Πώς η Τουραντότ της Λυρικής μεταμορφώνει το Ηρώδειο

Η Εθνική Λυρική Σκηνή επιστρέφει στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού με το αριστουργηματικό κύκνειο άσμα του Τζάκομο Πουτσίνι, “Τουραντότ“, ανοίγοντας το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2025. Η νέα μεγαλειώδης παραγωγή θα παρουσιαστεί στις 1, 3, 5, 6 και 8 Ιουνίου (ώρα έναρξης: 21.00), με κορυφαίους καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας και υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι.

Η Τουραντότ, η τελευταία όπερα του Τζάκομο Πουτσίνι, είναι η μεγαλοπρεπέστερη όλων. Η παρτιτούρα συνδυάζει το ανάλαφρο στοιχείο της κομέντια ντελ άρτε, τον βαθύ λυρισμό που χαρακτηρίζει όλες τις όπερες του κορυφαίου συνθέτη και επιπλέον το στοιχείο της μεγαλοπρέπειας, που αντανακλά τη φανταστική αυτοκρατορική Κίνα. Αντιλαμβανόμενος τις αλλαγές που είχαν συντελεστεί στο μουσικό τοπίο των αρχών του 20ού αιώνα, ο συνθέτης επέλεξε να διαφοροποιήσει τη γραφή του ακολουθώντας νέους μουσικούς δρόμους. Έτσι, παρά το γεγονός ότι το έργο έχει αναμφίβολα τις ρίζες του στον 19ο αιώνα, η νέα μουσική του γλώσσα το κατατάσσει στα κορυφαία αριστουργήματα του 20ού.

Με μια σπάνια αίσθηση του θεατρικού χρόνου και σφιχτή πλοκή που απορρέει από το ομώνυμο θεατρικό έργο του Κάρλο Γκότσι, ο Πουτσίνι ισορροπεί με θαυμαστή μαεστρία το ηρωικό στοιχείο με το συναισθηματικό, αλλά και το γκροτέσκο. Με κοφτερές, απότομες μεταβάσεις και αντιθέσεις της μουσικής, υπογραμμίζει την ένταση και τη βιαιότητα του θέματος που διαχειρίζεται. Όπως και στη Μαντάμα Μπαττερφλάι, ο συνθέτης, για να δημιουργήσει την εξωτική ατμόσφαιρα που επιβάλλει το θέμα του, εμπνέεται από ένα κινέζικο μουσικό κουτί και από παραδοσιακές κινέζικες μελωδίες, προσδίδοντας έτσι μια επιπλέον εκφραστική δύναμη στη μουσική του.

Η υπόθεση της Τουραντότ διαδραματίζεται σε άλλες εποχές, στη μακρινή και εξωτική Κίνα, όπου η πριγκίπισσα Τουραντότ θα παντρευτεί μόνον όποιον λύσει τα τρία αινίγματα που του θέτει. Όσοι έχουν δοκιμάσει έχουν αποτύχει και το έχουν πληρώσει με τη ζωή τους. Θαμπωμένος από την εκπληκτική ομορφιά της, ένας άγνωστος πρίγκιπας επιμένει να δοκιμάσει την τύχη του και τα καταφέρνει. Όμως, αφού λύσει τα αινίγματα, η Τουραντότ αρνείται να τον παντρευτεί. Ο πρίγκιπας της προσφέρει μια ευκαιρία να απαλλαγεί από τη δέσμευσή της εάν εκείνη ανακαλύψει το όνομά του πριν χαράξει.

Η σύνθεση του έργου δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς ο Πουτσίνι πέθανε το 1924 στα 65 του χρόνια. Στην τελευταία, αποχαιρετιστήρια συνάντηση με τον μαέστρο και τότε καλλιτεχνικό διευθυντή της Σκάλας του Μιλάνου Αρτούρο Τοσκανίνι, ο συνθέτης προέβλεψε: «Η όπερά μου θα παρουσιαστεί ανολοκλήρωτη, κάποιος θα ανέβει στη σκηνή και θα πει στο κοινό: “Σε αυτό το σημείο ο συνθέτης πέθανε”».

Το έργο τελικά ολοκληρώθηκε, με βάση τα προσχέδια του Πουτσίνι, από τον συνθέτη Φράνκο Αλφάνο (1926), υπό την επιτήρηση του Τοσκανίνι, ο οποίος είχε αναγγείλει την πρεμιέρα στη Σκάλα ως το «γεγονός του αιώνα». Η παγκόσμια πρώτη του έργου δόθηκε στη Σκάλα του Μιλάνου στις 25 Απριλίου 1926, με τεράστια επιτυχία. Τη βραδιά εκείνη, στο σημείο που ολοκληρώνεται η σύνθεση του Πουτσίνι ο μαέστρος Αρτούρο Τοσκανίνι είπε στο κοινό: «Εδώ τελειώνει η όπερα, διότι σε αυτό το σημείο πέθανε ο δάσκαλος. Σε αυτή την περίπτωση ο θάνατος υπήρξε ισχυρότερος από την τέχνη».

Έκτοτε η Τουραντότ παρουσιάζεται σε αυτή την υβριδική μορφή. To 2001 ο συνθέτης Λουτσάνο Μπέριο πρότεινε ένα δεύτερο φινάλε, η παρουσίαση του οποίου άνοιξε ξανά τον διάλογο για το ανολοκλήρωτο αριστούργημα του Πουτσίνι.

Για τη νέα παραγωγή της Τουραντότ –δεκαεπτά χρόνια μετά την τελευταία παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα– η Εθνική Λυρική Σκηνή συνεργάζεται με καλλιτέχνες υψηλού κύρους και διεθνούς καταξίωσης.

Τη σκηνοθεσία υπογράφει ένας από τους κορυφαίους σκηνοθέτες του θεάτρου και της όπερας, ο Αντρέι Σερμπάν, ο οποίος αναγνωρίζεται διεθνώς για τις καινοτόμες και εικονοκλαστικές σκηνοθεσίες του.

H ιστορική πλέον Τουραντότ που υπέγραψε το 1984 για τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου συνεχίζει να ανεβαίνει στο Κόβεντ Γκάρντεν ακόμα και σήμερα, συμπληρώνοντας πάνω από τέσσερις δεκαετίες ζωής. Έχει συνεργαστεί επιτυχημένα με τα κορυφαία λυρικά θέατρα του πλανήτη, με τις παραγωγές του να αποτελούν πλέον θεμέλιους λίθους του ρεπερτορίου τους – όπως η Λουτσία του στο Παρίσι ή ο Βέρθερος στη Βιέννη.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια σχεδιάζει –στην πρώτη της συνεργασία με την ΕΛΣ– η σπουδαία διεθνής Ελληνίδα σκηνογράφος και ενδυματολόγος Χλόη Ομπολένσκι, η οποία έχει υπογράψει εμβληματικές παραγωγές όπερας, θεάτρου και κινηματογράφου, μέσα από τις συνεργασίες της με τους Πήτερ Μπρουκ, Φράνκο Τζεφιρέλλι, Ντέμπορα Γουόρνερ, Φιόνα Σο, Αμπάς Κιαροστάμι, Λευτέρη Βογιατζή κ.ά. Με σπουδές στο Λονδίνο και στο Παρίσι, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της ως βοηθός της Λίλας Ντε Νόμπιλι και του Γιάννη Τσαρούχη.

Το Ηρώδειο μεταμορφώνεται σε υβριδικό σκηνικό τόπο

Για να διηγηθούν τη συναρπαστική ιστορία της Τουραντότ, η Χλόη Ομπολένσκι και ο Αντρέι Σερμπάν με τη δημιουργική τους ομάδα δημιουργούν μια νέα σκηνική συνθήκη στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, όπου αναζητούν μέσα από τα σκηνικά, τα κοστούμια, τη σκηνοθεσία και την κινησιολογία τις κοινές αναφορές μεταξύ των αρχαίων πολιτισμών της Κίνας και της Ελλάδας. Το φυσικό σκηνικό του Ηρωδείου επαναπροσδιορίζεται για να φιλοξενήσει τον μυθικό κόσμο της αυτοκρατορικής Κίνας, χωρίς τις στερεοτυπικές πολιτισμικές διακοσμήσεις, αλλά με δεκάδες εντυπωσιακά κοστούμια και χειροποίητες μάσκες. Όπως σημειώνει η Χλόη Ομπολένσκι: «Θέλοντας να αποφύγω την απεικόνιση ενός ακόμη χρυσοποίκιλτου “κινέζικου” παλατιού προτίμησα την ανάμνηση ενός τοπίου έξω από την πύλη αρχαίας πόλης». Μια νέα παραστατική εμπειρία θέασης και ακρόασης στον εμβληματικό χώρο του Ωδείου Ηρώδου Αττικού, όπου ακόμα και η παραδοσιακή σχέση θεάματος και θεατών μετατρέπεται σε μια νέα βαθιά εσωτερική και συναρπαστική εμπειρία.

Τη δραματουργία υπογράφει η Ντανιέλα Βιολέτα Ντίμα, τη χορογραφία και την κινησιολογία η Κέιτ Φλατ, με συνεργάτιδα χορογράφο-κινησιολόγο τη Γεωργία Τέγου, και τους φωτισμούς οι Ζαν Καλμάν και Σιμόν Τροττέ.

Διευθύνει ο διεθνώς αναγνωρισμένος Ιταλός αρχιμουσικός Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι, ο οποίος επιστρέφει στην Εθνική Λυρική Σκηνή μετά τη θριαμβευτική Τραβιάτα το καλοκαίρι του 2024 στο Ηρώδειο. Ο Μοράντι έχει διακριθεί στο ιταλικό ρεπερτόριο με εκατοντάδες παραστάσεις στα σημαντικότερα λυρικά θέατρα και φεστιβάλ όπερας παγκοσμίως, όπως στην Όπερα της Ρώμης, τη Σκάλα του Μιλάνου, την Εθνική Όπερα Παρισιού, στο θέατρο Λα Μονναί των Βρυξελλών, στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, στο Θέατρο Σαν Κάρλο της Νάπολης, στην Κρατική Όπερα της Βιέννης κ.α.

Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει διεθνώς καταξιωμένους ερμηνευτές της όπερας και στις δύο διανομές των ρόλων.

Η παράσταση φιλοξενεί δύο διανομές στον ρόλο της Τουραντότ: την Αμερικανίδα Λιζ Λίντστρομ (1, 5, 8/6) και τη Βρετανίδα Κάθριν Φόστερ (3, 6/6), ενώ στον ρόλο του Καλάφ εμφανίζονται ο Αρσέν Σογκομονιάν και ο Ρικκάρντο Μάσσι. Η Τσέλια Κοστέα και η Μαρία Κοσοβίτσα ερμηνεύουν τη Λιου, και ο Τάσος Αποστόλου κάνει το ντεμπούτο του ως Τιμούρ. Συμμετέχουν επίσης οι Χάρης Ανδριανός, Γιάννης Καλύβας, Ανδρέας Καραούλης, Γιώργος Παπαδημητρίου και Νίκος Στεφάνου.

Η παράσταση συνοδεύεται από την Ορχήστρα, τη Χορωδία και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ. Τη δραματουργία υπογράφει η Ντανιέλα Βιολέτα Ντίμα, τη χορογραφία και την κινησιολογία η Κέιτ Φλατ με τη Γεωργία Τέγου και τους φωτισμούς οι Ζαν Καλμάν και Σιμόν Τροττέ.

Συντελεστές

Μουσική διεύθυνση: Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι
Σκηνοθεσία: Αντρέι Σερμπάν
Δραματουργία: Ντανιέλα Βιολέτα Ντίμα
Σκηνικά, κοστούμια: Χλόη Ομπολένσκι
Χορογραφία, κινησιολογία: Κέιτ Φλατ
Συνεργάτιδα χορογράφος, κινησιολόγος: Γεωργία Τέγου
Φωτισμοί: Ζαν Καλμάν, Σιμόν Τροττέ
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Διεύθυνση παιδικής χορωδίας: Κωνσταντίνα Πιτσιάκου

Πριγκίπισσα Τουραντότ: Λιζ Λίντστρομ (1, 5, 8/6) / Κάθριν Φόστερ (3, 6/6)
Αυτοκράτορας Αλτούμ: Νίκος Στεφάνου
Τιμούρ: Τάσος Αποστόλου
Καλάφ: Αρσέν Σογκομονιάν (1, 5, 8/6) / Ρικκάρντο Μάσσι (3, 6/6)
Λιου: Τσέλια Κοστέα (1, 3, 5/6) / Μαρία Κοσοβίτσα (6, 8/6)
Πινγκ: Χάρης Ανδριανός
Πανγκ: Γιάννης Καλύβας
Πονγκ: Ανδρέας Καραούλης
Μανδαρίνος: Γιώργος Παπαδημητρίου
Νεαρός πρίγκιπας της Περσίας: Νίκος Στεφάνου

Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία και την Παιδική Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής