Τσιγάρα: Σενάριο Βρυξελλών για αυξήσεις “φωτιά” – Οι τιμές, οι κίνδυνοι και η αντίδραση της Αθήνας

Σε αυξήσεις “φωτιά” στα τσιγάρα και στα προϊόντα καπνού στην Ευρώπη παραπέμπουν τα όσα συζητούνται στις Βρυξέλλες για την αύξηση της φορολογίας στα καπνικά προϊόντα, κάτι που στις τελευταίες συνεδριάσεις του ECOFIN και Eurogroup, την περασμένη Παρασκευή, προκάλεσε την ηχηρή αντίδραση της Αθήνας και του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Κυριάκου Πιερρακάκη.

Σημειώνεται, ότι η Κομισιόν έχει ξεκινήσει τη διαδικασία για την αναθεώρηση της Οδηγίας, που αφορά στους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης επί των καπνικών, προτάσσοντας αφενός το ότι το σχετικό πλαίσιο παραμένει αμετάβλητο εδώ και 15 χρόνια. Με βάση την επιχειρηματολογία της Κομισιόν λόγοι για την κίνηση αυτή είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, καθώς, σύμφωνα με το αιτιολογικό της πρότασης που έχει καταθέσει η Κομισιόν, η χρήση καπνού παραμένει μία από τις κύριες αιτίες θανάτου που μπορούν να προληφθούν σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς προκαλεί περίπου 8 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο και συμβάλλει σε ένα ευρύ φάσμα καρκίνων, καρδιαγγειακών παθήσεων και αναπνευστικών προβλημάτων.

Επίσης στη συζήτηση για την αναθεώρηση της Οδηγίας (TED) έχει μπει και η πρόθεση, όπως εκφράστηκε πριν λίγους μήνες από την πρόεδρο της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντε Λάινεν για την αξιοποίηση των εσόδων αυτών για την ενίσχυση του προϋπολογισμού της ΕΕ.

Οι τιμές

Συγκεκριμένα, εφόσον προχωρήσει το σχέδιο Οδηγίας, που το στηρίζουν κράτη – μέλη Βόρειας Ευρώπης κυρίως ( Γαλλία-Ολλανδία), προτείνεται να αυξηθεί κατά 139% ο ειδικός φόρος κατανάλωσης, στα 215 ευρώ ανά 1.000 τσιγάρα, από 90 ευρώ που επιβάλλεται σήμερα.

Ουσιαστικά με αυτόν τον τρόπο, η τελική τιμή ενός πακέτου 20 τσιγάρων, που στην Ελλάδα σήμερα κυμαίνεται γύρω στα 4,60 ευρώ και περιέχει φόρους περίπου 3,74 ευρώ (81,3% της τιμής), θα μπορούσε φτάσει ή και να ξεπεράσει και τα 7 ευρώ ανά πακέτο, αν δεν απορροφήσουν μέρος της αύξησης οι εταιρείες παραγωγής.

Η κατανάλωση

Στο μεταξύ με βάση ανάλυση επικαιρότητας του ΚΕΠΕ, που δημοσιεύτηκε πριν λίγες μέρες με τίτλο “Πιθανές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία από την αναθεώρηση της ευρωπαϊκής φορολογικής οδηγίας καπνού (TED)”, “οι ελαστικότητες τιμής για τα καπνικά προϊόντα, δηλαδή η % μεταβολή της κατανάλωσης στις % μεταβολές των τιμών, εκτιμώνται, κατά μέσο όρο, μεταξύ -0,4 και -1,2. 5 Αυτό σημαίνει ότι μια αύξηση 1% στην τιμή μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης κατά 0,4% έως 1,2% περίπου. Η μέση τιμή λιανικής πώλησης (ΜΤΛΠ) ενός πακέτου τσιγάρων στην Ελλάδα το 2023 ισούται με €4,17 και ο ΕΦΚ ανέρχεται σε €2,73. Συνδυάζοντας σενάρια με πέντε τιμές ελαστικότητας ζήτησης (-0,4, -0,6, -0,8, -1 και -1,2), αυξήσεις σε πάγιο φόρο [ΠΦ] €130 (+57,6%), €175 (+112,1%) και €215 (+160,6%) ανά 1.000 τσιγάρα από €82,5, και αναλογικό φόρο [ΑΦ] ίσο με 26% (ισχύουσα τιμή), 30%, 45% και 63% της ΜΤΛΠ, προκύπτει ένα μπουκέτο τελικών τιμών, οι οποίες είναι αυξημένες περίπου από 42% (το πιο συντηρητικό σενάριο) έως 570% (το πιο απαισιόδοξο σενάριο).

Οι ΕΦΚ, υπό αυτά τα σενάρια προσομοίωσης, προσαυξάνονται σχεδόν από 51% (το πιο συντηρητικό σενάριο) έως 701% (το πιο απαισιόδοξο σενάριο).”

Κίνδυνοι

Να σημειωθεί ότι με βάση την ανάλυση του ΚΕΠΕ, “η επικείμενη αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Φορολογικής Οδηγίας Καπνού (TED), όπως προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιχειρεί να εκσυγχρονίσει το φορολογικό πλαίσιο για τα παραδοσιακά και εναλλακτικά προϊόντα καπνού, ενσωματώνοντας την ανάγκη ευθυγράμμισης με τις νέες καταναλωτικές τάσεις και τις επιταγές της δημόσιας υγείας.

Ωστόσο, η παρούσα ανάλυση καταδεικνύει πως η εφαρμογή ενός ενιαίου συστήματος φορολόγησης ενδέχεται να προκαλέσει δυσανάλογες επιπτώσεις σε κράτη-μέλη όπως η Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο δημοσιονομικό όσο και σε επίπεδο παραγωγικής και κοινωνικής συνοχής.

Επιπλέον, η εν λόγω αναθεώρηση, με τις αυξήσεις στις τελικές τιμές των καπνικών προϊόντων, ενδέχεται να ανοίξει τον «ασκό του Αιόλου» και να ακολουθήσουν παρόμοιες πρακτικές σε λοιπά προϊόντα, όπως τρόφιμα ή ποτά, που θεωρούνται περισσότερο επιβλαβή είτε για την υγεία των καταναλωτών είτε για την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτό είναι ένα γεγονός που χρήζει ιδιαίτερης και πολύπλευρης προσοχής σε διάφορα επίπεδα, όπως ως προς το οικονομικό (βλ. πληθωριστικές πιέσεις) ή κοινωνικό (βλ. επίπεδο διαβίωσης και κοινωνικής συνοχής) σκέλος.

Η Ελλάδα, ως κράτος με συνδυασμένα χαρακτηριστικά παραγωγής, εξαγωγών και φορολογικής ευαισθησίας, οφείλει να αντιμετωπίσει την υπό αναθεώρηση Οδηγία TED όχι ως τεχνική προσαρμογή, αλλά ως στρατηγική πρόκληση πολιτικής. Το εθνικό συμφέρον επιτάσσει τεκμηριωμένη εκπροσώπηση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς -ενδεχομένως με ευρωπαϊκές χώρες με κοινά σημεία με την Ελλάδα- και προληπτικά μέτρα διαχείρισης των κινδύνων στην εγχώρια αγορά.

Η αποτυχία να εφαρμοστεί μια ισορροπημένη και δίκαιη φορολογική προσέγγιση (βλ. το δυσμενέστατο σενάριο στις πραγματοποιηθείσες προσομοιώσεις), σε συνδυασμό με μη αποτελεσματικούς ελέγχους στο εμπόριο λαθραίων προϊόντων καπνού, μπορεί να αναστρέψει τα θετικά βήματα που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα τόσο σε δημοσιονομικό επίπεδο όσο και στη μείωση του λαθρεμπορίου καπνικών προϊόντων” αναφέρει το ΚΕΠΕ και συμπληρώνει:

Απώλειες και παραδείγματα

“Σε συνθήκες απότομης αύξησης φόρου, χωρίς σταδιακή εφαρμογή ή αντισταθμιστικά μέτρα, τα έσοδα μπορεί τελικά να μειωθούν όταν η ζήτηση είναι ιδιαίτερα ελαστική, καθώς συρρικνώνεται η φορολογική βάση. Τούτο διότι ενδέχεται να αποθαρρυνθεί η κατανάλωση σε τέτοιον βαθμό, που οι καταναλωτές στρέφονται εν τέλει σε λαθραία προϊόντα, τα οποία ίσως είναι αμφιβόλου ποιότητας και είναι πιθανόν να επιβαρύνουν περαιτέρω την υγεία των χρηστών.

Οι υπέρμετρες αυξήσεις στους ΕΦΚ, ιδίως όταν δεν συνοδεύονται από ισχυρούς μηχανισμούς ελέγχου και καταστολής, δημιουργούν συνθήκες οικονομικών αντικινήτρων για τη συμμόρφωση και ανάπτυξη παράνομων αγορών. Αντί να μειώνεται η κατανάλωση προϊόντων καπνού, μετατοπίζεται σε φθηνότερα, μη ελεγχόμενα και λαθραία προϊόντα και έτσι υπονομεύεται η υγειονομική πολιτική, αφού το κράτος αδυνατεί να ελέγξει το είδος, την ισχύ και τη σύνθεση των προϊόντων που τελικά καταναλώνονται.

Η Γαλλία αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: ενώ διατηρεί από τα υψηλότερα επίπεδα φορολόγησης, το παράνομο εμπόριο τσιγάρων το 2024 αγγίζει το 37,6% της συνολικής κατανάλωσης (KPMG, 2025), αυξημένο από το 33,2% το 2023, και οι δημοσιονομικές απώλειες προσεγγίζουν τα €9,5 δισεκ., γεγονός που ουσιαστικά ακυρώνει τις όποιες θετικές προθέσεις υγειονομικής πολιτικής.”

Ιδιαιτερότητες της Ελλάδας

Με βάση το ΚΕΠΕ, “η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης με την υψηλή γεωπολιτική σημασία, της έκτασης των χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων της, αλλά και της υψηλής φορολογικής επιβάρυνσης στα καπνικά προϊόντα, αποτελεί μια από τις πλέον ευάλωτες χώρες της ΕΕ στο φαινόμενο του παράνομου εμπορίου καπνού. Το φαινόμενο αυτό επιδεινώθηκε σημαντικά κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όταν η αύξηση του ΕΦΚ και η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος οδήγησαν σε ραγδαία αύξηση του παράνομου εμπορίου. Το 2024, σύμφωνα με την KPMG (2025), το ποσοστό παράνομων τσιγάρων στην Ελλάδα εκτιμάται στο 17,5% της συνολικής κατανάλωσης, μειωμένο από το 23,7% το 2023.

Συνολικά καταναλώθηκαν 2,5 δισεκ. παράνομα τσιγάρα (από 3,55 δισεκ. το 2023), προκαλώντας δημοσιονομικές απώλειες ύψους €438 εκατ., σημαντικά μειωμένες σε σύγκριση με το 2023, κατά το οποίο οι απώλειες ξεπέρασαν τα €620 εκατ. Η τάση αυτή δείχνει θετικά αποτελέσματα από τη σταθερότητα της φορολογικής πολιτικής και τις επιτυχίες των διωκτικών αρχών στην καταπολέμηση των παράνομων δικτύων. Ωστόσο, η προτεινόμενη αναθεώρηση της TED και ειδικά η απότομη αύξηση της φορολογίας και στα θερμαινόμενα προϊόντα θέτει σε κίνδυνο αυτή την πρόοδο.”

Θερμαινόμενα προϊόντα

Σύμφωνα με την ανάλυση του ΚΕΠΕ, “η Ελλάδα έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια σε σημαντικό εξαγωγικό κόμβο για τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, καθώς φιλοξενεί μονάδες παραγωγής υψηλής προστιθέμενης αξίας, με έμφαση στην καινοτομία και διανομή προς αγορές του εξωτερικού. Το θεσμικό και φορολογικό πλαίσιο που ίσχυε έως σήμερα -με φορολόγηση βάσει βάρους καπνού- παρείχε σταθερότητα, προβλεψιμότητα και συγκριτικό κόστος, ενισχύοντας τη θέση της χώρας στον ευρωπαϊκό και διεθνή χάρτη. Η επικείμενη αναθεώρηση της TED, και ιδίως η προτεινόμενη αλλαγή της φορολογικής βάσης από το βάρος του καπνού σε φορολόγηση ανά τεμάχιο, αναμένεται να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στο κόστος παραγωγής και διακίνησης καθώς και στην ανταγωνιστικότητα του κλάδου.

Αναφορικά με το πρώτο, αν και ο ΕΦΚ εφαρμόζεται κατά κανόνα στη χώρα κατανάλωσης, οι εξαγωγικές επιχειρήσεις επηρεάζονται σημαντικά από το κόστος συμμόρφωσης με το νέο σύστημα, καθώς και από τη δυσκολία τιμολόγησης των προϊόντων σε νέες αγορές όπου το τελικό φορολογικό ύψος θα ποικίλλει έντονα. Το κόστος ανά τεμάχιο αυξάνει σημαντικά την επιβάρυνση για προϊόντα μικρότερης ποσότητας ή μονάδων. Επίσης, σε πολλές χώρες προορισμού, η αύξηση φόρου φτάνει έως +200%, με αποτέλεσμα την απότομη μείωση της ζήτησης. Η φορολογική αλλαγή ενδέχεται να μειώσει την τιμολογιακή ευελιξία των εξαγωγικών μονάδων και να πλήξει τις οικονομίες κλίμακας.

Η ανταγωνιστικότητα του κλάδου αναμένεται να μειωθεί λόγω του ότι η Ελλάδα εξάγει θερμαινόμενα προϊόντα σε αγορές της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης. Η προβλεπόμενη αύξηση φορολογίας ενδέχεται να μειώσει σημαντικά τη ζήτηση από αυτές τις χώρες και, κατά συνέπεια, τις εξαγωγές από ελληνικές μονάδες.”

Κίνδυνος μετεγκατάστασης παραγωγικών μονάδων

Όπως αναφέρει το ΚΕΠΕ, “μια ακόμα απειλή αφορά τη στρατηγική των πολυεθνικών του κλάδου, οι οποίες -εάν η Ελλάδα χάσει τη φορολογική της ελκυστικότητα- μπορεί να εξετάσουν το ενδεχόμενο μετεγκατάστασης ή μείωσης παραγωγικής δραστηριότητας. Αυτό θα έχει πολλαπλές επιπτώσεις: απώλεια θέσεων εργασίας σε υψηλής ειδίκευσης τομείς και μείωση επενδύσεων σε έρευνα, ανάπτυξη και τεχνολογία παραγωγής. Θα αποτελέσει πλήγμα στην τοπική βιομηχανία καπνικών προϊόντων, αλλά και στο συνολικό εξαγωγικό προφίλ της χώρας.

Επιπτώσεις στην απασχόληση

Ο κλάδος των καπνικών προϊόντων υποστηρίζει χιλιάδες θέσεις εργασίας άμεσα και έμμεσα.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΣΕΒ, κάθε θέση εργασίας στη μεταποίηση δημιουργεί 3 με 4 θέσεις στην ελληνική οικονομία (ΙΟΒΕ, 2017). Ειδικότερα, οι θέσεις απασχόλησης στις μονάδες παραγωγής θερμαινόμενων προϊόντων είναι υψηλής ειδίκευσης και σχετικά καλοπληρωμένες. Η ζήτηση για ειδικευμένο προσωπικό συμβάλλει στη μείωση του brain drain και στη διατήρηση δεξιοτήτων στη χώρα. Η μείωση ή απώλεια αυτών των θέσεων θα επηρεάσει κυρίως περιφερειακές περιοχές όπου δραστηριοποιούνται οι μονάδες, εντείνοντας το δημογραφικό και κοινωνικό πρόβλημα. Η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης σε έναν ήδη υπερφορολογημένο τομέα μπορεί να δημιουργήσει δυσμενές εργασιακό σοκ, ιδίως εάν συνδυαστεί με αναδιάρθρωση της διεθνούς παραγωγικής στρατηγικής των εταιρειών. Η αλλαγή της TED ενέχει τον κίνδυνο να οδηγήσει σε απόσυρση ή αποδυνάμωση παραγωγικών επενδύσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα, σε ενίσχυση της συγκέντρωσης της παραγωγής σε κράτη-μέλη με σταθερό και φιλικότερο κανονιστικό περιβάλλον, π.χ. Γερμανία, Ολλανδία, και σε μετατροπή των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών σε καταναλωτές εισαγόμενων προϊόντων, χωρίς δυνατότητα βιομηχανικής συμμετοχής.

Έτσι εδραιώνεται η παραγωγική εξάρτηση: η Ελλάδα, από παραγωγός και εξαγωγέας, κινδυνεύει να περιοριστεί σε ρόλο καθαρού εισαγωγέα, με αποτέλεσμα τη μείωση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας, την απώλεια τεχνογνωσίας και παραγωγικών δεξιοτήτων, τη διαρροή κεφαλαίων και ανθρώπινου δυναμικού, και την περαιτέρω επιδείνωση του χρονίζοντος εμπορικού ελλείμματος.

Κοινωνικές-εισοδηματικές επιπτώσεις

Υπάρχει επίσης μια κοινωνική διάσταση στη δημοσιονομική επίπτωση: η φορολογία στα καπνικά προϊόντα είναι ιδιαίτερα παρεμβατική για τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, καθώς οι ομάδες αυτές καταναλώνουν καπνικά προϊόντα σε υψηλότερο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματός τους. Συνεπώς, μια απότομη αύξηση της φορολόγησης, και άρα της τιμής τους, μπορεί να επιβαρύνει δυσανάλογα τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, δημιουργώντας θέματα κοινωνικής αδικίας και παγίδες φτώχειας. Επιπλέον, δεν πρέπει να παραγνωριστεί ότι τα φορολογικά έσοδα από καπνικά προϊόντα αποτελούν στρατηγικό κεφάλαιο του ελληνικού προϋπολογισμού. Η αποσταθεροποίηση της συγκεκριμένης πηγής εσόδων -χωρίς εναλλακτικές πρόβλεψης ή εξισορρόπησης- ενέχει σημαντικό δημοσιονομικό κίνδυνο, ιδίως σε περιόδους δημοσιονομικής στενότητας.

Επιπτώσεις στο ΑΕΠ και την περιφερειακή ανάπτυξη

Ο ευρύτερος κλάδος της καπνοβιομηχανίας στην Ελλάδα:

• Συμμετέχει σε ποσοστό άνω του 1,5% του ΑΕΠ, αν ληφθεί υπόψη η συνεισφορά σε φόρους, εξαγωγές, ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και απασχόληση.
• Εστιάζει σε εξαγωγική παραγωγή που ενισχύει το εμπορικό ισοζύγιο.
• Διαθέτει κέντρα R&D, εργοστάσια και logistics hubs με παρουσία σε περιφέρειες όπως η Αττική, η Πελοπόννησος, η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη και η Στερεά Ελλάδα

Η αποδυνάμωση του κλάδου λόγω ακατάλληλης φορολογικής πολιτικής ενδέχεται να δημιουργήσει αναπτυξιακές ανισότητες και να περιορίσει τις δυνατότητες της χώρας για μετασχηματισμό του παραγωγικού της μοντέλου. Αν η χώρα χάσει τη δυνατότητα να φιλοξενεί και να υποστηρίζει παραγωγή προϊόντων τεχνολογικής αιχμής, τότε ενισχύεται η ανακύκλωση του προτύπου «τουρισμός-κατανάλωση-εισαγωγές», που απέτυχε να προσφέρει διατηρήσιμη ανάπτυξη στο παρελθόν και έτσι αποδυναμώνεται η δυνατότητα οικονομικού μετασχηματισμού και μετάβασης σε ψηφιακή, εξαγωγική, πράσινη οικονομία.

Η αναθεώρηση της TED, επομένως, δεν αφορά μόνο τη φορολόγηση του καπνού. Είναι δομικά συνδεδεμένη με τη βιομηχανική, εξαγωγική και επενδυτική πολιτική της χώρας και της ΕΕ συνολικά” τονίζει το ΚΕΠΕ.

Το ΥΠΕΘΟ

Πάντως, η αντίδραση της Αθήνας είναι έντονη. «Όταν αυξάνουμε υπέρμετρα τους φόρους, αυξάνεται και το λαθρεμπόριο» τόνισε ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών.
Με την παρέμβασή του στο συμβούλιο Ecofin ο Έλληνας υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κυριάκος Πιερρακάκης επεσήμανε ότι «η δημόσια υγεία αποτελεί θεμελιώδη, υπαρξιακή προτεραιότητα».

«Σύμφωνα με την εμπειρία μας στην Ελλάδα και, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική μας θέση, έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν ότι η ασύμμετρη αύξηση αυτών των φορολογικών συντελεστών οδηγεί σε καταγραφή αύξησης του λαθρεμπορίου» είπε ο υπουργός και συνέχισε:

«Ταυτόχρονα, αν οι τιμές, τόσο στα παραδοσιακά όσο και στα καινοτόμα προϊόντα, αυξηθούν απότομα και περισσότερο απ’ όσο μπορεί να αντέξει η αγορά, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν η επίδραση στην εξίσωση της ανταγωνιστικότητας. Μια εξίσωση που αγγίζει τις επενδύσεις και τις εξαγωγές. Οφείλουμε, λοιπόν, να λάβουμε όλα αυτά κατά νου. Ίσως θα μπορούσαμε να εξετάσουμε ευρύτερες μεταβατικές περιόδους στην εφαρμογή των μέτρων, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος χωρίς να διαταραχθεί η αγορά».

Η Αθήνα αντιπροτείνει, έτσι, να υπάρξει ένα μακρύ διάστημα προσαρμογής για την νέα εφαρμογή της νέας Πρόταση Οδηγίας για τον ΕΦΚ στον καπνό. Εκτός από την απώλεια εσόδων και άνοδο του λαθρεμπορίου, τα ελληνικά επιχειρήματα περιλαμβάνουν και τον κίνδυνο απώλειας ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας, σε μια κρίσιμη καμπή λόγω επιβολής των δασμών Τραμπ. Επιπλέον, με την τοποθέτησή του αυτή ο Κυριάκος Πιερρακάκης φάνηκε να συντάσσεται και να συσπειρώνει και τις απόψεις άλλων κρατών του ευρωπαϊκό Νότου κυρίως -ιδίως Ιταλίας και Ρουμανίας όμως- που δείχνουν να αντιτίθενται στην επιβαλή τόσο σαρωτικών αυξήσεων στα καπνικά και τα τσιγάρα.