Από τι κινδυνεύουν οι θάλασσες μας;

Σεληνιακά τοπία εκεί όπου κάποτε υπήρχε ζωή, κατεστραμμένοι βυθοί ανάμεσα σε κοράλλια, νεκρά ζώα πιασμένα σε δίχτυα, είναι μερικές από τις συγκλονιστικές εικόνες που καθήλωσαν το κοινό κατα την πρεμιέρα του «Ocean with David Attenborough», ενός ντοκιμαντέρ του National Geographic που προβλήθηκε στις 3 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Η εκδήλωση σηματοδότησε επίσης την έναρξη του Revive Our Ocean – Greece, μιας εθνικής πρωτοβουλίας με επικεφαλής το Cyclades Preservation Fund (CPF) ως τον εγχώριο εταίρο του παγκόσμιου κινήματος Revive Our Ocean. Η πρωτοβουλία επιδιώκει να εμπνεύσει και να εξοπλίσει τις τοπικές κοινότητες ώστε να δημιουργήσουν αποτελεσματικές θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές σε όλη την Ελλάδα — προς όφελος της αλιείας, του τουρισμού και της παράκτιας ζωής σε όλες τις θάλασσές μας.

«Μετά από σχεδόν 100 χρόνια σε αυτόν τον πλανήτη, τώρα καταλαβαίνω ότι το πιο σημαντικό μέρος στη Γη δεν είναι στην ξηρά, αλλά στη θάλασσα» καταλήγει ο 99χρονος Attenborough και μας αποκαλύπτει την αθέατη πλευρά των πολύπαθων βυθών, όπου η αλιευτική δραστηριότητα ισοπεδώνει κάθε ψήγμα ζωής στο διάβα της.

Μηχανότρατες σε κάθε Ωκεανό του πλανήτη σέρνουν αχόρταγα τα μεγάλα βαριά δίχτυα τους, διαλύοντας ολόκληρα οικοσυστήματα και παγιδεύοντας κάθε τι ζωντανό που βρίσκεται στο δρόμο τους, από μωρά ψαράκια μέχρι οστρακοειδή και αχινούς.

Πρόκειται για ένα περιβαλλοντικό έγκλημα που συμβαίνει διαρκώς και εντελώς νόμιμα. Οι θάλασσες αδειάζουν, ευαίσθητα ενδιαιτήματα χάνονται για πάντα, τα ψάρια δεν έχουν χώρους για να αναπαραχθούν και να κατοικήσουν και οι βυθοί μοιάζουν με βομβαρδισμένα τοπία που δεν μπορούν να ανακάμψουν.

Παρά την απελπισία που μπορεί να δημιουργούν αυτές οι εικόνες, όπως υπογραμμίζει και ο αφηγητής μας, David Attenborough, υπάρχει ελπίδα. Αυτη βρίσκεται ακριβώς στο να αφήσουμε την φύση να αναπαυθεί. Βλέπουμε ήδη τα θετικά αποτελέσματα αυτής της πρακτικής σε πολλά σημεία του κόσμου όπου υπάρχουν θαλάσσια προστατευόμενα πάρκα, από την Αγγλία μέχρι την Χαβάη.

Ακόμα και ένα μικρό σε έκταση θαλάσσιο πάρκο, όπου για αρκετά χρόνια απαγορεύεται κάθε αλιευτική δραστηριότητα, μπορεί να ανακάμψει έχοντας θεαματική επίδραση στα ιχθυαποθέματα μιας μεγάλης διαμέτρου. Αν και οι απαγόρευση μπορεί να τρομάζει τους ψαράδες, είναι κάτι που θα αποφέρει σημαντικά οφέλη στους ίδιους, αρκεί να έχουν λίγη υπομονή.

Γιαυτό και ο στόχος 30Χ30 είναι μια σημαντική πρόκληση που πρέπει να πετύχει η παγκόσμια κοινότητα, μια δεσμευση την οποία έχει και η χώρα μας. Ο στόχος φαινομενικά απλός: να προστατεύσουμε το 30% των θαλασσών μας μέχρι το 2030.

 

Πώς τα πάμε μέχρι στιγμής;

Στο ερώτημα αυτό και σε πολλά ακόμη κλήθηκαν να συζητήσουν σημαντικοί παράγοντες του περιβαλλοντικού χώρου, της πολιτικής και της ερευνητικής κοινότητας σε μια εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο της πρεμιέρας του ντοκιμαντέρ.

Χαιρετισμό απηύθυνε και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «Τα δύο μεγάλα Θαλάσσια Πάρκα στον Ιόνιο και στο Αιγαίο, θέλουμε να τα θεσμοθετήσουμε όσο το δυνατόν πιο σύντομα και πάντα σε συνεργασία με τις ΜΚΟ, τοπικές κοινότητες και κυρίως με αυτούς που θα είναι οι άμεσα ωφελημένοι από αυτό. Αξίζει λοιπόν το μήνυμα της ταινίας, αλλά και του “Αμοργοράματος” να διαχυθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα. Σκοπός μας είναι αυτό που σήμερα αποτελεί μοναδικό παράδειγμα να πολλαπλασιαστεί, αλλά αυτό δεν θα γινει χωρίς συστηματική ενημέρωση και χωρίς την συμβολή της κοινωνίας των πολιτών»

Οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές στην Ελλάδα

Στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που αναπτύχθηκε και συντόνισε ο Βαγγέλης Παράβας (Επιστημονικός Σύμβουλος, Cyclades Preservation Fund) συμμετείχαν ο Κώστας Τριάντης (Διευθύνων Σύμβουλος στον Φορέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής- ΟΦΥΠΕΚΑ), η Άλκηστις Παρπούρα (Διευθύντρια στην Γενική Διεύθυνση Αλιείας), ο Δημήτρης Καραβέλλας (Γενικός Διευθυντής στην WWF Ελλάς), η Κωνσταντίνα Ντεμίρη (Διευθύντρια στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) ο Μιχάλης Κρόσμαν (Πρόεδρος στον Επαγγελματικό Αλιευτικό Σύλλογο Αμοργού «Χοζοβιώτισσα»), η Μαρία Σαλωμίδη (Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ) και ο Κώστας Τριανταφύλλου ( Περιφερειακός Διευθυντής της PADI).

«Νομίζω ότι είναι μία από τις λίγες φορές που βρισκόμαστε όλοι οι κομβικοί εμπλεκόμενοι φορείς στο ίδιο τραπέζι για να συζητήσουμε μαζί την επίτευξη ενός κοινού στόχου, ίσως του πιο σημαντικού που έχουμε μπροστά μας αυτή την στιγμή» σημείωσε ο κ. Παράβας.

Μια ολοκληρωμένη προεσκόπιση για το που βρίσκεται η χώρα μας σχετικά με τους στόχους του 30Χ30, έδωσε ο Δημήτρης Καραβέλλας που αποτελεί και Εκπρόσωπος των πρωτοβουλιών We Sea You και στόχου 30×30 στην Ελλάδα.

Εξήγησε ότι τα αποτελέσματα της προστασίας θαλάσσιων περιοχών τα έχουμε δει και στην χώρα μας μέσα από το παράδειγμα της Γυάρου, όπου τα τελευταία 7 χρόνια που υφίσταται προστασία έχει καταγραφεί αύξηση 114% στα ψάρια που υπάρχουν στην περιοχή. «Αν βλέπουμε στις Κυκλάδες ότι ανα 1.000 μέτρα δίχτυ σε μια ψαριά έχουμε 10 κιλά ψάρια, στην Γυάρο το ίδιο δίχτυ πιάνει 37,5 κιλά ψάρια» δήλωσε ο ίδιος.

«Αυτή την στιγμή το ποσοστό προστασίας στις θάλασσες μας βρίσκεται περίπου στο 18% και σε μεγάλο βαθμό βρίσκονταν στα χαρτια. Φανταστείτε ότι από τις 114 θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές μόλις 12 έχουν μια θεσμική προστασία που σημαίνει ότι έχει εκδοθεί υπουργική απόφαση ή προεδρικό διάταγμα. Επομένως η χώρα μας είναι αρκετά πίσω σε αυτό το κεφάλαιο», είπε αναγνωρίζοντας ότι με τα θαλάσσια πάρκα που έχουν ανακοινωθεί και πρόκειται να γίνουν, το ποσοστό θα αυξηθεί στο 30-35%, όμως πρέπει θα πρέπει να προσέξουμε για να μην μείνει και αυτό στα χαρτιά.

Ένα ακόμη κρίσιμο θέμα που πρέπει να προσέξουμε, είναι η ασυμβατότητα της προστασίας με άλλες χρήσεις, «πετρέλαιο, εξορύξεις υδρογονανθράκων και θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή δεν κολλάνε» σημείωσε, για τους προβληματισμούς που υπάρχουν όσον αφορά το θαλάσσιο πάρκο που έχει ανακοινωθεί στο Ιόνιο.

Καταλυτικός παράγοντας δε, για την όλη προσπάθεια είναι η συμμετοχή και εμπλοκή της τοπικής κοινότητας και κυρίως των αλιέων που τελικά είναι και αυτοί που θα πρέπει να σεβαστούν τους περιορισμούς που θα έρθουν.

Σε αυτό συμφώνησε και η Άλκηστις Παρπούρα (Διευθύντρια στην Γενική Διεύθυνση Αλιείας) που τόνισε ότι η προστασία της θάλασσας υποστηρίζεται κυρίως από τους αλιείς. Από την πλευρά της υποστηρίζει ότι ως χώρα έχουμε πιάσει τους στόχους προστασίας όσον αφορά την αλιεία αφού στο Αιγαίο το 56,2% εφαρμόζονται μέτρα περιορισμού της αλιείας. Όπως εξήγησε και στο NEWS 24/7 «από αυτό το ποσοστό, το 38%έχουν μόνιμο χαρακτήρα. Έχουμε πολλές περιοχές στην οποία δεν επιτρέπεται η αλιεία με την μηχανότρατα και έχουμε και χρονικούς περιορισμούς – με την απαγόρευση αλιείας για κάποιους μήνες- αλλά και πλήρης απαγόρευση σε κάποιες περιοχές».

Δεν έχουμε χαρτογραφήσει ευαίσθητα οικοσυστήματα στο βυθό που χρήζουν προστασίας

Η δρ. Μαρία Σαλωμίδη, εδωσε την μεγάλη εικόνα για τον πλούτο βιοποικιλότητας που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας που όμως δεν είναι γνωστό στους πολίτες για να μάθουν να την προστατεύουν. «Έχουμε καταπράσινα λιβάδια, μοναδικά δάση που αποτελούνται από ζώα, έχουμε λόφους και ολόκληρα βουνα» περιέγραψε μεταξύ άλλων.

Όπως τόνισε, δυστυχώς η επιστημονική γνώση που αφορά την θάλασσα υστερεί πολύ αυτής της ξηράς καθώς στην Ελλάδα οι σχετικές έρευνες έχουν ζωή μόλις τα τελευταία 50 χρόνια, παρά τις μεγάλες συσσωρεύσεις σε φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς που δημιουργούν εντυπωσιακά οικοσυστήματα.

Ιδιαίτερα ανησυχητικό για την χώρα μας, αποτελεί το γεγονός ότι πέρα από τις ποσειδωνίες και τα θαλάσσια γρασίδια δεν έχει υπάρξει καμία οργανωμένη χαρτογράφηση ευαίσθητων βενθικών ενδιαιτημάτων όπως είναι οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και οι τραγάνες.

«Αυτά είναι οικοσυστήματα ακόμη πιο ευαίσθητα από τις ποσειδωνίες» ανέφερε στο NEWS 24/7 «αν πέρασει από πάνω τους μια τράτα, το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα γίνουν ποτέ. Ακούμε συχνά από επιστήμονες ότι βρίσκουν περιοχές που δεν έχουν τίποτα στους βυθούς τους, ούτε σπόγγους ούτε οργανισμούς και δεν ξέρουν αν αυτά τα μέρη ήταν πάντα έτσι ή ήταν οικοσυστήματα που δεν προλάβαμε να δούμε. Δεν έχουμε χαρτογραφήσει τα ενδιαιτήματα αυτά ούτε καν στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000» υπογραμμίζει.

Εξηγεί επιπλέον ότι με βάση τον Μεσογειακό Κανονισμό για την Αλιεία, 1967/2006, η ΕΕ έχει καλέσει εδώ και 20 χρόνια τις μεσογειακές χώρες να χαρτογραφήσουν τα ευαίσθητα ενδιαιτήματα τους και να τα προστατέψουν από καταστρεπτικές αλιευτικές δραστηριότητες. Στην χώρα μας όμως δεν έχει προχώρησε αυτό ποτέ, λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης.

Όπως όλα δείχνουν η προστασία των θαλασσών δεν είναι υπόθεση μόνο των επιστημόνων ή των κυβερνήσεων — υπάρχει συλλογική ευθύνη. Από τις επιλογές μας στο πιάτο, μέχρι τη φωνή μας στις τοπικές κοινωνίες, μπορούμε να συμβάλλουμε ώστε οι επόμενες γενιές να γνωρίσουν μια θάλασσα γεμάτη ζωή και ένα γκρι τοπίο.