Τρία σοκ που άλλαξαν το διεθνές περιβάλλον το 2025

Το 2025 ήταν η χρονιά που κατέρρευσε ό,τι είχε απομείνει όρθιο από την μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Τρία χτυπήματα εντός του 2025 άρκεσαν για να αποκαλυφθεί, μεταξύ άλλων, η γύμνια της Ευρώπης εντός ενός γοργά μεταλλασσόμενου διεθνούς στερεώματος.

Το πρώτο χτύπημα ήταν η νίκη της Ρωσίας επί της ευρωπαϊκής ηγεσίας στο Ουκρανικό. Τέσσερα χρόνια τώρα, ΕΕ και ΝΑΤΟ εμπλέκονται σ’ ένα επικίνδυνο διπλό παιχνίδι. Από τη μία πλευρά, δεσμεύονταν στα λόγια για μια ουκρανική νίκη την οποία όμως δεν ήταν διατεθειμένοι να χρηματοδοτήσουν. Από την άλλη πλευρά, ιδίως τα τελευταία δύο χρόνια, προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον ατέρμονο πόλεμο ώστε να προωθήσουν τον Μιλιταριστικό Κεϋνσιανισμό: το τελευταίο σχέδιο που τους απέμεινε (αφού σιωπηλά έβαλαν στο καλάθι των αχρήστων την λεγόμενη Πράσινη Συμφωνία) για να επιβραδύνουν την αποβιομηχάνιση στην οποία καταδίκασε την κεντρική και βόρεια Ευρώπη η αφελής διαχείριση της κρίσης του ευρώ.

Η αντίφαση ήταν μοιραία: Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία τελειώσει αύριο με Σύμφωνο Ειρήνης, δύσκολα θα δικαιολογηθεί το τεράστιο ποσό που απαιτεί η πολιτική του Μιλιταριστικού Κεϋνσιανισμού. Παράλληλα, η Ουκρανική νίκη που υποτίθεται ότι ποθούν οι ευρωπαίοι ηγέτες κρίνεται οικονομικά πολύ δαπανηρή και γεωστρατηγικά πολύ επικίνδυνη. Έτσι, η Ευρώπη κατέληξε στην χειρότερη δυνατή στρατηγική: να στέλνει στην Ουκρανία όπλα και χρήματα τόσα όσα χρειάζεται για να παρατείνεται, αλλά ποτέ να μην τερματιστεί, η αιμορραγία.

Τώρα που η Ρωσία επικράτησε (προβλέψιμο αποτέλεσμα το οποίο ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απλώς επιτάχυνε), η ευρωπαϊκή ηγεσία βρίσκεται στα πρόθυρα νευρικού κλονισμού. Έχοντας εξαρτήσει τις πολιτικές της απολύτως στην υπόθεση ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα κρατήσει για χρόνια, η Ευρώπη σήμερα βρέθηκε χωρίς Σχέδιο Β. Όποια και να είναι η ειρηνευτική συμφωνία που θα επιβάλουν τελικά το Κρεμλίνο και ο Λευκός Οίκος στην Ουκρανία, το αποτέλεσμα θα είναι καταλυτικό για την Ευρώπη. Πέραν του ότι, άλλη μια φορά θα έχουν αλλάξει δια της βίας σύνορα (ποιος ξεχνάει το Κόσοβο;), ο τερματισμός του Ουκρανικού πολέμου φέρνει την ΕΕ αντιμέτωπη με την μεγάλη εσωτερική της κρίση: χάνει το πρόσχημα για μεγάλες επενδύσεις στο στρατιωτικό-βιομηχανικό της σύμπλεγμα (Rheinmetall, Leonardo, Dassault) και, έτσι, θα αναγκαστεί να επιστρέψει σε νέα λαίλαπα λιτότητας (περικοπών, φόρων κλπ).

Το δεύτερο χτύπημα του 2025 ήταν ότι η Κίνα κέρδισε τον εμπορικό πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ. Ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος, που εξαπέλυσε η κυβέρνηση Τραμπ και εντάθηκε υπό τον Τζο Μπάιντεν, ήταν μια διπλή τακτική: δασμολογικά εμπόδια για να παραλύσουν την πρόσβαση της Κίνας στις αμερικανικές αγορές και εμπάργκο σε προηγμένους ημιαγωγούς για να παραλύσουν την τεχνολογική της άνοδο. Το 2025, αυτή η τακτική ηττήθηκε, με την Ευρώπη και πάλι στο ρόλο της παράπλευρης απώλειας.

Η αντίδραση της Κίνας στο αμερικανικό σχέδιο ήταν αριστοτεχνική. Πρώτον, εκμεταλλευόμενο την κυριαρχία του στις σπάνιες γαίες και τα κρίσιμα ορυκτά, το Πεκίνο προκάλεσε την κατάρρευση της εφοδιαστικής αλυσίδας που παρέλυσε όχι μόνο την αμερικανική αλλά και την ευρωπαϊκή και την ανατολικοασιατική βιομηχανία. Δεύτερον, και πιο επιζήμιο για τη θέση της Αμερικής ως παγκόσμιου τεχνολογικού ηγέτη, η Κίνα κινητοποίησε το όλον της εθνικής της οικονομίας προς έναν ενιαίο στόχο: την τεχνολογική αυτάρκεια. Το αποτέλεσμα ήταν η εκπληκτική επιτάχυνση της εγχώριας παραγωγής ημιαγωγών, με τις SMIC και Huawei να επιτυγχάνουν σημαντικές καινοτομίες που όχι μόνο ακύρωσαν το αμερικανικό εμπάργκο αλλά το κατέστησαν έναυσμα για τα εντυπωσιακά τεχνολογικά επιτεύγματά τους.

Στο μεταξύ, έχοντας επιβάλει πιστά στην Κίνα τις κυρώσεις που υπαγόρευσε ο Λευκός Οίκος, η Ευρώπη βρέθηκε στην χειρότερη δυνατή θέση: Από τη μία, αποκλείεται λίγο-λίγο από την κερδοφόρα κινεζική αγορά για τα προϊόντα υψηλής αξίας της. Και, από την άλλη, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχασαν τις γενναιόδωρες επιδοτήσεις και τα οφέλη της εγχώριας παραγωγής που προέβλεπε ο (πλέον καταργημένο από τον Τραμπ) νόμος IRA της κυβέρνησης Μπάιντεν. Επιλέγοντας να ενεργήσει ως στρατηγικός υπερεργολάβος των ΗΠΑ, η ΕΕ επιτάχυνε την αποβιομηχάνισή της. Δεν ήταν απλά μια ήττα σ’ έναν εμπορικό πόλεμο. Πρόκειται για γεωπολιτικό ματ, με την Ευρώπη στο ρόλο του πιονιού της χαμένης πλευράς.

Το τρίτο χτύπημα του 2025 ήταν η ευκολία με την οποία ο Τραμπ κατατρόπωσε την ΕΕ με τους δασμούς του. Στο τέλος της συνάντησής τους σε ένα από τα γκολφ κλαμπ του Τραμπ στη Σκωτία, που είχε οργανωθεί από τους συνεργάτες του με μόνο στόχο την ταπείνωσή της, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προσπάθησε να διασκεδάσει το έγγραφο συνθηκολόγησης το οποίο υπέγραψε, παρουσιάζοντάς το ως «συμφωνία ορόσημο». Μια ματιά στην «συμφωνία» αυτή πείθει ότι δεν ήταν τίποτα άλλο από παράδοση άνευ όρων: Οι δασμοί στις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ αυξήθηκαν από 0,5% σε 15% και σε ορισμένες περιπτώσεις σε 25% και 50%. Παράλληλα, οι δασμοί που επέβαλε για δεκαετίες η ΕΕ στις εισαγωγές από τις ΗΠΑ (περί το 10%) ακυρώθηκαν. Και σα να μην έφτανε αυτό, η κα φον ντερ Λάιεν δέσμευσε την ΕΕ (χωρίς να έχει τέτοιο νομικό δικαίωμα) για ευρωπαϊκές επενδύσεις ύψους 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε αμερικανικό έδαφος – χρήματα που μπορούν να προέλθουν μόνο από την εκτροπή (κυρίως) γερμανικών επενδύσεων από την Ευρώπη σε χημικά εργοστάσια στο Τέξας και εργοστάσια αυτοκινήτων στο Οχάιο.

Δεν μιλάμε, απλά, για μια κακή συμφωνία. Μιλάμε για άνευ προηγουμένου αποικιοκρατική συνθήκη απόσπασης κεφαλαίων από την Ευρώπη και μεταφοράς τους στις ΗΠΑ. Μιλάμε για επίσημη αποδοχή της Κομισιόν πως η ΕΕ αποδέχεται τον ρόλο του ικέτη – μιας ηπείρου που λειτουργεί ως πηγή κεφαλαίου για τις ΗΠΑ, μια ρυθμιζόμενη αγορά για αμερικανικά προϊόντα, ένας τεχνολογικά εξαρτημένος μικρο-εταίρος. Κι όλα αυτά επίσημα, μια νέα πραγματικότητα που κωδικοποιήθηκε ως δεσμευτική υποχρέωση, αφαιρώντας από την ΕΕ ακόμα και το δικαίωμα να προσποιείται την κυρίαρχη δύναμη.

Αυτές οι τρεις σεισμικές δονήσεις, τα τρία σοκ του 2025, αποτελούν μια συνεργιστική τριλογία. Η ήττα της Ευρώπης στην Ουκρανία αποκάλυψε τα στρατηγικά της τυφλά σημεία και έπληξε τον Μιλιταριστικό Κεϋνσιανισμό στον οποίο βασίστηκε. Η εκεχειρία του πρόεδρου Τραμπ με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Ζινπίνγκ πλημμυρίζει κινεζικές εξαγωγές προς την ΕΕ. Ο εξευτελισμός της κυρίας φον ντερ Λάιεν της Σκωτία κόστισε στην Ευρώπη το συσσωρευμένο κεφάλαιό της και κάθε εναπομένουσα ελπίδα για απεξάρτηση από τις ΗΠΑ.

Σε αυτό τον νέο κόσμο των G2, μια αρένα μονομάχων όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Βρετανία περιπλανιούνται τώρα άσκοπα, μια νέα, σκληρότερη, ψυχρότερη παγκόσμια τάξη έχει ανεγερθεί πάνω στον τάφο της ευρωπαϊκής φιλοδοξίας. Το διαχρονικό δίδαγμα του 2025 είναι ότι σε μια εποχή που το Διεθνές Δίκαιο δολοφονήθηκε και οι μονομάχοι δίνουν αγώνα για την ύπαρξή τους, η στρατηγική εξάρτηση είναι το προοίμιο της ασημαντότητας.

*Το άρθρο αυτό αποτελεί απόδοση από τα αγγλικά της μηνιαίας στήλης του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate.