Οι νέοι έχουν στραφεί στον ατομισμό, αλλά διψούν να εκφραστούν

Τι είναι αυτό που ενδιαφέρει και κινητοποιεί σήμερα τις νέες και τους νέους; Ποια είναι η στάση τους απέναντι στην πολιτική; Είναι όντως τόσο εξαρτημένοι αυτή η γενιά από το TikTok; Πόσο σημαντική θεωρούν τη δημοκρατία; Υπάρχει “στροφή” των νέων προς την ακροδεξιά; Τους ενδιαφέρει να κάνουν παιδιά; Και η μετανάστευση, παραμένει επιλογή η φυγή στο εξωτερικό;

Οι απορίες αυτές – όπως και πολλές άλλες λιγότερο ή περισσότερο στερεοτυπικές – αποτελούν ένα φάντασμα που πλανιέται πάνω από τα άτομα που συγκροτούν την νεολαία σήμερα στην Ελλάδα. Συχνά, αντιμετωπίζονται επιφανειακά και πολλές φορές στερεοτυπικά από ανθρώπους μεγαλύτερων ηλικιών και δεν καταφέρνουν να διεισδύσουν στο τι είναι τελικά αυτό που προβληματίζει τη νέα γενιά, τι στάσεις κρατούν σε ζητήματα που αφορούν την προσωπική τους ζωή και τα κοινά.

Τα ευρήματα της πρόσφατης μελέτης του Ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) για τη νεολαία στην Ελλάδα για το 2024 που είδε το NEWS 24/7, ρίχνουν φως στα ζητήματα αυτά και ξεδιπλώνουν μια σειρά από τάσεις και χαρακτηριστικά της νεολαίας που ζει, σπουδάζει και εργάζεται στην Ελλάδα.

Σκοπός της Μελέτης Νεολαίας, που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα (έγινε ταυτόχρονα σε 12 χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης) στην ηλικιακή ομάδα των 14-29, είναι να προσφέρει βάσιμα στοιχεία για τις αντιλήψεις των νέων και να δώσει πληροφορίες για το τι πραγματικά έχει σημασία για τη νεολαία στην Ελλάδα. Έτσι, τα ευρήματα αποτελούν αφετηρία για τη χάραξη πολιτικής που λαμβάνει υπόψη της τις πραγματικές ανάγκες και ανησυχίες των νέων σήμερα.

Οικονομική κατάσταση και μορφωτικό επίπεδο των οικογενειών τους

Προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για τις νέες και τους νέους, οφείλουμε να δούμε ποιο είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν, αρχίζοντας από την οικογένεια.

Σύμφωνα με την μελέτη,  οι γονείς στις παραπάνω ηλικιακές ομάδες είναι κατά βάση μορφωμένοι καθώς οι περισσότεροι έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ή διαθέτουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Στο οικονομικό σκέλος, οι περισσότεροι περιγράφουν ότι η οικογένειά τους τα βγάζει οριακά πέρα για να καλύψει τις βασικές οικογενειακές ανάγκες.

 

Πώς αντιλαμβάνονται την εκπαίδευση και τα social media

Περνώντας στον χώρο της εκπαίδευσης, σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες απάντησαν ότι είναι στο παρόν εγγεγραμμένοι σε κάποια μορφή εκπαίδευσης ή κατάρτισης. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί πως υπάρχει ένα αρκετά υψηλό ποσοστό, το 27% που απάντησαν ότι δεν παρακολουθούν κανένα τέτοιο πρόγραμμα.

Ένα άλλο ενδιαφέρον κομμάτι της έρευνας, είναι το ότι το 47,6% των ερωτηθέντων δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι ή είναι δυσαρεστημένοι από την ποιότητα της εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Περισσότεροι από 80% των ερωτώμενων δήλωσαν ότι δαπανούν πάνω από μισή ώρα κάθε μέρα στα social media (Facebook, το Instagram, το TikTok κ.λπ), ενώ το 31,5% αυτών μπορεί να χαρακτηριστεί ως «συστηματικοί χρήστες», ξοδεύοντας πάνω από δύο ώρες κάθε μέρα.

Ο ρόλος της εργασίας και η μετανάστευση στο εξωτερικό

Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, οι προ-ενήλικες εργάζονται συχνά σε θέσεις εργασίας για τις οποίες δεν έχουν επαγγελματική εξειδίκευση, ενώ τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας τείνουν να εργάζονται στον τομέα που έχουν επιλέξει.

Όπως προκύπτει από την έρευνα, τα προσόντα ή η εξειδίκευση και οι διασυνδέσεις με ισχυρούς ή ανθρώπους με επιρροή αναδεικνύονται οι πιο αποτελεσματικοί παράγοντες για την εξεύρεση εργασίας.

Σχετικά με την κινητικότητα σε άλλες χώρες, η πλειοψηφία δεν έχει συμμετάσχει ποτέ σε προγράμματα εκπαίδευσης ή κατάρτισης σε άλλη χώρα. Η πιθανότητα μετακίνησης στο εξωτερικό είναι μεγαλύτερη για εκείνους μεταξύ 25–29 ετών.

Δεν εμφανίζονται πρόθυμοι να φύγουν από τη χώρα τους, ωστόσο οι ευκαιρίες βελτίωσης του βιοτικού τους επιπέδου, καθώς και η καλύτερη εκπαίδευση θα μπορούσαν να τους πείσουν να μεταναστεύσουν.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 83% των νέων δεν έχει λείψει από την Ελλάδα για πάνω από έξι μήνες.

Ζώντας στην οικογενειακή θαλπωρή, αναζητώντας την ανεξαρτησία

Τα άτομα που ερωτήθηκαν ζουν με την οικογένειά τους, ενώ μόλις το 14,2% ζει μόνο του. Η πλειονότητα, συνυπάρχει σε νοικοκυριά με γονείς και αδέρφια. 

Παρά τη διαπίστωση ότι τα περισσότερα άτομα μένουν σε πολυμελή νοικοκυριά, η ιδέα της ανεξαρτησίας φαίνεται να είναι ευρέως διαδεδομένη, ιδίως μεταξύ εκείνων που φτάνουν στην ενηλικίωση. Εκτός από την ηλικία, η οικονομική δυνατότητα αποτελεί επίσης καθοριστικό παράγοντα για τη συγκατοίκηση με τους γονείς τους, εύρημα που επιβεβαιώνει τον κομβικό ρόλο που παίζει η στεγαστική κρίση στις ζωές των νέων ανθρώπων.

Περισσότεροι από τους μισούς νέους και νέες επιθυμούν να γίνουν στο μέλλον γονείς, κυρίως γύρω στα 30 τους.

Η επιθυμία να γίνουν γονείς αυξάνεται καθώς μεγαλώνουν και όσο περισσότερο εμφανίζονται ικανοποιημένοι από την τρέχουσα ζωή τους.

Αξίες, στάσεις και αντιλήψεις

Οι πιο ευρέως αποδεκτές ατομικές αξίες για τους νέους που ερωτήθηκαν είναι η αυτοδυναμία και η ισχύς, ενώ στις συλλογικές αξίες δίνεται χαμηλότερη προτεραιότητα.

Η πλειοψηφία αποτιμά την παρούσα ζωή της ως γενικά ικανοποιητική, αλλά πάνω από τους μισούς ελπίζουν ότι το προσωπικό τους μέλλον θα είναι καλύτερο από ό,τι είναι σήμερα. Από την άλλη όμως, σχεδόν οι μισοί από αυτούς τείνουν να είναι απαισιόδοξοι για το μέλλον της χώρας τους.

Οι νέοι συχνά εκφράζουν ανησυχίες για την ευημερία της Ελλάδας. Εδώ, αξίζει να αναφερθεί πως τα ζητήματα που ανησυχούν περισσότερο τους νέους είναι το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, η ανεργία και οι αξιοπρεπείς συντάξεις.

Οι νέοι είναι ανοιχτοί σε συμπεριφορές που αφορούν την αυτοδιάθεση, όπως η «άμβλωση» και η «ομοφυλοφιλία».

Ο φόβος θυματοποίησης για πολλαπλές μορφές ατομικής βίας δηλώνεται πολύ πιο συχνά από τις γυναίκες παρά από τους άνδρες.

Όσον αφορά στην θρησκευτική τους ταυτότητα, πάνω από 7 στους 10 (76,9%) δήλωσαν ότι είναι Έλληνες ορθόδοξοι. Ωστόσο, σχεδόν το 16% δήλωσε ότι «δεν ανήκει σε καμία θρησκευτική κοινότητα».

Η στάση των νέων απέναντι στην πολιτική και τις μορφές συμμετοχής

Οι νέοι στην Ελλάδα παρουσιάζουν μάλλον χαμηλό ενδιαφέρον για την πολιτική. Οι άνδρες δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται περισσότερο σε σχέση με τις γυναίκες, ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες καταγράφονται υψηλότερα επίπεδα ενδιαφέροντος. Παράλληλα, πιστεύουν πως τα πολιτικά κόμματα προσπαθούν να τους χειραγωγήσουν.

Ωστόσο, αν και πιστεύουν ότι τα συμφέροντά τους δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στην κεντρική πολιτική, εξακολουθούν να ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές.

Οι διαδηλώσεις αναφέρονται ως η πιο συχνή μορφή πολιτικής συμμετοχής των νέων, ενώ και η ηλικία συνδέεται με αυτό το είδος εμπλοκής. Εμφανίζονται διατεθιμένοι να αναλάβουν πολιτικές πρωτοβουλίες, αρκεί οι πρωτοβουλίες αυτές να μην συνδέονται με πολιτικά κόμματα.

 

Αν και οι νέοι άνδρες δηλώνουν τα υψηλότερα επίπεδα πολιτικού ενδιαφέροντος και γνώσεων για την πολιτική, όσον αφορά την πραγματική συμπεριφορά δεν υπάρχει στατιστική διαφορά στον τρόπο με τον οποίο οι νέες γυναίκες και οι νέοι άνδρες ασχολούνται με αυτή, με μόνη εξαίρεση τη συμμετοχή σε πολιτικές δραστηριότητες στο διαδίκτυο ή τα κοινωνικά δίκτυα, όπου οι άνδρες ασχολούνται περισσότερο από τις γυναίκες.

Πολιτικά, στρέφονται περισσότερο προς το κέντρο και αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικά άτομα. Είναι μάλλον άτομα φιλελεύθερα, επιλέγοντας αξίες που βρίσκονται πιο κοντά στην ελευθερία παρά στην ισότητα.

Αναφορικά με τους πολιτικούς θεσμούς και την εμπιστοσύνη τους σε αυτούς, το 44% εμπιστεύεται τον στρατό αρκετά ή πλήρως, καθιστώντας τόν τον θεσμό με τα υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης.

Σχετικά με την ΕΕ, όταν οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να αξιολογήσουν την κατάσταση αυτών των αξιών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ, σε όλες τις περιπτώσεις αξιολόγησαν την εγχώρια κατάσταση ως σαφώς χειρότερη από την κατάσταση στην ΕΕ συνολικά.

Η αποχή, όταν λαμβάνει χώρα, οφείλεται κυρίως σε πρακτικούς λόγους που εμποδίζουν τους νέους ψηφοφόρους να προσέλθουν στο εκλογικό τμήμα. Από την άλλη, ενώ οι νέοι ψηφίζουν, δεν αισθάνονται συμπάθεια για μεγάλα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές.

Άλλη μια ενδιαφέρουσα πτυχή της μελέτης, αφορά στο πώς βλέπουν οι νέοι την δημοκρατία στην Ελλάδα. Αν και η στήριξη της δημοκρατίας εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη, θα πρέπει να επισημανθεί ότι καταγράφονται αντιδημοκρατικές συμπεριφορές σε μερίδα του νεανικού πληθυσμού. Μάλιστα, περισσότεροι από 1/10 συμφωνούν με τη θέση ότι «υπό ορισμένες συνθήκες η δικτατορία είναι καλύτερη μορφή διακυβέρνησης από την δημοκρατία».

Σχετικά με τους μετανάστες,  πιστεύουν ότι η χώρα γενικά δεν θα πρέπει να δέχεται περισσότερους μετανάστες και ότι οι μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα θα πρέπει να υιοθετούν τα ήθη και τα έθιμα και τις αξίες της χώρας, για τις οποίες μάλιστα δηλώνουν ιδιαίτερα υπερήφανοι.

Ένα άλλο εύρημα που προκύπτει από τις απαντήσεις των νέων είναι ότι η νεότερη υπό-ομάδα ερωτώμενων (14–18 ετών) μοιάζει περισσότερο δεκτική στην υιοθέτηση εθνικιστικών και αντιμεταναστευτικών στάσεων. Είναι πιο εθνικά υπερήφανοι/ες από τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, περισσότερο απορριπτικοί/ές της μετανάστευσης, πιστεύουν σε υψηλότερα ποσοστά ότι θα ήταν καλύτερο αν η Ελλάδα κατοικείτο από «πραγματικούς Έλληνες» και ότι οι μη Έλληνες
θα πρέπει να υιοθετήσουν τα ελληνικά έθιμα και αξίες.

Aν και οι σεξιστικές αντιλήψεις μάλλον αποτελούν παρελθόν για τους περισσότερους νέους Έλληνες, ο «σύγχρονος σεξισμός», ο οποίος απορρίπτει τα αιτήματα των γυναικών και αρνείται ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις, εντοπίζεται σε ορισμένους, ιδιαίτερα στους νέους άνδρες.

Οι περισσότεροι έχουν αποδεχτεί πλήρως τη θέση των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και περίπου επτά στους δέκα θα ένιωθαν εξίσου άνετα να έχουν μια γυναίκα ή έναν άνδρα ως προϊστάμενο. Αντίθετα, μόνο μια μικρή μειοψηφία (14,6%) εμμένει στην παραδοσιακή κατανομή των έμφυλων ρόλων.

Τελικά, ποιο είναι το προφίλ των νέων σήμερα στην Ελλάδα;

Συνοψίζοντας, τα ευρήματα της μελέτης για τη νεολαία στην Ελλάδα δείχνουν ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό της τον ατομισμό, καθώς οι νέοι φαίνεται να εστιάζουν περισσότερο στην προσωπική τους ανάπτυξη και αυτοδυναμία, με στόχο την ανεξαρτησία.

Βασίζονται στον εαυτό τους και στο στενό οικογενειακό περιβάλλον για τα πρώτα τους βήματα αλλά αναζητούν τρόπους να μείνουν μόνοι τους, με τον οικονομικό παράγοντα να κυριαρχεί ως ανασταλτικός.

Η πελιοψηφία επιθυμεί να κάνει παιδιά γύρω στα 30, ωστόσο, καταγράφεται και ένα αξιοσημείωτο ποσοστό νέων που πλέον δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν να κάνουν παιδιά.

Σχεδόν οι μισοί πιστεύουν ότι το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας θα είναι χειρότερο από τώρα στο μέλλον. Χαρακτηρισιτκό είναι το ότι ανάμεσα στις κυρίαρχες ανησυχίες για το μέλλον τους, είναι το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, η ανεργία και οι αξιοπρεπείς συντάξεις, όπως επίσης και η διαφθορά.

Την ίδια στιγμή, ενώ κρατούν απόσταση από τα πολιτικά κόμματα, αναζητούν την έκφραση. Κι αυτό γιατί δεν αισθάνονται ότι εκπροσωπούνται στην εθνική πολιτική και φοβούνται τη χειραγώγηση από τα κόμματα. Εξακολουθούν όμως να ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές.

Στον άξονα Αριστεράς – Δεξιάς κλίνουν προς το κέντρο και αυτοπροσδιορίζονται ως άτομα προοδευτικά. Είναι μάλλον φιλελεύθερα, καθώς επιλέγουν αξίες που βρίσκονται πιο κοντά στην ελευθερία παρά στην ισότητα.

Διαδηλώνουν, συμμετέχουν και σε άλλες πολιτικές πρωτοβουλίες, αρκεί όμως να μην συνδέονται με πολιτικά κόμματα.

H Μελέτη Νεολαίας, Ελλάδα 2024 του FES

YouthStudy_Greece_2024_GRE