Ματωμένη Πόλη: Το πογκρόμ εναντίον Ελλήνων, το τουρκοαγγλικό σχέδιο και η εκτέλεση του Μεντερές

Πριν λίγες εβδομάδες και με αφορμή τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, Έλληνες εθνικιστές καλούσαν μέσω social media σε “παρέμβαση για τη μετατροπή του σπιτιού του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, σε εκκλησία”.

Πριν από ακριβώς 55 χρόνια, μια παραποιημένη είδηση που κυκλοφόρησε στην εφημερίδα Instabul Ekspres, και αφορούσε το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ, οδήγησε σε εθνικιστικές ακρότητες και μαζική βία εναντίον Ελλήνων και Αρμενίων της Πόλης. Πολύ απλά γιατί ο εθνικισμός και η τυφλή βία, δεν γνωρίζουν σύνορα και φυλές. Όταν δε, γίνονται με “κρατική αιγίδα”, τα πράγματα ξεφεύγουν από κάθε λογική.

Τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου του 1955 λοιπόν, πάνω από 100.000 Τούρκοι εθνικιστές ξεχύθηκαν στους δρόμους καταστρέφοντας σπίτια και εκκλησίες, μαγαζιά και περιουσίες, σκοτώνοντας και βιάζοντας.

Αφορμή στάθηκε όπως είπαμε ένα fake δημοσίευμα, κατασκεύασμα της Istanbul Ekspres, η οποία φιλοξενούσε μία παραποιημένη φωτογραφία του σπιτιού του Κεμάλ Ατατούρκ στην Θεσσαλονίκη, γράφοντας πως Έλληνες τοποθέτησαν εκρηκτικό μηχανισμό, προκαλώντας μεγάλες φθορές.

Μάλιστα, ως δράστης της επίθεσης, συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές ο Οκτάι Εγκίν, ένας μουσουλμάνος σπουδαστής από την Κομοτηνή, ο οποίος δήλωνε “θύμα των ελληνικών αρχών”.

Από την έκρηξη είχαν προκληθεί μόνο υλικές ζημιές στη τζαμαρία του σπιτιού, αλλά οι τουρκικές εφημερίδες εκμεταλλεύτηκαν την αφορμή, μεγαλοποιώντας το γεγονός.

Η επίσημη αιτιολόγηση του τουρκικού κράτους ήταν πως ο κόσμος ξεχύθηκε αυθόρμητα στο δρόμο αντιδρώντας για δήθεν επικείμενες εκτελέσεις τουρκοκυπρίων. Ο μηχανισμός προπαγάνδας είχε πάρει “φωτιά”, κυρίως μέσω της εφημερίδας Χουριέτ.

Η συγκλονιστική μαρτυρία του Δημήτρη Καλούμενου και η ανάμειξη των Άγγλων

Ο Δημήτρης Καλούμενος έχει μείνει στην ιστορία ως “ο φωτογράφος των Σεπτεμβριανών”. Ο ίδιος ήταν ανταποκριτής του “Έθνους”, της “Μακεδονίας” και φωτογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο οποίος απελάθηκε από την Τουρκία το 1957.

Με κίνδυνο της ζωής του βγήκε την νύχτα των ταραχών και άρχισε να αποθανατίζει τις στιγμές κατά τις οποίες το πλήθος προχωρούσε σε ακρότητες. Με μυστικότητα ξεφορτώθηκε τα φιλµ στο ελληνορθόδοξο Νεκροταφείο της Μεταµόρφωσης του Σωτήρος στο Σισλί και εν τέλει, το υλικό ταξίδεψε στην Ελλάδα.

Σε μια σπάνια συνέντευξη που είχε παραχωρήσει λίγους μήνες πριν πεθάνει στον Νικόλαο Μαγγίνα το 2005 για το “Φως του Φαναρίου”, έλεγε μεταξύ άλλων, αναδεικνύοντας την εμπλοκή και των Βρετανών:

“Πήγα και στο Μοναστήρι του Βαλουκλή που το έκαψαν, πήγα και στα Νοσοκομεία του Βαλουκλή. Έβγαλα φωτογραφίες τον Επίσκοπο Παμφίλου Γεράσιμο και τον ιερέα Επιφάνιο, που ‘θέλαν να του τρυπήσουν τα χέρια… Εκεί, στα Υψωμαθειά, κοντά στο Γιεντίκουλε, ρωτώ ένα στρατιώτη: “Τι γίνεται εδώ;”. Κι αυτός μου είπε: “Τι να κάνω εφέντημ, κάθομαι και περιμένω. Εχθές με είχανε με ρούχα (πολιτικά) και έσπαγα, σήμερα με βάλανε να περιμένω”…. Όλα ήταν προδιαγεγραμμένα στην εντέλεια. Τα γνώριζαν όλα οι Άγγλοι και οι Τούρκοι”…

“Τα Σεπτεμβριανά γεγονότα ήταν Αγγλο-Τουρκική υπόθεση. Λόγω της Κυπριακής τραγωδίας πλήρωσαν οι Κωνσταντινουπολίτες την καταστροφή. Άλλωστε, και στο πρόσφατο βιβλίο του ο Σπύρος Βρυώνης, Καθηγητής, επιβεβαιώνει ότι οι Τούρκοι, οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι προσπάθησαν να αποσιωπήσουν την καταστροφή της Ρωμιοσύνης. Αυτή, βέβαια, η καταστροφή ήταν ευκαιρία για τους Τούρκους, οι οποίοι είχαν καταστρώσει το πρόγραμμα διάλυσης, το πρόγραμμα της εξοντώσεως του Ελληνισμού της Κωνσταντινουπόλεως, με επικεφαλής τον İsmet İnönü, ο οποίος İnönü έκανε την επιστράτευση, έκανε το “Βαρλίκι”, και όλα τα κακά που γινόταν εναντίον της Ρωμηοσύνης, προέρχονταν απ’ αυτόν.

Η Αγγλία, για να μη δώσει την Κύπρο στην Ελλάδα, δημιούργησε το συνέδριο των “Τριών” στο Λονδίνο. Εκεί κάλεσε και τον Zorlu, τον Τούρκο Υπουργό των Εξωτερικών. Πριν από τον Zorlu Υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Köprülü. Όταν προέκυψε το θέμα της Κύπρου, βγήκε η Αγγλία και είπε στην Τουρκία: “Ελάτε, πάρτε μέρος”. Ο Köprülü όμως είχε απαντήσει ότι: “Η Τουρκία δεν θυσιάζει τη φιλία με την Ελλάδα για την Κύπρο, την οποία, άλλωστε, σας την έδωσε”.

Στους Άγγλους δεν άρεσε αυτή η πολιτική του Köprülü. Εισηγήθηκαν στον Menderes, έδιωξε τον Köprülü και έφερε τον Zorlu, ο οποίος ήταν Αγγλόφιλος και φιλοχρήματος. Έτσι καταστρώθηκε από κοινού το πρόγραμμα. Η Αγγλία διέθεσε εκείνη την εποχή, το 1950, 1 εκατομμύριο Τουρκικές Λίρες –εγώ δούλεψα τα παλιά χρόνια, από τον πόλεμο, στην Αγγλική Πρεσβεία και είχα μάθει ότι όντως τα έδωσε- και η Hürriyet άρχισε να αρθρογραφεί εναντίον της Ελλάδος. Η κυκλοφορία της από 30 χιλιάδες φύλλα που ήταν ημερησίως, ανέβηκε αμέσως στις 100 με 120 χιλιάδες φύλλα.

Όταν είδαν οι άλλες εφημερίδες ότι η κυκλοφορία εναντίον της Ελλάδος αυξανόταν, άρχισαν να την αντιγράφουν, ενώ η εχθρότητα ήταν μειωμένη με την ανάπτυξη της Ελληνοτουρκικής φιλίας: με την άφιξη των Βασιλέων στην Πόλη και του Celal Bayar στην Ελλάδα, είχε επικρατήσει Ελληνοτουρκική φιλία.

Στις 30 Αυγούστου του 1955 έγινε η συνεδρία, η οποία απέτυχε. Η Ελλάς δεν ήθελε να συμμετάσχει η Τουρκία και η συνεδρία απέτυχε. Ο Zorlu εκείνο το βράδυ έδωσε συνέντευξη τύπου στην Τουρκική Πρεσβεία και ανέφερε ότι: “Η Ελλάς έγινε αιτία να χαλάσει η διάσκεψις και γι’αυτό το λόγο θα μετανοιώσει”. Συγχρόνως, ο Adnan Menderes εκφώνησε λόγο στις 30 Αυγούστου 1955, που είναι η ημέρα εορτής στην Τουρκία της απελευθερώσεως της Σμύρνης, στο “Liman lokantası” (εστιατόριο “Λιμήν”) στην αποβάθρα της Κωνσταντινουπόλεως και είπε ότι: “Η Ελλάς θα μετανοιώσει και θα πάθει αυτά που έπαθαν οι Έλληνες στην Σμύρνη”. Η ατμόσφαιρα ήταν έτσι πολύ ερεθισμένη και ηλεκτρισμένη”.

Η μαρτυρία της Ντιλέκ Γκουβέν

Τη βρετανική υποκίνηση της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης μελέτησε η Τουρκάλα ιστορικός Ντιλέκ Γκουβέν. Σε συνέντευξη που έδωσε στον Αρμένιο δημοσιογράφο Χραντ Ντινκ, πριν αυτός δολοφονηθεί από τους ακροδεξιούς παρακρατικούς της “Εργκενεκόν”, αναφέρθηκε αναλυτικά στην ανάμειξη αυτή. Η συνέντευξη αναδημοσιεύτηκε στην κωσταντινουπολίτικη εφημερίδα “Ανατολή” και διασώθηκε από τον ιστορικό μελετητή, Βλάση Αγτζίδη.

“Ως κυρίως αίτιο φαίνεται το Κυπριακό, όμως στην πραγματικότητα είναι η περίοδος οικοδόμησης εθνικού κράτους. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τους εκτοπισμούς πληθυσμών του 1915, το Φόρο Περιουσίας, τα γεγονότα της Θράκης. Όλα είναι και από μία περίοδος. Κατά τα Σεπτεμβριανά δεν χτυπήθηκαν μόνο οι Ρωμιοί. Αν δούμε τους αριθμούς πρόκειται για 60% Ρωμιούς, 20% Αρμενίους, 12% Εβραίους. Το εκτός Ρωμιών ποσοστό δεν είναι τυχαίο. Στους καταλόγους που κρατούσαν υπήρχαν και τα αρμενικά καταστήματα και οι αρμενικές οικογένειες. Εάν περιορίσουμε την αιτία στο Κυπριακό, τι δουλειά είχαν οι Αρμένιοι στους καταλόγους;

(…) Όταν το 1950 ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας είπε ότι “δεν υπάρχει για μας θέμα Κύπρου”, οι Άγγλοι δεν το είχαν πάρει καλά, διότι την εποχή εκείνη η Κύπρος ήταν αποικία τους. Όλος ο κόσμος ήταν ενάντιος στην κυβέρνηση της Αγγλίας, κι αυτή μεταξύ 1950 και 1955 είχε στηρίξει την πολιτική της στο πώς θα κατόρθωνε να τραβήξει την Τουρκία μέσα στο πρόβλημα και να την καταστήσει συνομιλητή της Ελλάδας. Αυτό ήταν το σχέδιό της…

“(…) Ένα έτος πριν από τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου, φθάνει στο υπουργείο Εξωτερικών της Αγγλίας από το αγγλικό προξενείο της Αθήνας τηλεγράφημα, το οποίο αναφέρει: «Οι σχέσεις Τουρκίας και Ελλάδας είναι άριστες. Εάν όμως γίνει κάτι στην οικία του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, θαυμάσια μπορεί να γίνουν όλα άνω κάτω”.

“Ενδιαφέρον δεν είναι; Υπάρχει τέτοιο έγγραφο. Στη διοργάνωση των γεγονότων υπάρχει αγγλική προτροπή. Και τα γεγονότα βολεύουν τους Άγγλους. Στα γεγονότα αυτά, για τις επιθέσεις στους Αρμένιους και τους Εβραίους, αναφέρεται μόνον πως “Τούρκοι και Έλληνες αρπάχτηκαν για το Κυπριακό”.

Αυτό που δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί είναι η περίεργη σύμπτωση, ότι τη “νύκτα των κωνσταντινουπολίτικων κρυστάλλων”, στην Πόλη βρέθηκαν όλοι οι αρχηγοί των μυστικών υπηρεσιών των ΝΑΤΟϊκών χωρών, μεταξύ αυτών και ο αρχηγός της CIA Αλαν Ντάλες”.

Ο απολογισμός

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της εποχής, στις διαδηλώσεις συμμετείχαν περίπου 100.000 άτομα τα οποία δρούσαν σε ομάδες των 15 έως 50 ατόμων κάνοντας “καταδρομικές επιθέσεις”. Παράλληλα, μπαινόβγαιναν ανενόχλητοι μέσα στον όχλο με την αστυνομία και τον στρατό να παρακολουθούν χωρίς να επεμβαίνουν.

Στο πογκρόμ συμμετείχαν χιλιάδες Τούρκοι που δε ζούσαν στη Πόλη και μεταφέρθηκαν εκεί επί τούτου.

Τις μέρες πριν το πογκρόμ, πάνω στα μαγαζιά και τις περιουσίες των Ελλήνων είχε γραφτεί με μπογιά το “GMR” για να στοχοποιηθούν οι τοποθεσίες, ενώ οι περιουσίες μη μουσουλμάνων είχαν καταγραφεί πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Επισήμως, από το πογκρόμ καταγράφηκαν 16 θάνατοι Ελλήνων και σοβαροί τραυματισμοί άλλων 32, ο θάνατος ενός Αρμένιου, 12 βιασμοί γυναικών, ενώ άγνωστος αριθμός ανδρών εξαναγκάστηκε σε περιτομή.

Παράλληλα καταστράφηκαν 4.348 εμπορικά καταστήματα, 110 ξενοδοχεία, 27 φαρμακεία, 23 σχολεία, 21 εργοστάσια, 73 εκκλησίες, 1000 ελληνικές κατοικίες. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς το κόσμους των ζημιών έφτασε στα 150 εκ. δολάρια, ενώ η ελληνική πλευρά ανέβασε το ποσό στα 500.000.000 δολάρια. Αποτέλεσμα ήταν οι Έλληνες της Πόλης να μείνουν χωρίς δουλειές.

Οι 100.000 Έλληνες που ζούσαν εκείνη την περίοδο στην Πόλη άρχισαν να συρρικνώνονται σταδιακά και σήμερα μετά βίας ξεπερνούν τους 2.000 ανθρώπους. Αποκορύφωμα φυσικά των διωγμών, ήταν οι μαζικές απελάσεις του 1964 που αποτέλεσαν μια από τις πλέον βάναυσες παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάννης.

Τα επεισόδια των Σεπτεμβριανών αποδόθηκαν από την κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές στους κομμουνιστές (στις 9 Σεπτεμβρίου φυλακίστηκαν περισσότερα από 9.000 άτομα “κομμουνιστικών πεποιθήσεων” στην Κωνσταντινούπολη, μεταξύ των οποίων οι Αζίζ Νεσίμ και Ναζίμ Χικμέτ, με τον αριθμό των φυλακισμένων να φτάνει τους 5.104). Πρακτική που θυμίζει τις τυφλές διώξεις εναντίον “γκιουλενιστών”, των τελευταίων ετών.

Το τουρκικό κράτος και ο πρόεδρος Τζελάλ Μπαγιάρ υποσχέθηκε αποζημίωση για τις καταστροφές. Από τις αιτήσεις που κατατέθηκαν, καλύφθηκαν μόλις σε ποσοστό της τάξης του 20%.

Το τέλος του Μεντερές

Εν τέλει, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας την περίοδο του πογκρόμ και ενορχηστρωτής της επίθεσης, Αντνάν Μεντερές, συνελήφθη το 1961 μετά την ανατροπή του από το πραξικόπημα του Τζεμάλ Γκιουρσέλ, και καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στην αγχόνη.

Τα γεγονότα της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 ήταν η πράγματι, η “καταδίκη” του Μεντερές.

Μετά τα επεισόδια, οργανώθηκε η αντιπολίτευση μέσα στο ίδιο του το κόμμα, των Δημοκρατικών, ενώ μέλη έφυγαν και έφτιαξαν το “Κόμμα της Ελευθερίας”. Οι Ρεπουμπλικανοί άρχισαν να τον πιέζουν για παραίτηση την ώρα που εκείνος όξυνε τα μέτρα καταστολής, τις επιθέσεις παραστρατιωτικών ομάδων, τη λογοκρισία και τον έλεγχο του Τύπου, ενώ πολλαπλασίασε τις φυλακίσεις πολιτικών του αντιπάλων. Οι διανοούμενοι και οι φοιτητές ξεσηκώθηκαν εναντίον του ενώ στρατιωτικοί που θεωρούσαν εαυτούς “Κεμαλιστές”, αποφάσισαν να αναλάβουν δράση.

Η δίκη του που κράτησε πάνω από 10 μήνες, έφερε στο φως λεπτομέρειες του πογκρόμ. Πέραν του πρωθυπουργού, μεταξύ των καταδικασθέντων σε θάνατο περιλαμβάνονταν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ, ο υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ζορλού, ο υπουργός Οικονομικών Χασάν Πολατκάν, ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης Ρεφίκ Κοραλτάν, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Εμίν Καλαφάτ, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος του Μεντερές, Μπαχά Ασκίτ, τρεις ακόμη βουλευτές του κόμματος αυτού κ.α. Τριάντα ένας ακόμη καταδικάστηκαν σε ισόβια. Λίγες ώρες αργότερα, η Επιτροπή Εθνικής Ενότητας του καθεστώτος αποφάσισε να εκτελεστούν μόνο οι Μεντερές, Ζορλού και Πολατκάν, μετατρέποντας σε ισόβια δεσμά τις θανατικές καταδίκες των υπολοίπων 12.

Ο Αντνάν Μεντερές μιλούσε ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά. Προς τιμήν του ονομάζεται σήμερα το αεροδρόμιο της Σμύρνης, σε μια πόλη που επίσης είχαν γίνει επιθέσεις εναντίον Ελλήνων τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου του 1955.

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr.