ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΟΥ ΛΟΥΚΑ ΚΑΡΥΤΙΝΟΥ

Ξεκίνησε να μαθαίνει πιάνο από την ηλικία των 8 ετών, όμως στα 12 του χρόνια ένιωσε κάτι διαφορετικό. Έφηβος και λάτρης του ποδοσφαίρου, περνούσε ατελείωτες ώρες στην πλατεία της Νέας Σμύρνης παίζοντας μπάλα, όταν ανακάλυψε τη μαγεία του ρυθμού αντικρίζοντας μία μπάντα και έναν άνθρωπο να κινεί τα χέρια του. Όλος ο ήχος φαινόταν να προέρχεται από εκείνον. Αυτή η εικόνα, γεμάτη δύναμη και αμεσότητα, τον σημάδεψε για πάντα.

Ο λόγος για τον σπουδαίο Λουκά Καρυτινό, καλλιτεχνικό διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και διεθνώς καταξιωμένο αρχιμουσικό, ο οποίος δεν σταματά ποτέ να αναζητά νέες δυνατότητες, να ενώνει διαφορετικά μουσικά είδη και να εμπνέει τις νέες γενιές με τον μοναδικό του τρόπο.

Η καριέρα του, γεμάτη ανατροπές και αδιάκοπη αναζήτηση, τον έχει οδηγήσει σε σημαντικές θέσεις, με κορυφαία αυτή του Καλλιτεχνικού Διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών από το 2020. Υπό την καθοδήγησή του, η ορχήστρα έχει ανανεώσει το ρεπερτόριό της, εντάσσοντας έργα μεγάλων συνθετών και προσελκύοντας νέο κοινό, ενώ ταυτόχρονα έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για την εκπαίδευση νέων μουσικών, όπως το πιλοτικό πρόγραμμα στις Σπέτσες, το οποίο προσελκύει συμμετοχές από όλο τον κόσμο. Στις Σπέτσες τον συνάντησα και εγώ, ανάμεσα στα μαθήματα που έκανε στους νέους μαέστρους.

Η συζήτησή μας προσπάθησε να τα συμπεριλάβει όλα, από τις σπουδές μου στο Ωδείο Αθηνών μέχρι τις σπουδές του στη Νομική Σχολή Αθηνών.

Αλήθεια, η Νομική πώς προέκυψε;

Είναι μια ωραία ιστορία αυτή.  Η μητέρα μου ήταν ποιήτρια και γενικότερα καλλιτέχνιδα. Με ενθάρρυνε διαρκώς να ασχοληθώ με τη μουσική. Μου έλεγε: «είσαι ο καλύτερος, θα γίνεις σπουδαίος».  Στην τρίτη λυκείου, είχα μια στενή παρέα, και ο κολλητός μου, ο Φώτης με παρακινούσε να δώσω για τη Νομική μαζί του: «Έλα στη Νομική, μην χαλάς την παρέα. Άλλωστε στο Ωδείο δεν έχει τόσο ωραίες κοπέλες» μου έλεγε. Έτσι ξεκινήσαμε μαζί φροντιστήριο και τελικά περάσαμε.

Δεν ήταν εύκολο…
Όχι βέβαια, ρίξαμε πολύ διάβασμα. Πιστεύω ότι αν θες να κάνεις κάτι, πρέπει να το κάνεις σωστά· αλλιώς μην το κάνεις. Ο Φώτης έγινε πολύ σημαντικός δικηγόρος. Εγώ τελείωσα τη Νομική, αλλά ακολούθησα τον δρόμο της μουσικής.  Το αστείο είναι πως μόλις τα τελευταία χρόνια μού αποκάλυψε πως τον είχε βάλει η μητέρα μου να με πείσει να δώσω για τη Νομική. Γιατί ναι μεν με ενθάρρυνε να γίνω σπουδαίος καλλιτέχνης, είχε όμως και μία ανασφάλεια μήπως τελικά το ένστικτό της κάνει λάθος.

Ο δρόμος της μουσικής τι σας επεφύλασσε;

Έφυγα στο εξωτερικό να σπουδάσω διεύθυνση Ορχήστρας και βρήκα αμέσως δουλειά στη Δυτική Γερμανία σε μια μικρή όπερα. Ο καθηγητής μου ήταν πρώτος τσελίστας στην Φιλαρμονική του Βερολίνου, αυτό και μόνο σε γέμιζε με δύναμη.

Είναι αυτός που αντιπαθούσε την όπερα;

Ναι, δεν είχε παίξει ποτέ, ούτε είχε ακούσει ποτέ στη ζωή του ολόκληρη όπερα. Μάς απέτρεπε να ασχοληθούμε με το είδος, λέγοντας: «Μην καταδεχτείτε ποτέ να διευθύνετε από το κελλάρι”.

Εν αντιθέσει με τον Κάραγιαν που έλεγε: «η διεύθυνση ορχήστρας είναι σαν άμαξα με δύο τροχούς: ο ένας είναι η όπερα, ο άλλος η συμφωνική μουσική. Αν δεν έχεις και τους δύο, το αμάξι δεν προχωρά». Και είχε δίκιο.

Πολύ ωραία εικόνα..
Ναι…  και έτσι η καριέρα μου αναπτύχθηκε παράλληλα στο Βερολίνο και στην Ελλάδα. Δυο – τρία χρόνια μετά, ο Σπύρος Ευαγγελάτος, τότε διευθυντής της Λυρικής Σκηνής, μου πρότεινε τακτικό συμβόλαιο. Το συζήτησα με τη γυναίκα μου – την οποία παρεμπιπτόντως γνώρισα στη Νομική- είχαμε κάνει και την κόρη μας τότε και έτσι επιστρέψαμε στην Ελλάδα.

Και κάνατε μία σπουδαία καριέρα. Περάσατε ως διευθυντής από την Εθνική Λυρική Σκηνή και τώρα διευθυντής στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Μία θέση που δε θέλει μόνο ταλέντο, αλλά και διοικητικές ικανότητες. 

Οι μαέστροι έχουν την ικανότητα να πείθουν τους μουσικούς τους να παίξουν για εκείνους, όχι απλώς να εκτελέσουν σωστά τις νότες. Γιατί, όσο σωστά κι αν παίξουν τις νότες, αν δεν υπάρχει πάθος και συναισθηματική σύνδεση, το αποτέλεσμα θα είναι βαρετό και αδιάφορο.

Όπως έλεγε ο Κάραγιαν, το μεγαλύτερο προσόν ενός μαέστρου είναι η επαφή με τους μουσικούς του. Η ίδια αρχή ισχύει και στη διοίκηση: για να πετύχεις να παρακινήσεις τους συνεργάτες σου να δουλέψουν για σένα, πρέπει να επικοινωνείς και να συνδέεσαι μαζί τους. Δεν είναι τυχαίο πως όσοι μαέστροι ήταν και καλλιτεχνικοί διευθυντές ήταν εξαιρετικά επιτυχημένοι…

Η Νομική σας βοήθησε; 

Βέβαια γιατί, απέκτησα έναν ορθολογισμό που χρειάζεται στην καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία. Μια διάταξη των πραγμάτων. Η μουσική είναι μαθηματικά και μαγεία μαζί. Για μένα είναι η Τέχνη που εκφράζει όλο μας το σύμπαν.

Το θέμα είναι πως επικοινωνείται η κλασική μουσική στη σύγχρονη κοινωνία…

Σήμερα ζούμε στην εποχή της εικόνας και δυστυχώς αυτό έχει την τάση να εξαλείφει κάθε άλλη δυνατότητα, απορρίπτει ουσιαστικά την ιδέα ότι μπορεί να υπάρχει κάτι άλλο. Αντίθετα, όταν ακούς κάτι, η φαντασία σου οργιάζει, φαντάζεσαι πολλές πιθανές εκδοχές και λύσεις. Η εικόνα περιορίζει αυτές τις επιλογές, σου λέει: «Αυτό είναι και τίποτα άλλο».

Στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών εργαζόμαστε για να αυξήσουμε τον αριθμό των ανθρώπων που προσελκύονται από τη συμφωνική μουσική. Το κάνουμε αυτό, γιατί θέλουμε να τους δείξουμε ότι υπάρχει ένας άλλος κόσμος: ένας κόσμος που τους παίρνει από το χέρι και τους κάνει να αισθανθούν. Η κλασική μουσική δεν είναι απλώς μια ακρόαση, είναι μια εμπειρία που σε μεταφέρει σε κάτι νέο και διαφορετικό, που ξεπερνά τα όρια της εικόνας και αγγίζει τη φαντασία και την ψυχη.

Η μουσική σε βοηθά να ζεις κάπως καλύτερα. Δεν είναι τυχαίο που δεν απευθυνόμαστε άμεσα σε παιδιά. Το σκεπτικό μας είναι ξεκάθαρο: δεν θέλουμε να υπάρχει καμία μορφή διδακτισμού στις συναυλίες μας, αλλά μια εμπειρία που να γοητεύει και να εμπνέει χωρίς να επιβάλει τίποτα.

Στόχος μας είναι να γοητεύσουμε πρώτα τους ενήλικες. Κακά τα ψέματα, το στοίχημα είναι στους γονείς. Αυτοί είναι που θα μεταφέρουν την εμπειρία τους στα παιδιά τους και θα τα ενθαρρύνουν να ασχοληθούν με τη μουσική.

Ωστόσο, θέλετε να μιλήσετε προσελκύσετε το νεαρότερο – ενήλικο- κοινό και παντρέψετε τα μουσικά είδη μεταξύ τους; 

Τα κάνουμε και αυτά.  Τώρα, στις 27 Σεπτέμβριου  στο Ηρώδειο θα παίξουμε για παράδειγμα με τους Septicflesh.

Φέρνουν αυτές οι συναυλίες τον κόσμο λίγο πιο κοντά σας;

Δεν το νομίζω, γιατί στο κοινό αυτό δεν υπάρχει κάποιος που θα έρθει να ακούσει ένα κλασικό κοντσέρτο. Απευθυνόμαστε δηλαδή σε ανθρώπους που δεν αρέσκονται στο είδος αυτής της μουσικής.

Τα τελευταία χρόνια η ορχήστρα έχει μεταμορφωθεί…

Όντως, είμαστε πάρα πολύ ανεβασμένοι.Έχουμε πλέον πολλούς νέους μουσικούς και πάρα πολύ καλούς. Αυτός ο συνδυασμός της νεότητας μαζί με την ποιότητα δίνει μια δροσιά στην ορχήστρα. Και όταν ξαφνικά έρχεται κάποιος και βλέπει σε αυτό το είδος -το οποίο το έχει μέσα του ταυτίσει με το παρελθόν-  να παίζουν νέα παιδιά, απορεί και λέει “γιατί δεν το κάνω εγω;”

Σήμερα που είδα την πρόβα σκέφτηκα και εγώ το ίδιο. Ήταν και όλοι ντυμένοι με ρούχα καθημερινά, τζιν και αθλητικά και ήταν υπέροχο.

Συχνά το κάνουμε αυτό στις γενικές πρόβες, που τις παρακολουθούν σχολεία· οι μουσικοί παίζουν με τα καθημερινά τους ρούχα, τα παιδιά μιλούν μαζί τους και νιώθουν άνετα, σαν να μοιράζονται ένα κοινό σπίτι.

Ένα κοινό…κλασικό σπίτι

Ας σταθούμε στο κλασικό. Γιατί είναι τόσο σπουδαίο; Γιατί τα έργα αυτά κουβαλούν μια διαχρονικότητα, άντεξαν στον χρόνο και μας χαρίζουν την αίσθηση του παρόντος. Όταν παίζουμε Μπετόβεν, τον ακούμε όπως θα τον άκουγε κανείς το 1830. Η μουσική του δεν ανήκει μόνο σε μια εποχή, αλλά σε όλα τα παρόντα. Το ίδιο συμβαίνει με τον Σαίξπηρ, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή· το παρόν τους γίνεται δικό μας παρόν. Αυτή είναι η μαγεία: μια συλλογική εμπειρία που γεφυρώνει τον χρόνο.

Η ΣΠΑΝΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΩΝ ΣΠΕΤΣΩΝ

Το πιλοτικό πρόγραμμα που έλαβε χώρα στις Σπέτσες πώς προέκυψε; 

Η σύζυγός μου έχει ρίζες στις Σπέτσες και κάθε καλοκαίρι βρισκόμουν στο νησί. Έβλεπα αυτό το υπέροχο συγκρότημα της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής, ένα μέρος που θύμιζε τα πανεπιστήμια του Μπρίστολ, κι όμως παρέμενε ανενεργό, σιωπηλό. Και έλεγα μέσα μου: «Τι μπορώ να κάνω; Πώς θα το ζωντανέψω;»

Όσο ήμουν στη Λυρική Σκηνή δε στάθηκε δυνατό να γίνει κάτι, γιατί υπήρχαν τεράστιες υποχρεώσεις. Όταν προέκυψε η δυνατότητα ενός ΕΣΠΑ, σκέφτηκα πως θα μπορούσαμε να κάνουμε σεμινάρια. Οι υποδομές υπήρχαν και έτσι το τολμήσαμε. Πήραμε το ΕΣΠΑ και ξεκινήσαμε. Τώρα βρισκόμαστε ήδη στη δεύτερη χρονιά, γίνεται χαμός, έρχονται μαθητές από όλο τον κόσμο. Το νησί γεμίζει μουσικές φωνές, ενέργεια και ζωή.

Δέκα νέοι μαέστροι και δέκα νέοι συνθέτες λοιπόν…

Έχουμε συμμετοχές από τη Νότια Κορέα, την Κίνα, τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Σλοβενία, την Πολωνία, την Ελλάδα, την Κύπρο. Είναι πολύ σημαντικό για τους νέους συνθέτες, γιατί το να γράψουν ένα έργο για μικρό σύνολο είναι εφικτό, όμως δυσκολεύονται να εκφραστούν με έργα για μεγαλύτερες συνθέσεις.

Όταν πρέπει να γράψουν για 8, 10 ή 11 όργανα, είναι σαν να βουτάνε σε μια θάλασσα που δεν μπορούν να ακούσουν. Και μπορεί να έχουν την εσωτερική ακοή για να το γράψουν, αλλά δεν μπορούν να καταλάβουν πώς ακούγονται οι συνθέσεις τους πραγματικά.

Και για τους μαέστρους τα σεμινάρια αυτά είναι μια ανεκτίμητη εμπειρία. Γιατί η εκπαίδευσή τους διαρκεί 5 χρόνια και συνήθως γίνεται μόνο με δύο πιάνα. Για να δουλέψει κάποιος με μια ορχήστρα, κοστίζει πολύ. Οι μαθητές που παίρνουν τα διπλώματά τους και μπαίνουν επαγγελματικά στην πρώτη γραμμή της ορχήστρας, είναι σαν να μπαίνουν στον πραγματικό κόσμο, όπου το άγνωστο τους περιμένει.

Όλα αυτά τα μαθήματα τούς δίνουν την ευκαιρία να διευθύνουν σύγχρονη, συμφωνική μουσική και όπερα, είδη δηλαδή που συνήθως δεν περιλαμβάνονται στην παραδοσιακή εκπαίδευση.

Σας παρακολουθούσα σήμερα, μεταδίδετε  τις γνώσεις σας στα νέα παιδιά με τρομερή ευχαρίστηση.
Αν είσαι μουσικός και δε μεταδίδεις τις γνώσεις σου, είσαι μισός μουσικός. Αυτή η μετάδοση έχει μέσα της καθαρότητα, αγνότητα και ανιδιοτέλεια. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο αντικειμενική είναι η μουσική. Είναι πιο αντικειμενική και από τη Νομική. Όταν ανέλαβα την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, κάναμε έναν άτυπο διαγωνισμό για να επιλέξουμε δέκα μουσικούς. Και επειδή ήταν άτυπος, ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες να παίξουν, χωρίς να βλέπουμε ποιοι είναι.

Σας πληροφορώ, ήμασταν 15 άτομα στην επιτροπή και όλοι βγάλαμε την ίδια σειρά στην κατηγοριοποίηση των μουσικών. Και αυτό δεν ήταν σύμπτωση.

Έχει η νέα γενιά τον δικό της ήχο;

Φυσικά. Γι’ αυτό βλέπουμε αυτή την ανανέωση στα κλασικά έργα. Όταν παίζει κάποιος ένα έργο που έχει γραφτεί το 1800, είναι σαν να ρωτά τον Μπετόβεν: «Τι θα ήθελες μετά από 200 χρόνια; Το έργο σου να παιχτεί ακριβώς όπως το έγραψες ή να συγκινηθεί το κοινό που το ακούει;» Είμαι σίγουρος ότι η απάντηση θα ήταν: «Να συγκινηθεί το κοινό.»

Ο ενδιάμεσος, σε αυτή την αλυσίδα, είναι ο μαέστρος. Υπάρχουν δύο βασικά στοιχεία που πρέπει να συγκεράσει: το πώς με την ερμηνεία του θα συγκινήσει το κοινό, και το πώς θα μεταφέρει το άρωμα της εποχής στην οποία το έργο γράφτηκε.

ΝΕΟ ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΜΕ ΑΙΣΘΗΣΗ ΔΡΟΣΙΑΣ

Άνοιξη όλο το χρόνο λοιπόν. Και στο φετινό πρόγραμμα κρατήσατε το ίδιο μότο…

Ναι, γιατί θέλουμε να δώσουμε την αίσθηση της δροσιάς και της αναγέννησης. Η άνοιξη συμβολίζει το καινούργιο. Δεν θέλουμε να παρουσιάσουμε απλώς μια λίστα έργων. Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα πολυδιάστατο πρόγραμμα, με έργα που έχουν συνοχή και μιλούν μεταξύ τους και συνδέονται με άλλες μεγάλες συνθέσεις.

Οι αιχμές του φετινού προγραμματισμού είναι η 4η και η 5η Συμφωνία του Μάλερ και η παρουσίαση της όπερας “Σαλώμη”. Δύο από τις πιο περιζήτητες φωνές του διεθνούς οπερετικού κόσμου, η Ρωσίδα σοπράνο Ελένα Στίχινα και ο Αυστριακός τενόρος Βόλφγκανγκ Άμπλινγκερ-Σπερχάκε, θα ερμηνεύσουν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της Σαλώμης και του Ηρώδη αντίστοιχα.

Επιπλέον, θα φιλοξενήσουμε τον οργανίστα Εκκλησιαστικού Οργάνου από την Παναγία των Παρισίων, που θα πραγματοποιήσει μια σειρά κοντσέρτων με το όργανο του Μεγάρου, συνεργαζόμενος με την ορχήστρα μας. Και φυσικά, έχουμε σημαντικά ονόματα όπως ο Ρώσος πιανίστας Αλεξέι Βολόντιν, ο οποίος πέρσι, την τελευταία στιγμή, αντικατέστησε την Κάτια Μπουνιατισβίλι ως σολίστ στο πρώτο Κοντσέρτο για πιάνο του Τσαϊκόφσκι στο Ηρώδειο. Αποφασίσαμε να τον τιμήσουμε, δίνοντάς του την εναρκτήρια τιμή για το φετινό πρόγραμμα.

Το βιολί έχει επίσης την τιμητική του με τον σπουδαίο Γκίντον Κρέμερ να συμπράττει για δεύτερη φορά με την Ορχήστρα μετά το 2010, ερμηνεύοντας το Διπλό Κοντσέρτο του Φίλιπ Γκλας. Επίσης, μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες μας τα τελευταία χρόνια, το “Ταξίδι στο Κέντρο της Μουσικής θα συνεχίσει ακάθεκτο τις περιπλανήσεις του στην Ιστορία της Μουσικής. Φέτος, θα εξερευνήσουμε το βαλς σε ένα ταξίδι και την όπερα σε ένα άλλο.

Πώς επιλέγετε το πρόγραμμα κάθε καλλιτεχνικής περιόδου;
Αποφασίζω ποιες είναι οι κεντρικές αιχμές που θέλω να αναδείξω. Το επόμενο βήμα είναι να σκεφτώ πώς θα τις υποστηρίξω και με ποιους καλλιτέχνες και ελέγχω τη διαθεσιμότητά τους. Είναι σαν να λύνω σουντόκου. Ακολούθως, γεμίζω το πρόγραμμα με τα υπόλοιπα έργα. Πάντα περιλαμβάνω έργα του Μπετόβεν, του Μπραμς, και του Ραχμάνινοφ, αλλά και ελληνικά έργα. Οι συμμετοχές Ελλήνων καλλιτεχνών είναι για μένα γεγονός αδιαπραγμάτευτο.

Και ποιο είναι το στοίχημα του μέλλοντος;
Να φτάσουμε στο σημείο όπου το κοινό θα έρχεται στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ανεξαρτήτως του τι έργο ανεβάζουμε. Να έρχεται επειδή ξέρει ότι όταν παίζει η Κρατική Ορχήστρα, η εμπειρία είναι αξιόλογη, ανεξαρτήτως του έργου που παίζεται.
Ξέρετε κάτι; Είμαι πολύ ευχαριστημένος που η καριέρα μου κλείνει με μια τέτοια ορχήστρα. Είναι πραγματικά μεγάλη τύχη για μένα.