Η αντιπροσώπευση, η αποξένωση και η παροιμία

Η παροιμία «από πίτα που δεν τρως τί σε νοιάζει κι αν καεί» εκφράζει πολλούς και πολλά, ίσως τον μέσο «έξυπνο», αλλά όχι τη δημοκρατική συνείδηση. Ο δημοκράτης νοιάζεται για τον όλο δήμο (και για την πίτα των άλλων), για τους εργάτες – αγρότες – φοιτητές έστω κι αν δεν βρίσκεται ανάμεσά τους, για τους ανέργους έστω κι αν αυτός δουλεύει, για τους πρόσφυγες που πνίγονται (δεν λέει «τί σε νοιάζει κι αν πνιγεί») και για τους φυλακισμένους που βασανίζονται από συνθήκες συνωστισμού, έστω κι αν πιστεύει ότι ποτέ δεν θα βρεθεί στη θέση τους..

Εκεί οδηγεί η φιλαλληλία, εκεί επίσης και η δημοκρατική πολιτική, επειδή αν δεν ευημερεί η πόλη δεν μπορεί να ευημερεί ο πολίτης. Ο Σταγειρίτης, υποδείκνυε και τη συνταγή, ως συνταγή ελευθερίας: Εν μέρει άρχεσθαι και άρχειν*, ο πολίτης να εναλλάσσεται τόσο στη θέση του άρχοντος όσο και στη θέση του αρχομένου. Έτσι θα καταλαβαίνει. Σοφό, αφού αυτό στο οποίο δεν συμμετέχεις καθόλου συνήθως δεν σε ενδιαφέρει. Τί συμβαίνει όμως εκεί όπου μια δημοκρατική χώρα έχει δέκα εκατομμύρια πολίτες και δεν χωρούν όλοι στην κυβέρνηση, στην Βουλή, στην έδρα; Απλή η απάντηση, κι αυτή δοσμένη επίσης από παλιά. Τότε ο πολίτης στέλνει εκεί αντιπροσώπους του, αυτούς που γνωρίζει ότι θα τον εκπροσωπήσουν και θα στηρίξουν με τις αποφάσεις τους τα συμφέροντά του. Λέγεται και έμμεση δημοκρατία.

Αντιπροσώπευση στην πολιτική δεν σημαίνει απλώς παρουσία αντ’ αυτού, σημαίνει επίσης συμμετοχή, ευθύνη, δυνατότητα λογοδοσίας κατά την άσκηση της εξουσίας. Η πεμπτουσία αυτή δεν είναι μόνο θεωρητική, είναι και πρακτική και μετρήσιμη: Στην τελευταία δημοσκόπηση του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελλ** καταγράφεται ότι το 47% των πολιτών στην Ελλάδα πιστεύει ότι το πολιτικό μας σύστημα δεν τους αντιπροσωπεύει. Αυτό μου θύμισε απευθείας την παροιμία με την πίτα.

Στην πολιτική δεν έχει νόημα να καταδικάζεις, αν δεν έχεις να προτείνεις κάτι άλλο εφικτό και προτιμότερο. Προφανώς το 47% δεν θα προτιμούσε δικτατορίες, ούτε να κυβερνούν συνελεύσεις συγκεκριμένων «πλατειών» που να επιβάλλονται σε άλλες. Ποια είναι λοιπόν η εναλλακτική; Αν η έλλειψη ουσιαστικής αντιπροσώπευσης είναι σήμερα έτοιμη να συσχετιστεί με ένα φαινόμενο της εποχής, τότε αυτό είναι τα ποσοστά αποχής από τις εκλογές. Πράγμα που παραπέμπει σε αδιέξοδο.

Όλα αυτά βέβαια είναι επίκαιρα, καθώς πλησιάζουν εκλογές. Στη χώρα μας ασφαλώς έχουμε συμπαγή κοινωνικά σώματα – μπλοκ που να θέλουν η κυβέρνηση, οι νόμοι και η δικαιοσύνη να εκφράζουν τα συμφέροντά τους, τις ιδέες τους, το δίκιο τους. Ποιο κόμμα θα εκφράσει ποιους; Στα τελευταία 50 χρόνια επισκοπώντας από δεξιά προς αριστερά βλέπουμε μια αντιδημοκρατική ακροδεξιά, μια δεξιά που σήμερα πια ορίζεται λιγότερο από το «πατρίδα θρησκεία οικογένεια» και περισσότερο από ένα μίγμα νεοφιλελευθερισμού και λαϊκισμού, μια κεντροδεξιά που γέρνει η μισή προς τη δεξιά και η μισή προς το σοσιαλισμό, μια δημοκρατική – ευρωπαϊκή και μια κλασική αριστερά. Τα κόμματα είναι περισσότερα, τα πιο πολλά πολυσυλλεκτικά (κατά το έστω και με μία ψήφο!), ενώ υπάρχουν και πρόσωπα με δοκιμασμένο ή αδοκίμαστο προσωπικό πολιτικό βάρος (Βενιζέλος, Καρυστιανού, Τσίπρας, αλφαβητική η σειρά εννοείται) που ίσως επιδιώξουν μείζονες πολιτικές παρεμβάσεις.

Ενόψει των προσεχών εκλογών δεν μπορούμε να περιμένουμε θαύματα, αλλά το ελάχιστο που μπορούμε να διεκδικήσουμε είναι έγκαιρα και καθαρά προγράμματα που να αποκαλύπτουν ένα εθνικό, πολιτικό, δικαιοκρατικό και κοινωνικό στίγμα. Όσα κόμματα έχουν ασκήσει κυβερνητική εξουσία εκτός από υποσχέσεις οφείλουν να εισφέρουν λογοδοσίες, ιδίως για τα φαινόμενα διαφθοράς και τις συγκαλύψεις τους. Αυτό το ξεκαθάρισμα θα καθορίσει τα νέα συμβόλαια με το λαό, και θα επιτρέψει οι ενδεχόμενες συμπράξεις να θυμίζουν κάπως το συγκλονιστικό «λαός ενωμένος ποτέ νικημένος» των διαδηλώσεων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Αριστοτέλη, Πολιτικά, 1317 β 3.

**Εφσυν, 18-19/10/2025