Παρθενώνας: Γιατί διαρκεί τόσο πολύ η αναστήλωση και πότε θα τελειώσει

Γιατί οι αναστηλωτικές εργασίες στον Παρθενώνα διαρκούν δεκαετίες; Τι ακριβώς κάνουν οι εργάτες του μνημείου, πότε προβλέπεται να ολοκληρωθούν οι επεμβάσεις και πώς θα μοιάζει ο ναός στο μέλλον;

ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ
04 Δεκεμβρίου 2025 08:35

Η ανέγερση του Παρθενώνα ολοκληρώθηκε σε μόλις εννέα χρόνια, από το 447 έως το 438 π.Χ., ενώ ο γλυπτός διάκοσμος του ναού τελείωσε το 432 π.Χ.

Χωρίς ρεύμα και σύγχρονα εργαλεία, οι αρχαίοι τεχνίτες χρειάστηκαν συνολικά δεκαπέντε χρόνια για να δημιουργήσουν αυτό το ολομάρμαρο αριστούργημα.

Ωστόσο, σήμερα το αναστηλωτικό έργο μοιάζει αέναο.

Στο νέο ντοκιμαντέρ του NEWS 24/7 “Χτίζοντας ξανά τον Παρθενώνα – Η τέχνη του μαρμάρου”, αναζητούμε τις απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα που απασχολούν κάθε επισκέπτη της Ακρόπολης.

Γιατί οι αναστηλωτικές εργασίες διαρκούν δεκαετίες; Τι ακριβώς κάνουν οι εργάτες του μνημείου, πότε προβλέπεται να ολοκληρωθούν οι επεμβάσεις και πώς θα μοιάζει ο ναός στο μέλλον;

Μαρμαροτεχνίτες που εργάζονται στον Παρθενώνα καθώς και η αρχιτέκτονας και σημερινή διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Ροζαλία Χριστοδουλοπούλου, εξηγούν το πραγματικό εύρος και τη δυσκολία του έργου.

Δείτε τις απαντήσεις τους στο νέο ντοκιμαντέρ του NEWS 24/7:

Καταρχάς, πρέπει να σημειωθεί ότι η κατασκευή ενός έργου απαιτεί πάντα λιγότερο χρόνο από την αποκατάστασή του.

Στην περίπτωση του Παρθενώνα, όμως, η δυσκολία δεν έγκειται στον χρόνο αλλά στις φθορές που έχουν συσσωρευτεί στο μνημείο τα τελευταία 2.500 χρόνια.

Οι σύγχρονοι τεχνίτες καλούνται να διορθώσουν, να προστατεύσουν και να αποκαταστήσουν τα αρχαία μέλη του ναού που έχουν πληγεί από πολέμους, ρύπανση, σεισμούς αλλά και από παλαιότερες αναστηλωτικές επεμβάσεις, που αποδείχθηκαν επιζήμιες.

Ο Παρθενώνας είχε διαστάσεις περίπου 70 μ. μήκος, 31 μ. πλάτος και 15 μ. ύψος. Χωριζόταν σε τρία τμήματα: τον πρόναο, τον σηκό και τον οπισθόναο. αποτελούνταν από περίπου 16.500 μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και διέθετε συνολικά 58 κίονες. H στέγη του ήταν ξύλινη και καλυπτόταν από μαρμάρινα κεραμίδια.

Σε ξεχωριστό χώρο εντός του ναού δέσποζε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, ύψους περίπου 13 μέτρων, που φιλοτέχνησε ο Φειδίας.

Οι τρεις μεγάλες φάσεις των αναστηλωτικών επεμβάσεων

Αναστηλωτικές εργασίες πραγματοποιούνται αδιάκοπα στον Παρθενώνα, και σε όλα τα μνημεία της Ακρόπολης, ήδη από την εποχή του Όθωνα. Το τελευταίο, και πιο κρίσιμο μέχρι σήμερα, αναστηλωτικό έργο, βρίσκεται σε εξέλιξη από το 1975, και στοχεύει αφενός να διορθώσει τα λάθη προηγούμενων επεμβάσεων και αφετέρου να ολοκληρώσει τη δομική αποκατάσταση του ναού.

1. Από τον Όθωνα έως τον Μεσοπόλεμο

Κατά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, το 1830, τα μνημεία της Ακρόπολης αντιμετωπίζονται ως θεμελιώδη στοιχεία της νέας εθνικής ταυτότητας.

Την περίοδο βασιλείας του Όθωνα πραγματοποιούνται εκτεταμένες εκκαθαρίσεις του Βράχου και απομακρύνονται μεσαιωνικά και μεταγενέστερα κτίσματα, όπως το μικρό τζαμί που υπήρχε στο εσωτερικό του Παρθενώνα. Την ίδια περίοδο, εκτελούνται και οι πρώτες αναστηλώσεις των μνημείων, μεταξύ άλλων και του Παρθενώνα το 1841-1844.

Σύμφωνα με την ΥΣΜΑ, οι εργασίες εκτελέστηκαν με τρόπο ερασιτεχνικό και εμπειρικό, ανάλογο με τα διαθέσιμα οικονομικά και τεχνικά μέσα αλλά και το επιστημονικό επίπεδο της εποχής.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η αρχαιολογική και αναστηλωτική δραστηριότητα σε όλη την επικράτεια και ιδιαίτερα στην Ακρόπολη εντείνεται. Διαμορφώνεται το θεσμικό πλαίσιο προστασίας των μνημείων, η Ακρόπολη ανασκάπτεται πλήρως και ξεκινά το Πρώτο Αναστηλωτικό Πρόγραμμα του Παρθενώνα (1898-1902), υπό τον νομομηχανικό Νικόλαο Μπαλάνο.

2. Από τον Α’ Παγκόσμιο μέχρι τη Μεταπολίτευση

Στον Μεσοπόλεμο και τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η εποπτεία του έργου περνά ολοκληρωτικά στον Νικόλαο Μπαλάνο.

Η δράση του στο αναστηλωτικό έργο του Παρθενώνα χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με την ΥΣΜΑ, από την εγκατάλειψη κάθε ποιοτικής επιδίωξης και αρχής και από την χρήση ακατάλληλων υλικών, όπως κακής ποιότητας σίδερα και τσιμέντο, που αργότερα αποδείχθηκαν εξαιρετικά επιζήμια για τον ναό.

Ήδη τη δεκαετία του 1940 εμφανίζονται οι πρώτες σοβαρές οξειδώσεις των σιδερένιων στοιχείων, που είχαν ενσωματωθεί στο μνημείο. Τα μάρμαρα αρχίζουν να κατακερματίζονται ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση και η μαζική επισκεψιμότητα στην Ακρόπολη επιβαρύνουν σημαντικά το μνημείο.

Έτσι, η ελληνική πολιτεία προχωρά το 1975 στη σύσταση της διεπιστημονικής “Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως” (ΕΣΜΑ), που αναλαμβάνει τη μελέτη καιτη συνολική αντιμετώπιση των φθορών στα μνημεία της Ακρόπολης.

3. Το αναστηλωτικό έργο σήμερα (1975 – σήμερα)

Με τη σύσταση της ΕΣΜΑ ξεκινά μια νέα εποχή για τον Παρθενώνα. Η τεκμηρίωση κάθε επέμβασης, η εφαρμογή διεθνών προδιαγραφών και η χρήση προηγμένης τεχνογνωσίας είναι τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αναστηλωτικής προσέγγισης. Αρχιτέκτονες, μηχανικοί, μαρμαροτεχνίτες και όλοι όσοι εργάζονται στην αναστήλωση του Παρθενώνα πραγματοποιούν επεμβάσεις έτσι ώστε να μπορούν, εφόσον χρειαστεί, να τροποποιηθούν ή να αφαιρεθούν στο μέλλον χωρίς να βλάψουν το μνημείο.

Από το 1975 μέχρι σήμερα αποξηλώνονται παλιές προβληματικές παρεμβάσεις του παρελθόντος, αφαιρούνται τα οξειδωμένα σιδερένια στοιχεία από τα μάρμαρα του Παρθενώνα, χρησιμοποιούνται σύγχρονα υλικά, που δεν καταστρέφουν ούτε επηρεάζουν την ποιότητα του μαρμάρου (όπως το τιτάνιο) και επανεντάσσονται στο μνημείο δεκάδες διάσπαρτα αρχαία μέλη. Η λεπτομερής μελέτη του σωζόμενου αρχιτεκτονικού υλικού έχει επιτρέψει τη διόρθωση εσφαλμένων τοποθετήσεων και την αποκατάσταση ευρύτερων περιοχών του ναού.

Όπως επισημαίνουν οι αρμόδιοι φορείς, στόχος του παρόντος αναστηλωτικού έργου δεν είναι η κατασκευή ενός “νέου Παρθενώνα” αλλά η σταδιακή αποκατάσταση της δομικής του συνοχής, η διασφάλιση της στατικής του επάρκειας, η διόρθωση παλαιότερων λαθών και η προστασία του για τις επόμενες γενιές.

Δείτε στο νέο ντοκιμαντέρ του NEWS 24/7 τους μαρμαροτεχνίτες επί τω έργω:

Σύμφωνα με το Υπουργείο Πολιτισμού, μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί στο μνημείο η αποκατάσταση της ανατολικής πλευράς (1984-1991), η αποκατάσταση με τη χρήση αυτοσχέδιου μηχανισμού μετακίνησης του αδιατάρακτου τμήματος του 5ου από ανατολικά κίονα της νότιας κιονοστοιχίας (1992-1993), η αποκατάσταση του προνάου (1995-2004), η αποκατάσταση του οπισθονάου και η αντικατάσταση των λίθων της δυτικής ζωφόρου με αντίγραφα από τεχνητό λίθο (1992-2004) καθώς και η αποκατάσταση της βόρειας κιονοστοιχίας (2001-2009).

Το πρόγραμμα των επεμβάσεων που εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ (2011- 2015) περιλαμβάνει την αποκατάσταση των γωνιών του θριγκού της δυτικής πλευράς του Παρθενώνα, την αποκατάσταση των κατώτατων στρώσεων (ορθοστάτη και πρώτου δόμου) του βόρειου τοίχου του σηκού, την ολοκλήρωση της κατάξεσης των ραβδώσεων στα νέα συμπληρώματα των κιόνων της βόρειας κιονοστοιχίας και των δύο κιόνων του προνάου, τη δομική αποκατάσταση δύο λίθων του υπερθύρου της δυτικής θύρας του σηκού, καθώς και την αποκατάσταση των δοκών της οροφής του δυτικού πτερού.

Στα μελλοντικά προγράμματα του Παρθενώνα περιλαμβάνονται η αποκατάσταση του αντιθηματικού τοίχου του τυμπάνου του αετώματος της δυτικής πλευράς, η αποκατάσταση του εγκάρσιου τοίχου μεταξύ κυρίως ναού και οπισθοδόμου, καθώς και η αποκατάσταση των πλευρικών τοίχων του σηκού.

Τα έργα συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό Δημόσιο.