Γιατί χασμουριόμαστε; Σίγουρα όχι για τον λόγο που νομίζετε

Όλα τα σπονδυλωτά χασμουριούνται. Παπαγάλοι, πιγκουίνοι, κροκόδειλοι, ακόμη και τα πρώτα ψάρια με σαγόνια, πιθανότατα, έκαναν κάτι που θα αναγνωρίζαμε σήμερα ως χασμουρητό.

Κι όμως, κάτι που δεν γνωρίζαμε για αιώνες είναι γιατί χασμουριόμαστε. Η επιστήμη δεν έχει δώσει απαντήσεις στο εν λόγω ερώτημα και όσες θεωρίες γεννήθηκαν, έμοιαζαν περισσότερο με εικασίες.

Μέχρι που κάποιοι άρχισαν να κοιτάζουν αλλιώς το φαινόμενο, όχι σαν μια αμήχανη συνήθεια, αλλά σαν ένα παράθυρο στη βιολογία της ίδιας της ζωής.

«Όταν ρωτάω το κοινό γιατί χασμουριόμαστε, σχεδόν όλοι απαντούν ότι έχει να κάνει με το οξυγόνο», δήλωσε στον Guardian ο Άντριου Γκάλαπ, καθηγητής συμπεριφορικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins.

«Κι είναι λογικό: παίρνουμε μια βαθιά ανάσα, ανοίγουμε το στόμα, νιώθουμε τον αέρα να γεμίζει τα πνευμόνια μας. Όμως η ιδέα αυτή έχει δοκιμαστεί πειραματικά και έχει αποδειχθεί λανθασμένη», πρόσθεσε.

Στη δεκαετία του ’80, ερευνητές άλλαξαν τα επίπεδα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα στον αέρα που ανέπνεαν εθελοντές. Οι αναπνευστικές αντιδράσεις μεταβλήθηκαν, όμως τα χασμουρητά παρέμειναν ίδια. Ούτε οι άνθρωποι με παθήσεις του αναπνευστικού χασμουριούνται περισσότερο ή λιγότερο.

Το “αδιέξοδο” αυτό έκανε τον Άντριου Γκάλαπ να ξεκινήσει τη δική του έρευνα και να δώσει ο ίδιος την απάντηση. «Το χασμουρητό έχει αυτή την κίνηση, το διάπλατο άνοιγμα του στόματος, τη βαθιά εισπνοή και την απότομη εκπνοή. Σκέφτηκα πως ίσως αυτή η κίνηση επηρεάζει τη ροή του αίματος στο κρανίο».

Το χασμουρητό ως κύμα αίματος

Οι μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν ακριβώς αυτό: το χασμουρητό αυξάνει τη ροή του αρτηριακού αίματος προς τον εγκέφαλο και διευκολύνει την επιστροφή του στις φλέβες.

«Μπορούμε να το δούμε σαν ένα τοπικό τέντωμα», εξηγεί ο Γκάλαπ. «Όπως το τέντωμα των μυών βελτιώνει την κυκλοφορία στα άκρα, έτσι και το χασμουρητό κάνει το ίδιο για το κεφάλι».

Από εκεί ξεπήδησε μια νέα θεωρία: το χασμουρητό λειτουργεί σαν μηχανισμός ρύθμισης της θερμότητας του εγκεφάλου.

Η θερμοκρασία του εγκεφάλου εξαρτάται από τρεις παράγοντες: τη ροή του αίματος, τη θερμοκρασία του ίδιου του αίματος και τη θερμότητα που παράγουν οι νευρώνες. Το χασμουρητό, λένε οι ερευνητές, μπορεί να επηρεάσει τη ροή του αίματος, αλλά και τη θερμοκρασία του.

Όταν χασμουριόμαστε, παίρνουμε μια βαθιά εισπνοή. Ο αέρας περνά από τις υγρές επιφάνειες του στόματος, της γλώσσας και της ρινικής κοιλότητας, λειτουργώντας σαν φυσικό ψυγείο. Ένα ρεύμα που απομακρύνει τη θερμότητα, όπως ο αέρας που περνά μέσα από ένα ψυγείο αυτοκινήτου.

Οι μελέτες το επιβεβαιώνουν: όσο πιο ζεστός ο χώρος, τόσο πιο συχνά χασμουριόμαστε, αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου. Όταν ο αέρας είναι πολύ ζεστός και η “ψύξη” του οργανισμού δεν λειτουργεί, το σώμα επιστρατεύει άλλους μηχανισμούς, όπως τον ιδρώτα.

Η θεωρία αυτή εξηγεί και γιατί ορισμένες ασθένειες ή φάρμακα συνδέονται με υπερβολικό χασμουρητό. Πολύ απλά, διότι αυξάνουν τη θερμοκρασία του εγκεφάλου ή του σώματος. Επιπλέον, τα ζώα με περισσότερους νευρώνες -όχι απαραίτητα με μεγαλύτερο εγκέφαλο- χασμουριούνται για μεγαλύτερο διάστημα.

Από τον ύπνο στην εγρήγορση

Μια άλλη, εξίσου ελκυστική θεωρία, μιλά για το χασμουρητό ως τελετουργία μετάβασης. Από τον ύπνο στην εγρήγορση. Από τη νωθρότητα στην προσοχή.

«Το χασμουρητό ίσως βοηθά τον εγκέφαλο να αλλάξει “γρανάζια”», λέει ο ιστορικός της ιατρικής Ολιβιέ Ουαλουζίνσκι, «να περάσει από το δίκτυο της ονειροπόλησης στο δίκτυο της δράσης».

Κι ίσως οι δύο θεωρίες να είναι συμπληρωματικές. Η αλλαγή κατάστασης συνεπάγεται με αλλαγή θερμοκρασίας και δραστηριότητας στον εγκέφαλο, άρα και ανάγκη για αυξημένη ροή αίματος, για ένα σύντομο “δροσιστικό ξύπνημα”.

Το μυστήριο του μεταδοτικού χασμουρητού

Κι εκεί έρχεται το πιο παράξενο φαινόμενο: το μεταδοτικό χασμουρητό. Πόσες φορές έχει τύχει να παρακολουθείτε κάποιον, εκείνος να χασμουριέται και ξαφνικά, να σας πιάνει κι εσάς η… επιθυμία για χασμουρητό; Θα απαντήσω εγώ, πολλές!

Το μεταδοτικό χασμουρητό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια, γιατί είναι κάτι που παρατηρείται ακόμη και με ανθρώπους που δεν βρίσκονται δια ζώσης. Μπορεί να παρακολουθείς κάποιον, για παράδειγμα, στην τηλεόραση, εκείνος να χασμουριέται και να χασμουριέσαι κι εσύ, ακόμη κι αν αυτό γίνεται πίσω από μια οθόνη.

Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι πρόκειται για μηχανισμό κοινωνικού συντονισμού, ένα σιωπηρό μήνυμα πως η ομάδα χαλαρώνει ή ετοιμάζεται για δράση. Άλλοι, όπως ο Γκάλαπ, θεωρούν ότι ίσως δεν έχει λειτουργία, αλλά είναι παρενέργεια της ενσυναίσθησης.

Ο εγκέφαλος μας διαθέτει “νευρώνες-καθρέφτες”, κύτταρα που ενεργοποιούνται τόσο όταν εκτελούμε μια πράξη όσο και όταν τη βλέπουμε να την εκτελεί άλλος. Έτσι, το χασμουρητό του άλλου πυροδοτεί το δικό μας.

Σε κάποιες αγέλες λιονταριών, παρατήρησαν ερευνητές, όταν ένα λιοντάρι χασμουριέται και μετά σηκώνεται, τα υπόλοιπα το μιμούνται – σηκώνονται κι εκείνα. Ένα σιωπηλό σήμα συντονισμού.

Ίσως, τελικά, το χασμουρητό να είναι μια αρχέγονη χειρονομία φροντίδας. Ένας τρόπος δηλαδή για τον εγκέφαλο να κάνει “reset”. Ένας ψίθυρος του σώματος που λέει “πάρε βαθιά ανάσα, συγκεντρώσου, δροσίσου”.

Κι αν το έχεις χρησιμοποιήσει για να κάνεις ένα παιδί να νυστάξει, συνέχισε. Ίσως, χωρίς να το ξέρεις, ενεργοποιείς έναν μηχανισμό τόσο παλιό όσο και η ίδια η ζωή.