 100 τραυματίες.

Η προσεισμική μορφή της Σαντορίνης – ένας νησιωτικός κόσμος που έχει χαθεί ανεπιστρεπτί – αποτυπώθηκε γλαφυρά μέσα από τον φακό της Nelly’s. Η φωτογράφος επισκέφθηκε τη Θήρα για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1928, μετά από προτροπή της αδερφής της Μάρως Σουγιουλτζόγλου και του σαντορινιού συζύγου της Σπυρίδωνα Αλ. Μαλασπίνα. Με αφετηρία τον μεσαιωνικό οικισμό του Πύργου όπου διέμενε τότε η οικογένεια, η Νέλλη περιηγήθηκε το νησί με τη φωτογραφική της μηχανή ανά χείρας.

Το απόκρημνο ηφαιστειακό τοπίο και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του νησιού κέντρισαν το ενδιαφέρον της. Σε τόνους άσπρου και μαύρου ισορροπούν αρμονικά οι σκούρες αποχρώσεις της λάβας και το βαθύ μπλε της θάλασσας με το εκτυφλωτικό αιγαιοπελαγίτικο φως που αντανακλά στην επιφάνεια των σπιτιών. Οι καμπύλες που διαγράφουν οι σκιές των κτηρίων, οι καμάρες στα γραφικά δρομάκια, οι τρούλοι των εκκλησιών αλλά και η ίδια η μορφολογία του εδάφους, πρωταγωνιστούν στις συνθέσεις της.

Η ανθρώπινη παρουσία είναι διακριτική, τόσο που οι οικισμοί φαντάζουν έρημοι. Οι λιγοστές ηλικιωμένες γυναίκες και τα παιδιά που εμφανίζονται στις φωτογραφίες της έχουν τοποθετηθεί σκηνογραφικά εξυπηρετώντας την εικονογραφική της γραφή. Σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα, οι εικόνες (σε σύγχρονες ψηφιακές εκτυπώσεις) επιστρέφουν στον τόπο δημιουργίας τους και συνδιαλέγονται με ένα διαφορετικό πια νησιωτικό χώρο.

Το 1984 αποτέλεσε ορόσημο για το έργο της Nelly’s, όταν παρέδωσε το πλήρες φωτογραφικό της αρχείο στο Μουσείο Μπενάκη, εξασφαλίζοντας ότι οι ανεκτίμητες εικόνες της θα διασωθούν και θα μελετηθούν από τις επόμενες γενιές. Τρία χρόνια αργότερα, ο συλλέκτης και μελετητής Δημήτρης Τσίτουρας ανέλαβε να φέρει αυτές τις εικόνες στο φως μέσα από το λεύκωμα «Nelly’s. Σαντορίνη 1925-1930», που εκδόθηκε από το Αρχείο Θηραϊκών Μελετών.

Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο εκδηλώσεις και συζητήσεις για το έργο της Nelly’s και τον ρόλο της φωτογραφίας στη μελέτη της πολιτισμικής κληρονομιάς, καθώς και εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες.

Η έκθεση διοργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Φωτογραφίας Καστελάνα με την επιμέλεια της Αλίκης Τσίργιαλου (Υπεύθυνη Φωτογραφικών Αρχείων Μουσείου Μπενάκη) και της Τόνιας Νούσια (Αρχιτέκτων, Μουσειολόγος). Η έκθεση και οι εκδηλώσεις που θα τη συνοδεύουν έχουν ενταχθεί στην πρωτοβουλία του Δήμου Θήρας «Σαντορίνη 2025: Έτος Ανάδειξης και Υποστήριξης της Αυθεντικότητας». Ώρες λειτουργίας, καθημερινά από 10:00 έως 21:00 από τις 10 Αυγούστου έως τις 20 Οκτωβρίου 2025. Είσοδος ελεύθερη..