ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ: ΠΑΡΑΦΩΝΙΑ Η ΚΡΥΦΗ ΜΕΛΩΔΙΑ;

Σπέτσες. Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή. 25 Αυγούστου. Η νύχτα έχει ήδη απλωθεί και στην αυλή ένα μικρό σύνολο της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών ετοιμάζεται να δώσει πνοή σε σύγχρονες συνθέσεις. Η σχολή φωτισμένη με ζεστά, ευφάνταστα χρώματα, μια ατμόσφαιρα σχεδόν μαγική. Το νησί, κουρασμένο από την καλοκαιρινή τουριστική έξαρση, έμοιαζε να παίρνει μια βαθιά ανάσα, να παραδίδεται σε μια βραδιά καθαρά αφιερωμένη στη δημιουργία και στη φρεσκάδα της Τέχνης.

Είναι η βραδιά της συναυλίας των νέων συνθετών του «Πιλοτικού Εργαστηρίου Σύγχρονης Μουσικής της ΚΟΑ». 10 νέοι συνθέτες από όλο τον κόσμο παρουσιάζουν για πρώτη φορά τα έργα τους στο κοινό και 10 νέοι μαέστροι τα διευθύνουν. 

Είχε βέβαια προηγηθεί στο πλαίσιο του εργαστηρίου ένα καταιγιστικό δεκαήμερο γεμάτο από εντατικά ομαδικά, αλλά και one-on-one σεμινάρια, μια μοναδική εμπειρία που συνδυάζει την ερμηνεία και τη διεύθυνση νέων, αλλά και εμβληματικών έργων του ρεπερτορίου, με και χωρίς την παρουσία κοινού. 

Ανοίγοντας έναν κόσμο συνεργασίας και ζωντανής ερμηνείας, το εργαστήριο αυτό της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών επιτρέπει τη δοκιμασία μιας σύνθεσης και ενός αρχιμουσικού σε πραγματικές συνθήκες, σε μία διαρκή πρόκληση που φέρνει τη μουσική κοντά στους δημιουργούς της και στο κοινό. 

Πίσω από την αθωότητα αυτής της πρώτης παρουσίασης, υπήρχε η σιγουριά μιας καλλιτεχνικής καθοδήγησης υψηλού επιπέδου. Ο πολυβραβευμένος συνθέτης Γιάννης Κυριακίδης, με τη βαθιά του εμπειρία και την παιδαγωγική του ματιά, είχε σταθεί δίπλα στους νέους συνθέτες ως μέντορας, κατευθύνοντάς τους όχι με διδακτισμό, αλλά με εμπιστοσύνη και ελευθερία. Και ο σπουδαίος Λουκάς Καρυτινός, ο αρχιμουσικός και διευθυντής της ΚΟΑ είχε καθοδηγήσει με τρόπο μοναδικό τους νέους συνθέτες.

Μια αυλή που έγινε σκηνή, μια σχολή που μετατράπηκε σε χώρο έμπνευσης

Οι χώροι της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής, ανακαινισμένοι και γεμάτοι μνήμες, πρόσφερουν το ιδανικό μουσικό πλαίσιο. Αυτή η συναυλία δεν ήταν απλώς μια παρουσίαση έργων. Ήταν μια γιορτή συνάντησης γενεών, εμπειριών και μουσικών κόσμων. Οι νεαροί δημιουργοί, έχοντας δουλέψει εντατικά για δέκα ημέρες με τους μουσικούς της ορχήστρας, έφεραν στη σκηνή έργα  αυθεντικά, τολμηρά και γεμάτα αλήθεια.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της βραδιάς δεν ήταν η μουσική, αλλά η αίσθηση ότι θεμελιώθηκε κάτι μεγαλύτερο: ένας σπάνιος θεσμός που επιτρέπει στους νέους συνθέτες και μαέστρους να αναμετρηθούν με την ουσία της τέχνης τους, να δοκιμάσουν, να αποτύχουν, να ανακαλύψουν, να μοιραστούν. Και σε αυτό το μοίρασμα κρυβόταν η πραγματική μαγεία της βραδιάς.

Η συναυλία ξεκινά, τα πρώτα ακούσματα γεμίζουν τον αέρα. Συγχορδίες που στην αρχή μοιάζουν παράφωνες, καμία αναφορά στη γνωστή μουσική αρμονία, μάλλον σαν διαταραγμένες αντανακλάσεις της καθημερινότητας. Μακρόσυρτες δοξαριές στα έγχορδα ακούγονται σαν κραυγές, σαν φωνές από άλλο κόσμο που προσπαθούν να αποδράσουν. Τα πνευστά κάνουν απόπειρες να βγάλουν ήχους, αλλά η προσπάθειά τους είναι μάταιη. Η μουσική παραδίδεται σε ατονικότητες και ηχοχρώματα που μοιάζουν να χορεύουν ασύγχρονα, αγωνιούντας να βρουν τον δικό τους ρυθμό.

Οι συνθέσεις αλλάζουν, αλλά το ύφος και η φιλοσοφία μου μοιάζουν ίδια. Νιώθω πως όλες είναι βγαλμένες από την ίδια δεξαμενή. Ξεχωρίζω δύο γυναικείες συνθέσεις. Της νεαρής Zihan Zhao που αντλεί έμπνευση για τη μουσική της από τις πιο απρόσμενες εικόνες, όπως η σκηνή από την ταινία «Η Ζωή του Πι» με τα ψάρια να πετάγονται ξέφρενα έξω από το νερό. Οι κινεζικές επιρροές είναι έντονες και ενώ συχνά μια παραμυθένια μελωδία που διακόπτεται απρόσμενα. Eξαιρετική και η σύνθεση της Πολωνής Helena Zyskowska, με έξοχα μελωδικά μοτίβα να συνοδεύουν τις ατονικότητες.

Όλα μοιάζουν τόσο ξένα και ταυτόχρονα τόσο οικεία. Σε μία από τις συνθέσεις, τα μοτίβα αλλάζουν διαρκώς, θυμίζοντας την ασταμάτητη κίνηση μιας πόλης, την αναστάτωση του πλήθους, τις ακανόνιστες φωνές των ζώων – ήχοι που συνυπάρχουν με τον δικό μας κόσμο, αλλά δεν φαίνεται να συνδέονται αρμονικά. Αυτή είναι η αίσθηση που καταθέτουν οι νέοι συνθέτες για τις ζωές μας. Αυτή η διαρκής πάλη μεταξύ τάξης και αταξίας, η μετάφραση του κόσμου σε ήχους, συναισθήματα και παραδοξότητες.

Με την πάροδο της ώρας, νιώθω να αλλάζει κάτι μέσα μου. Το μυαλό μου, πιο απελευθερωμένο, αρχίζει να αποδέχεται την παραφωνία σαν μια νέα μορφή μουσικής, σαν μια διαφορετική γλώσσα έκφρασης. Αυτή η ένταση, αυτή η ασυγχρονία δεν με “ταράζει” πια. Αντίθετα, αρχίζω να την αισθάνομαι οικεία. Είναι σαν να βυθίζομαι σε έναν καινούργιο κόσμο, σε έναν κόσμο που οι κανόνες του είναι διαφορετικοί, αλλά δεν είναι λιγότερο αληθινοί.

Αυτή η «αταξία» της σύγχρονης μουσικής με βοηθά να δω την πραγματικότητα με μια άλλη ματιά. Η σύγχρονη τέχνη, με όλη την αναρχία και την απόκλιση από τα κλασικά πρότυπα, δεν προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο με όρους που μας είναι ήδη γνωστοί. Αντιθέτως, αναζητά το ανέκφραστο, το αδιόρατο, το κρυμμένο. 

Παρακολουθώ τα βλέμματα και τις κινήσεις των νέων μαέστρων. Είναι αφοσιωμένοι, γεμάτοι ένταση και συναισθηματική φόρτιση. Κάθε τους κίνηση, κάθε νεύμα, κάθε μικρή χειρονομία δείχνει την πλήρη αφοσίωσή τους στο έργο που φέρουν στα χέρια τους. Κάποιοι από αυτούς ξεχειλίζουν από το άγχος, τα χέρια τους τρέμουν ελαφρά, το βλέμμα τους καρφώνεται στην ορχήστρα με απόλυτη συγκέντρωση, σαν να παλεύουν να επιβληθούν σε έναν κόσμο μουσικής που τους φαίνεται ξένος, αχαρτογράφητος. Άλλοι, πιο άνετοι, προσπαθούν να απολαύσουν το ταξίδι, να χαρούν τη στιγμή της δημιουργίας, να ανακαλύψουν τη μουσική τους, χωρίς να επιτρέπουν στον φόβο να τους καταβάλει.

Όλοι τους, όμως, ανεξαρτήτως του τρόπου που αντιμετωπίζουν την πίεση, είναι άψογα διαβασμένοι. Οι σπουδές τους, η προετοιμασία τους, είναι φανερές. Αναδεικνύουν τις νέες συνθέσεις με τον καλύτερο τρόπο, ερμηνεύοντας την κάθε παρτιτούρα με απόλυτη πιστότητα, αλλά και με την προσωπική τους σφραγίδα. Ξέρουν πώς να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ένταση και την αρμονία, και αυτό φαίνεται στην ερμηνεία τους.

Και ακόμη και αν κάποιες φορές, μέσα στο άγχος της στιγμής, χάσουν το μέτρο, με την αμεσότητα και την ωριμότητα που τους παρέχει η εμπειρία της ορχήστρας, επανέρχονται αμέσως, σαν να μην έγινε ποτέ λάθος. Και είναι τόσο γλυκό αυτό… Η σχέση τους με τους μουσικούς είναι αμοιβαία, σαν μια συνεχής διαπραγμάτευση ανάμεσα στο νέο και το παλιό, στο αυθόρμητο και στο τελειοποιημένο. 

Η συναυλία φτάνει στο τέλος της με μία απογειωτική διεύθυνση του Πολωνού Szymin Borys της σύνθεσης του Ταϊλανδού συνθέτη Thanakarn Schofield. Η αυλή πλημμυρίζει με χειροκροτήματα, με αγκαλιές και φιλιά.

Τα βλέμματα των νέων προσώπων λάμπουν, γεμάτα περηφάνια και ευτυχία για όσα κατάφεραν, για όσα μοιράστηκαν με το κοινό και τους συναδέλφους τους. Είναι νέοι άνθρωποι, γεμάτοι από τη δύναμη του πάθους και της μουσικής. Και αυτή είναι η μαγεία. Όχι μόνο η μουσική που δημιουργείται, αλλά και οι ανθρώπινες σχέσεις που χτίζονται πίσω από αυτή, οι δεσμοί που αναπτύσσονται σε κάθε νότα, σε κάθε ανατροπή, σε κάθε πρόκληση. Αυτή η αίσθηση της κοινής προσπάθειας, της συνδημιουργίας, είναι που χαρίζει στην τέχνη της μουσικής τη δική της αθανασία.

*Η ΚΟΑ φιλοδοξεί κάθε χρόνο να δέχεται δέκα νέους συνθέτες και δέκα νέους μαέστρους, που θα δουλέψουν από κοινού με την Ορχήστρα, για ένα εντατικό δεκαήμερο, μετά από διεθνή ανοιχτή πρόσκληση και διαδικασία αξιολόγησης. Η πρόσκληση δημοσιοποιείται εγκαίρως στο website και τις πλατφόρμες της ΚΟΑ, σε διεθνή μουσικά websites, ενώ παράλληλα επικοινωνείται και σε ελληνικά και διεθνή μουσικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Αττικής, μέσω της συγχρηματοδότησης του ΕΣΠΑ 2024-2027, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών οραματίστηκε και πραγματοποίησε το «Πιλοτικό Εργαστήριο Σύγχρονης Μουσικής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών» από τις 18 έως τις 28 Αυγούστου 2025.

Τα σεμινάρια διεξάγονται στην αγγλική γλώσσα και δεν έχουν κόστος συμμετοχής. Οι συμμετέχοντες έχουν τη δυνατότητα να φιλοξενηθούν έναντι ειδικών τιμών που τους προσφέρει η Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή, ειδικά για τη συγκεκριμένη δράση.