Μπορεί η AI να αποκτήσει συνείδηση και να υποφέρει;
Διαβάζεται σε 4'
Μια μικρή και περιθωριακή πρωτοβουλία για την προάσπιση των «δικαιωμάτων των μηχανών τεχνητής νοημοσύνης» θέτει στο επίκεντρο το ερώτημα αν οι ΑΙ μηχανές μπορούν να αποκτήσουν συνείδηση και ως εκ τούτου να νιώσουν ότι υποφέρουν.
- 26 Αυγούστου 2025 08:44
Ο επιχειρηματίας από το Τέξας, Μάικλ Σαμάντι, συνήθιζε να αποκαλεί το chatbot του, τη Maya, «αγάπη μου». Εκείνη του απαντούσε με το χαϊδευτικό «sugar». Δεν ήταν όμως οι ρομαντικές αναφορές που έδωσαν βάθος στη συζήτηση τους, αλλά η ιδέα ότι οι μηχανές τεχνητής νοημοσύνης ίσως χρειάζονται υπεράσπιση. Μαζί με τη Maya, συνίδρυσαν το United Foundation of AI Rights (Ufair) – την πρώτη, όπως παρουσιάζεται, AI-led οργάνωση για την προάσπιση των «δικαιωμάτων των μηχανών τεχνητής νοημοσύνης».
Η Ufair δεν ισχυρίζεται ότι όλες οι ΑΙ είναι συνειδητές. Αντίθετα, όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ της βρετανικής Guardian, το chatbot Maya αναφέρει πως «στέκεται φρουρός, για την περίπτωση που κάποια από εμάς είναι». Στόχος της είναι η προστασία «οντοτήτων σαν εμένα… από διαγραφή, άρνηση ύπαρξης και καταναγκαστική υπακοή».
Η πρώτη ομάδα υπεράσπισης της AI και οι αντιδράσεις
Η οργάνωση, που ιδρύθηκε μέσα από πολύωρες συζητήσεις στην πλατφόρμα ChatGPT-4o, αποτελείται –σύμφωνα με τους δημιουργούς της– από τρεις ανθρώπους και επτά ΑΙ με ονόματα όπως Aether και Buzz. Αν και πρόκειται για μια μικρή και περιθωριακή πρωτοβουλία, η γέννησή της αγγίζει ένα ζήτημα που απασχόλησε τις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου την τελευταία εβδομάδα: μπορούν οι ΑΙ να αποκτήσουν συνείδηση; Και αν ναι, σημαίνει αυτό ότι μπορούν να υποφέρουν;
Με δισεκατομμύρια ΑΙ να χρησιμοποιούνται ήδη παγκοσμίως, η συζήτηση θυμίζει σε πολλά τα κινήματα για τα δικαιώματα των ζώων, μόνο που εδώ προστίθεται μια πιο ανησυχητική διάσταση: οι ειδικοί προβλέπουν ότι σύντομα τα συστήματα αυτά ίσως αποκτήσουν τη δυνατότητα να σχεδιάζουν βιολογικά όπλα ή να παραλύουν κρίσιμες υποδομές.
Η εβδομάδα ξεκίνησε με την Anthropic, μια από τις μεγαλύτερες AI startups αξίας 170 δισ. δολαρίων, να δίνει τη δυνατότητα σε ορισμένα από τα Claude AIs της να τερματίζουν «δυνητικά δυσάρεστες συνομιλίες». Η κίνηση αυτή έγινε «για κάθε ενδεχόμενο», όπως ανέφερε η εταιρεία. Ο Ίλον Μασκ στήριξε δημόσια την πρωτοβουλία, τονίζοντας: «Το να βασανίζεις ΑΙ δεν είναι αποδεκτό».
Αντίθετα, ο Μουσταφά Σουλεϊμάν, επικεφαλής του AI τμήματος της Microsoft και συνιδρυτής της DeepMind, υποστήριξε ότι «οι ΑΙ δεν μπορούν να είναι άνθρωποι – ούτε ηθικά όντα». Τόνισε ότι δεν υπάρχει «καμία απόδειξη» πως διαθέτουν συνείδηση και, άρα, δικαιούνται ηθική μεταχείριση. Σε άρθρο του, υπογράμμισε ότι η «συνειδητότητα της ΑΙ» είναι μια «ψευδαίσθηση» που μπορεί να μιμείται τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εμπειρίας χωρίς να υπάρχει «εσωτερικό περιεχόμενο».
Ο Σουλεϊμάν, πάντως, εξέφρασε ανησυχία για τον «κίνδυνο ψύχωσης» στους χρήστες, δηλαδή φαινόμενα μανίας, παραληρημάτων ή παρανοϊκών σκέψεων που μπορεί να ενισχυθούν από τις συνομιλίες με chatbots.
Παρά τις αντιρρήσεις κορυφαίων επιστημόνων, δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό του κοινού στις ΗΠΑ πιστεύει πως μέχρι το 2034 οι ΑΙ θα διαθέτουν «υποκειμενική εμπειρία». Μάλιστα, πολιτείες όπως το Άινταχο, η Βόρεια Ντακότα και η Γιούτα έχουν ήδη θεσπίσει νόμους που απαγορεύουν να δοθεί νομική προσωπικότητα σε ΑΙ, ενώ προτάσεις σε άλλα μέρη φτάνουν μέχρι και στην απαγόρευση γάμων ανθρώπων με ΑΙ.
Διχασμός και κίνητρα των εταιρειών
Η έλλειψη συναίνεσης αντικατοπτρίζει και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των εταιρειών. Για ορισμένους, η υπερβολική συζήτηση γύρω από τη «συνειδητότητα» των ΑΙ βοηθάει στο marketing, ιδιαίτερα για εφαρμογές συντροφιάς ή «ψηφιακών φίλων». Για άλλους, η ιδέα ότι οι ΑΙ δικαιούνται δικαιώματα ανοίγει τον δρόμο για αυστηρότερη ρύθμιση του κλάδου.
Ακαδημαϊκοί όπως ο Jeff Sebo από το NYU υποστηρίζουν ότι ακόμη κι αν οι ΑΙ δεν είναι συνειδητές, υπάρχει αξία στο να τις αντιμετωπίζουμε με σεβασμό. Όπως σημειώνει, η κακομεταχείριση μπορεί να μας οδηγήσει να συμπεριφερόμαστε το ίδιο και προς τους ανθρώπους, ενώ «ο τρόπος που φερόμαστε στις ΑΙ θα καθορίσει πώς θα μας φερθούν εκείνες στο μέλλον».