Γάζα: Η ανθρώπινη φωνή μέσα από τα ερείπια

Μέσα στα χαλάσματα, η τέχνη μοιάζει συχνά μάταιη πολυτέλεια! Δεν σταματά τον πόλεμο, δεν αποτρέπει την καταστροφή, δεν ξαναφέρνει στη ζωή όσους χάθηκαν. Κι όμως, ακριβώς εκεί, στην πιο σιωπηλή και σκοτεινή στιγμή, αποκτά τη μεγαλύτερη χρησιμότητά της: γίνεται μνήμη, γίνεται φωνή, γίνεται ορατότητα για όσους διαφορετικά θα έμεναν αόρατοι. Στα ερείπια, η τέχνη δεν διορθώνει τον κόσμο, αλλά τον κατοικεί ξανά, προσφέροντας έναν τρόπο να ειπωθούν οι ιστορίες και να διατηρηθεί μία κάποια… ελπίδα.

Το Εθνικό Μουσείο Thyssen-Bornemisza, η Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες (UNRWA) και η Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας και Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ECHO) στηρίζουν μια συγκλονιστική φωτογραφική έκθεση με τίτλο «Η Γάζα μέσα από τα μάτια τους», που έκανε εγκαίνια στη Μαδρίτη.

Η έκθεση φιλοξενείται στο Εθνικό Μουσείο Thyssen-Bornemisza στη Μαδρίτη, που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτεχνικούς θησαυρούς της Ισπανίας. Στεγάζει τη συλλογή της οικογένειας Thyssen-Bornemisza, που καλύπτει περισσότερα από οκτώ αιώνες ευρωπαϊκής ζωγραφικής: από έργα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, μέχρι τον Ιμπρεσιονισμό, τον Εξπρεσιονισμό και την Ποπ Αρτ. Σπάνια κομμάτια της ιταλικής και φλαμανδικής σχολής, αλλά και πίνακες μεγάλων καλλιτεχνών όπως ο Καραβάτζιο, ο Ρέμπραντ, ο Βαν Γκογκ, ο Μονέ, ο Πικάσο και ο Χόπερ, συνθέτουν μια μοναδική αφήγηση της ιστορίας της τέχνης. Μαζί με το Prado και το Reina Sofía, το Thyssen ολοκληρώνει το «Χρυσό Τρίγωνο της Τέχνης» στη Μαδρίτη, προσελκύοντας επισκέπτες από όλο τον κόσμο.

Με την έκθεση «Η Γάζα μέσα από τα μάτια τους», το μουσείο μετατρέπει τον χώρο του σε τόπο μαρτυρίας και διαλόγου, δείχνοντας πως η τέχνη -είτε πρόκειται για έναν πίνακα του Καραβάτζιο είτε για μια φωτογραφία από τα ερείπια της Γάζας- μπορεί να φωτίσει πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας, να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει τη συλλογική συνείδηση.

Η έκθεση φέρνει στο φως είκοσι επτά φωτογραφίες που τράβηξαν φωτορεπόρτερ της UNRWA, οι οποίοι από τον Οκτώβριο του 2023 καταγράφουν με κίνδυνο της ζωής τους την καθημερινότητα στη Λωρίδα της Γάζας υπό πολιορκία.

Για σχεδόν δύο χρόνια, η Λωρίδα της Γάζας – μια περιοχή μόλις 365 τετραγωνικών χιλιομέτρων – έχει υποστεί καταστροφές. Κατοικείται από πάνω από 2,1 εκατομμύρια ανθρώπους και αυτός ο πολιορκημένος θύλακας έχει βιώσει σχεδόν συνεχείς βομβαρδισμούς, αναγκαστικό εκτοπισμό, καταστροφές και κατάρρευση βασικών υπηρεσιών. Οι οικογένειες ζουν με φόβο, πείνα, αφυδάτωση και απώλειες, έχοντας περιορισμένη πρόσβαση σε τρόφιμα, καθαρό νερό, φάρμακα και καταφύγιο.

Ολόκληρες γειτονιές και πόλεις έχουν ισοπεδωθεί. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ έχουν πλήξει ευρέως κτίρια αμάχων, περιλαμβανομένων κατοικιών, νοσοκομείων, σχολείων και εγκαταστάσεων του ΟΗΕ — όλα προστατευμένα από το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο.

Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρωπιστικούς εργαζόμενους, των οποίων η αποστολή είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή βοήθειας στους πολίτες σε κρίσιμες συνθήκες. Περισσότερα από 330 μέλη της ομάδας της UNRWA έχουν σκοτωθεί στη Γάζα, μερικοί κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Πολλοί σκοτώθηκαν μαζί με τα μέλη των οικογενειών τους, με ολόκληρες οικογένειες να εξαφανίζονται.

Η UNRWA βρίσκεται στο πλευρό των κατοίκων εδώ και δεκαετίες, παρέχοντας εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, προστασία, επαγγελματική κατάρτιση, ψυχοκοινωνική στήριξη και ανθρωπιστική βοήθεια. Από τον Οκτώβριο του 2023 επικεντρώνει τις προσπάθειές της στην αντιμετώπιση της έκτακτης αυτής κρίσης.

Με την είσοδο των διεθνών Μέσων στη Γάζα να παραμένει απαγορευμένη και περισσότερους από 200 Παλαιστίνιους δημοσιογράφους να έχουν χάσει τη ζωή τους, οι εικόνες αυτής της έκθεσης αποτελούν πολύτιμη μαρτυρία. Μια μαρτυρία που δίνει φωνή σε όσους ζουν και επιμένουν μέσα στην πολιορκία.

Η φωτογραφία στη Γάζα έχει γίνει μέσο μαρτυρίας και επιβίωσης. Οι φωτορεπόρτερ αναφέρουν ότι οι εικόνες που τραβούν πλέον δεν είναι όμορφες στιγμές όπως παλιά, αλλά στιγμές λύπης, πόνου και καθημερινής πάλης για επιβίωση. Μέσα από τον φακό τους βιώνουν και καταγράφουν τις εμπειρίες των ανθρώπων, αποτυπώνοντας τη ζωή κάτω από συνθήκες πολιορκίας, τη φτώχεια, την ανασφάλεια και τον φόβο.

Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν επίσης προσωπικές ιστορίες· πολλοί από τους φωτογράφους έχουν δει τις οικογένειές τους να χωρίζονται για να προστατευτούν, και κάθε εικόνα που τραβούν αντανακλά τον φόβο, την απώλεια αλλά και την επιμονή για ζωή.

«Στα σημεία εκτοπισμού, κάθε σκηνή έχει τη δική της ιστορία, το δικό της ταξίδι. Κάθε οικογένεια έχει βιώσει τραυματισμό και απώλεια. Ζούμε μέσα σε μαζική καταστροφή και σε πρωτοφανή επίπεδα δυστυχίας. Ζήσαμε πείνα, φόβο, φόνο, καταστροφή… όλα όσα μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος στο πιο ακραίο.

Ο πόλεμος συνεχίζεται, οι βομβαρδισμοί, η πείνα, η καταστροφή… όλα είναι ακόμη σε εξέλιξη. Ευχόμαστε να σταματήσει, να μας προστατεύσει ο κόσμος, να επιτευχθεί μια ανθρωπιστική ανακωχή ή εκεχειρία ή όπως θέλετε να το πείτε, και να επιστρέψουμε στην προηγούμενη ζωή μας. Οι παλιές μέρες ήταν τόσο όμορφες. Η Γάζα είναι γνωστή για τον λαό της, για τη γενναιοδωρία της, για τη θάλασσα, για την ομορφιά της, για το πάθος της για ζωή.

Ανυπομονούμε να ξαναέρθουν αυτές οι μέρες….» αναφέρει η φωτορεπόρτερ Doaa Albaz και παραδέχεται ότι «Ως δημοσιογράφος δίστασα χίλιες φορές, αν έπρεπε να τραβήξω τις φωτογραφίες και να τις μοιραστώ με τον κόσμο, για να δει τι μας συμβαίνει, ή αν έπρεπε να μην τις δημοσιεύσω από σεβασμό στα συναισθήματα των πενθούντων. Είναι δύσκολες αποφάσεις. Αλλά πρέπει να μεταδώσω τι συμβαίνει στη Γάζα. Πρέπει να δείξω τι περνούν οι άνθρωποι, στον εκτοπισμό, στο πένθος.»