Αναζητώντας την Ελένη: Αυτήν την ιστορία δεν τη διδάχτηκες στο σχολείο

Η Μαρία Τσιμά πρωταγωνιστεί στο έργο της Νατάσας Νταϊλιάνη “Αναζητώντας την Ελένη” και βουτά βαθιά σε μια από τις πιο σκοτεινές και αθέατες σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ένα θεατρικό ταξίδι στην μνήμη της Ελλάδας του Εμφυλίου και στο διαγενεακό τραύμα. Μια αληθινή ιστορία ενός ζευγαριού από τα Τρίκαλα, την εποχή της ελληνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου.

Στο έργο η Παναγιώτα, μια γυναίκα κοντά στα πενήντα, ζει με τον άντρα της, τον Φώτη, σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό της Θεσσαλίας. Πίσω από την φαινομενική ηρεμία, κρύβεται ένα μεγάλο μυστικό και μια βαριά σκιά. Μια αναπάντεχη είδηση και ένα «σημαδιακό» όνειρο θα κάνουν την ηρωίδα να αναζητήσει, μετά από τριάντα χρόνια, απαντήσεις ριζωμένες στο παρελθόν.

Μία ιστορία πραγματική…

Η Μαρία Τσιμά αναφέρει στο NEWS 24/7 τι ήταν αυτό που τη γοήτευσε ιδιαίτερα στο έργο αυτό.
“Το κείμενο βασίζεται στην πραγματική ιστορία της Παναγιώτας και του Φώτη που κατά την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου χάνουν ένα από τα παιδιά τους. Αντάρτες και οι δυο μετά την ήττα πηγαίνουν στην Τασκένδη και επιστρέφουν στο χωριό τους το 1966. Όλα τους τα χρόνια ζουν με το τραύμα της απώλειας. Δεν γνωρίζουν τί ακριβώς απέγινε το κορίτσι τους.

Η θεματολογία, οι χαρακτήρες, η δομή αλλά και το ιστορικό πλαίσιο μου κίνησαν αμέσως το ενδιαφέρον. Ο τρόπος με τον οποίο το έργο προσεγγίζει την μνήμη και το τραύμα – χωρίς εντυπωσιασμούς και διδακτισμό- και ο συνδυασμός ντοκιμαντερίστικου υλικού με στοιχεία μυθοπλασίας με συγκινούν βαθιά. Είμαι παιδί κι εγώ ενός πατέρα που ήταν τροφοδότης των ανταρτών στην Κεφαλονιά και διώχθηκε για τις ιδέες του. Ταλαιπωρήθηκε πολύ και ζήσαμε σαν οικογένεια το τραύμα της ματαίωσης και της ήττας.

Οι συνεργάτες των κατακτητών έγιναν κυβερνήτες αντί να τιμωρηθούν και τιμωρήθηκαν οι αγωνιστές. Η επικράτηση των δωσίλογων, η δικαιοσύνη που δεν αποδόθηκε ποτέ, οι χαμένες ευκαιρίες, οι αποκλεισμοί, το σύνδρομο της καταδίωξης ήταν ορισμένα από τα συστατικά της ζωής μας. Ένα θεατρικό έργο, λοιπόν, που καταπιάνεται με μια τόσο σκοτεινή και ακόμα ανεξερεύνητη ιστορική περίοδο είναι διαρκής πρόκληση για τον ηθοποιό και όλους τους συντελεστές”.

Και συνεχίζει σκιαγραφώντας τους ήρωες…
“Η Παναγιώτα είναι μια γυναίκα γύρω στα πενήντα, με παρελθόν στην Αντίσταση και στην ΕΠΟΝ. Ανέβηκε στο βουνό, πολέμησε, βοήθησε τραυματίες, περπάτησε μερόνυχτα ολόκληρα πάνω στον Γράμμο και στο Βίτσι για να γλυτώσει τα παιδιά της και είχε φωνή και ρόλο παίρνοντας αποφάσεις σαν πολιτικό υποκείμενο.

Χάνει το παιδί της μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Ουγγαρίας. Είναι δυνατή αλλά μετά την ήττα και την απώλεια του παιδιού είναι ευάλωτη και βαθιά πονεμένη. Δεν καταθέτει όμως τα όπλα. Ο Φώτης είναι ο άντρας της, αντάρτης, που ζει συνοδοιπόρος της μια ζωή προσπαθώντας να επουλώσει τις πληγές της και τις δικές του. Είναι ιδεολόγος, πιστός και συγκαταβατικός.

Όμως δεν μιλά για τις απώλειες και αυτή η σιωπή κάνει την κοινή ζωή τους ακόμα πιο σκληρή και δύσκολη. Ένα ζευγάρι που αγαπιέται αλλά παλεύει με διαφορετικό τρόπο για το κοινό τραύμα που τους έχει ορίσει. Η Γιάννα είναι ο τελευταίος άνθρωπος που είδε το κορίτσι πριν χαθούν τα ίχνη του. Καλείται να δώσει ακριβείς πληροφορίες αλλά ήταν μικρή το 1948 και βρίσκεται αντιμέτωπη με το παρελθόν που αναστατώνει και την ίδια”.

Για τη συνεργασία της με τη συγγραφέα- σκηνοθέτιδα και ηθοποιό Νατάσα Νταϊλιάνη αναφέρει πως “η συνεργασία με τη Νατάσα είναι ιδιαίτερα δημιουργική. Ως συγγραφέας/ σκηνοθέτιδα έχει καθαρό όραμα και απόλυτη γνώση του υλικού, και αυτό μου δίνει μεγάλη ασφάλεια στη διαδικασία. Το γεγονός ότι διερευνά την ιστορία της οικογένειάς της και με τόλμη μιλά για το τραύμα του εμφυλίου πολέμου με συγκινεί ιδιαίτερα. Είδαμε οπτικό υλικό, ακούσαμε τα πραγματικά πρόσωπα να μιλούν για τις ζωές τους και δουλέψαμε με ελευθερία και συνεννόηση. Το κείμενό της είναι απόλυτα προσωπικό γι’ αυτό και μας αφορά όλους. Ως συμπρωταγωνίστρια λειτουργεί με γενναιοδωρία και ακρίβεια, οπότε η σκηνική επικοινωνία γίνεται ουσιαστική”.

Μέρα τη μέρα οι γυναίκες δίνουν μάχες σε μια σάπια πατριαρχική και καπιταλιστική κοινωνία

Με στοιχεία θεάτρου-ντοκιμαντέρ το έργο φωτίζει τον τόπο και την εποχή του και τα ανεπούλωτα τραύματα του πολέμου όχι μόνο στο πεδίο των μαχών. Η Μαρία Τσιμά πιστεύει πως το κοινό σήμερα έχει ανάγκη να ξανακούσει τέτοιες ιστορίες. “Όχι για λόγους νοσταλγίας, αλλά γιατί αυτές οι ιστορίες δεν είναι απλά ένα παρελθόν αλλά εξακολουθούν να επηρεάζουν το παρόν. Ο Εμφύλιος άφησε πίσω του διχασμό. Σκέψου ότι στο εκπαιδευτικό μας σύστημα η ύλη δεν φτάνει ποτέ μέχρι αυτή την ιστορική περίοδο. Υπάρχει μεγάλη και εκκωφαντική σιωπή. Το κοινό μπορεί πραγματικά να θέλει να κατανοήσει πώς και πότε ξεκινά η βία, πώς φτάσαμε σε εμφύλιο πόλεμο, πόσα διλήμματα προέκυψαν, πόσα πράγματα αγνοούμε.

Αυτές οι μικρές προσωπικές ιστορίες, δίνουν φωνή σε αυτούς που σώπασαν. Όταν τις ξανακοιτάμε μέσα από το θέατρο, μας δίνεται η δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και την ταυτότητά μας ως κοινωνία. Είναι μια διαδικασία που μας αφορά ακόμη. Φαντάσου ότι αγνοούμε φοβερά στοιχεία όπως ότι το 1948 (που το ζευγάρι χάνει το κορίτσι του) υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα, 36.000 παιδιά είχαν μείνει ορφανά και 1 στα 8 παιδιά είχαν χάσει τουλάχιστον έναν γονιό.

Ο αριθμός των εκτοπισμένων και των εσωτερικών μεταναστών δεν είναι απόλυτα ακριβής, αλλά οι περισσότεροι μελετητές συγκλίνουν στους 700.000 ανθρώπους. Στον απολογισμό των προσφύγων συμπεριλαμβάνονται κι άλλοι 100.000 πολιτικοί πρόσφυγες, οι οποίοι κατέφυγαν στην Ανατολική Ευρώπη. Όσον αφορά τα παιδιά που μεταφέρθηκαν από την Ελλάδα στις Λαϊκές Δημοκρατίες, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, οι σύγχρονοι ερευνητές μιλούν για 20.000!”

Το έργο είναι γραμμένο σε θεσσαλική ντοπιολαλιά. Πώς βιώσατε τη δουλειά με αυτή τη γλώσσα;
“Η ντοπιολαλιά ήταν για μένα ένας δρόμος προς την αλήθεια του ρόλου. Έχει έναν ιδιαίτερο ρυθμό και μια απλότητα που σε φέρνει κοντά στην καθημερινότητα των ανθρώπων της εποχής. Είναι τρόπος έκφρασης και σκέψης. Με βοήθησε να γειώσω τον χαρακτήρα και να αναζητήσω την αυθεντικότητά του.

Συχνά η ντοπιολαλιά έχει ένα γραφικό τρόπο παρουσίασης, χρησιμοποιείται ως στερεότυπο του χωριάτη/τισσας, μια καρικατούρα. Υπάρχει λοιπόν φόβος. Αλλά η γλώσσα είναι ζωντανή, έχει ρυθμό, έχει και τόπο και μνήμη. Μεταφέρει ζωντανά το χιούμορ, τη συγκίνηση, το πηγαίο αίσθημα των ανθρώπων, το βάθος τους. Είναι μέρος της ταυτότητάς τους” απαντά.

Το έργο αναδεικνύει τη θέση της γυναίκας μέσα σε ιστορικές και οικογενειακές σιωπές. Πώς αγγίζει αυτό τη σημερινή πραγματικότητα;
“Η Παναγιώτα είναι μια γυναίκα που έζησε έντονα την Ιστορία, αλλά στη συνέχεια βρέθηκε αντιμέτωπη με σιωπές – τόσο κοινωνικές όσο και οικογενειακές. Φαντάσου ότι το 30% του Δημοκρατικού Στρατού ήταν γυναίκες, μαχήτριες, νοσοκόμες, σύνδεσμοι, δασκάλες, που είχαν και εθελοντική συμμετοχή, είχαν χειραφέτηση και ανέτρεψαν το στερεότυπο μητέρας- συζύγου. Αυτές οι γυναίκες αργότερα φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν ή στιγματίστηκαν ακόμα και διαπομπεύθηκαν.

Κάποιες δεν έβρισκαν δουλειά, δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Και κάποιες σώπασαν. Αυτό δεν είναι ξένο στη σημερινή εποχή. Πολλές γυναίκες ακόμη καλούνται να σηκώσουν βάρη ή να αφήσουν τη δική τους εμπειρία σε δεύτερο πλάνο. Μέρα τη μέρα οι γυναίκες δίνουν μάχες σε μια σάπια πατριαρχική και καπιταλιστική κοινωνία” καταλήγει.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Κείμενο, Σκηνοθεσία: Νατάσα Νταϊλιάνη
Παίζουν: Μαρία Τσιμά, Θανάσης Χαλκιάς, Νατάσα Νταϊλιάνη
Συνεργάτης Δραματολόγος: Βίκυ Μαυρογόνατου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Δήμητρα Σκέμπη
Σχεδιασμός Φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας
Σκηνογραφία & Κοστούμια: Μάρθα Μαύρη
Μουσική: Πέτρος Μπούρας
Κίνηση: Κατερίνα Δρακοπούλου
Φωτογραφίες: Ιουλία Λαδογιάννη