BLUE JEAN: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙ-ΓΚΕΙ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΘΑΤΣΕΡ ΠΟΥ ΑΚΟΜΑ ΡΙΧΝΕΙ ΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ

«Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά μας το σεβασμό προς τις παραδοσιακές ηθικές αξίες. Αντ’ αυτού τα παιδιά διδάσκονται ότι έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα να είναι ομοφυλόφιλοι». –Μάργκαρετ Θάτσερ, στο συνέδριο των Συντηρητικών, 1987.

***

Στα τέλη των ‘80s στην Αγγλία ο πανικός κι ο φόβος απέναντι στον γκέι πληθυσμό είχε κορυφωθεί, με το 75% του κόσμου να δηλώνει πως η ομοσεξουαλική πράξη είναι «συνήθως ή πάντα λάθος». Η πλατφόρμα των Συντηρητικών για τις εκλογές του ‘87 πάτησε εν μέρει και σε αυτή την τάση, υπογραμμίζοντας τη στήριξη των Εργατικών για τα γκέι δικαιώματα.

Μετά την σαρωτική επικράτηση της παράταξής της, η Θάτσερ εισήγαγε το Άρθρο 28 το οποίο απαγόρευε «την προώθηση της ομοφυλοφιλίας» από τις τοπικές αρχές. Η μεγάλη ομπρέλα της ισχύος του νόμου συμπεριλάμβανε της αναφοράς στα σχολεία σχετικών ιδεών, ενώ σταδιακά μια σειρά οργανισμών στήριξης του γκέι πληθυσμού άρχισαν να περιορίζονται, να συρρικνώνονται, να αυτο-λογοκρίνονται και, τελικά, να αφανίζονται. Εγκαθιδρύοντας στην ουσία μια κουλτούρα απόλυτης σιωπής γύρω από την ύπαρξη γκέι ατόμων στην κοινωνία.

Ο νόμος και η καταστροφική του επίδραση ίσχυε από το 1988 μέχρι το 2003 στην Αγγλία. Η Σκωτία τον είχε ακυρώσει από το 2000, όμως σε εκείνη την ψηφοφορία η Βουλή των Λόρδων στην Αγγλία απέρριψε την πρόταση των Εργατικών για ακύρωση του Άρθρου 28, με την τότε σκιώδη υπουργό εκπαίδευσης των Συντηρητικών Τερέσα Μέι να δηλώνει πως επρόκειτο για μια «νίκη για την κοινή λογική». (Αν αναρωτιέστε κι ο Ντέιβιντ Κάμερον τι ρόλο παίζει σε όλα αυτά, φυσικά συνέχισε λυσσαλέα να εναντιώνεται στην ακύρωση του Άρθρου μέχρι και το 2003 όταν πέρασε η σχετική πρόταση νόμου των Εργατικών.)

Ο νόμος είχε προφανώς φρικτές άμεσες συνέπειες, με το κλίμα στα σχολεία και κατ’επέκταση στην κοινωνία να ευνοεί τον αυτο-περιορισμό και το κρύψιμο– αυτό εξάλλου είναι και το θέμα της νέας ταινίας Blue Jean (τώρα στις αίθουσες) που έρχεται ως ένα από τα πιο δυνατά πρόσφατα ντεμπούτα του αγγλικού σινεμά. Στην ταινία, η Τζιν είναι δασκάλα γυμναστικής στο Νιουκάσλ του 1988, το διάστημα πριν την ψήφιση του άρθρου. Ζει στην ουσία μια διπλή ζωή. Προσπαθεί να διατηρήσει την ψευδαίσθηση μιας «νορμάλ» και «αποδεκτής» ζωής, προσπαθώντας να μην ταράζει τα νερά σε αυτό το επικίνδυνο και τεταμένο κλίμα.

Η έλευση μιας νέας μαθήτριας θα ταράξει τις ισορροπίες. Η Λόις κι η Τζιν θα αναγνωρίσουν η μία την άλλη σε ένα γκέι μπαρ, και η απόσταση ανάμεσα στις δύο γενιές κρύβει και μια τεράστια διαφορά στην αντιμετώπιση του ευρύτερου κλίματος. Η Λόις αναζητά μια μέντορα. Η Τζιν αναζητά μια αίσθηση ειρηνικής κανονικότητας. Πού μπορεί να οδηγήσει αυτή η συνύπαρξη;

Την ταινία σκηνοθετεί η Τζόρτζια Όκλεϊ, την οποία συναντήσαμε στο περσινό φεστιβάλ Βενετίας όπου έγινε η παγκόσμια πρεμιέρα του φιλμ – το οποίο έκτοτε έχει κερδίσει ένα σωρό βραβεία σε διάφορα φεστιβάλ, ανάμεσα στα οποία το γυναικείας ερμηνείας για τη Ρόζι ΜακΓιούαν (Τζιν) στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το φιλμ της μας εντυπωσίασε ως ντεμπούτο, ενώ είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο όλο το κοινωνικοπολιτικό κλίμα της εποχής τοποθετείται στα περιθώρια της ιστορίας της Τζιν, με τις συνέπειες της επερχόμενης ψήφισης του Άρθρου να αποτυπώνονται μέσα από τις αναταράξεις της προσωπικής της ιστορίας.

Αναταράξεις και συνέπειες που εν τέλει δεν διορθώνονται ποτέ με ευκολία, όχι σε περιπτώσεις τόσο καταστροφικά οπισθοδρομικών κινήσεων. Μπορεί το Άρθρο 28 να είναι παρελθόν εδώ και 20 χρόνια στην Αγγλία, όμως μέχρι και πριν λίγα χρόνια το 29% των καθηγητών δευτεροβάθμιας εκαπίδευσης στη χώρα δεν ήξεραν αν μπορούν να διδάξουν οτιδήποτε σχετικά με ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα. Ενώ η διαθέσιμη σχετική βιβλιογραφία παραμένει σε μεγάλο βαθμό απούσα από τις σχολικές βιβλιοθήκες αλλά και τα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Για όλα αυτά κουβεντιάσαμε με την Τζόρτζια Όκλεϊ, η οποία είχε πάρα πολλά να πει. Πάνω στην απόφασή της να τοποθετήσει αυτή την ιστορία την περίοδο της ψήφισης του Άρθρου 28, στην προσπάθειά της να αφήσει την πολιτική στο περιθώριο της ιστορίας, στην δική της διαδρομή μέχρι το coming out, και τελικά στο πώς το Άρθρο μοιάζει με διάφορους τρόπους, να ρίχνει ακόμα τη σκιά του πάνω στην κοινωνία.

Κοινωνικά και πολιτικά είναι πολύ φορτισμένη η ιστορία όμως έχει ενδιαφέρον η επιλογή να πείτε την ιστορία μιας απλής γυναίκας, όχι μιας ακτιβίστριας ας πούμε.

Με ενδιαφέρει πολύ η ιδέα κουήρ ανθρώπων, και στο τώρα αλλά πόσο μάλλον στο τότε, που αν έκαναν coming out θα εξοστρακίζονταν από τις οικογένειές τους, θα ζούσαν περιθωριοποιημένες, όπως φαίνεται στο φιλμ. Είναι συναρπαστικό λοιπόν κάτι τέτοιο, αλλά από την άλλη με οδήγησε σε μια άλλη σκέψη.

Τι θα σήμαινε μια τέτοια coming out διαδικασία για ένα άτομο που είχε μια «νορμάλ» δουλειά, που ήθελε να κρατήσει μια νορμάλ ισορροπία στη ζωή του, που να μη θέλει να καθορίζεται από αυτό το ένα κομμάτι της ταυτότητάς του; Συνδέθηκα με αυτή την ιδέα.

Όταν πρωτοέκανα coming out, είχα αυτές τις ερωτήσεις στο μυαλό μου. Γιατί πρέπει αυτό να είναι το θέμα στα χείλη όλων; Γιατί να μην είναι απλά ένα κομμάτι του ποια είμαι και να συνεχίσω να είμαι όπως ήμουν, με αυτό το θέμα κάπως στο φόντο; Πάντα με ενδιέφεραν αυτές οι ερωτήσεις, γιατί όσο πιο πολύ καιρό είμαι out, τόσο πιο πολύ συνειδητοποιώ ότι έχεις κάπως αυτή την ευθύνη, να πετάξεις περήφανα την σημαία σου. Ταυτόχρονα υπάρχει μια σύγκρουση εκεί– κάποιες φορές, απλά δεν θες.

Κάποιες φορές μπαίνεις σε ένα ταξί κι ο ταξιτζής υποθέτει ότι η κοπέλα σου είναι απλώς μια φίλη σου ή αδερφή σου, κι απλά κάποιες φορές δεν θες να τους διορθώσεις.

Οπότε είχα αυτές τις ερωτήσεις στο μυαλό μου. Για το να μην θες να καθορίσεις τον εαυτό σου από αυτό το συγκεκριμένο κομμάτι του ποια είσαι. Εκεί ταίριαξε περισσότερο η ευαισθησία μου ως αφηγήτρια, αντί με μια γυναίκα που η ζωή της ήταν «νορμάλ». Υπήρχαν έτσι διάφορες λεπτές αποχρώσεις που μπορούσα να ακολουθήσω, αντί να επιτρέψω στην ιστορία αυτού του χαρακτήρα να καταληφθεί από κάτι πολύ μεγάλο και ευθέως πολιτικό.

Και μιλώντας για τα πολιτικά ζητήματα που εγείρονται, έχει ενδιαφέρον ότι είναι πάντα στο περιθώριο της αφήγησης. Ακούμε για παράδειγμα τις καθοριστικές εξελίξεις και τις αποφάσεις της κυβέρνησης Θάτσερ μέσα από ηχητικά αποσπάσματα σε ένα ραδιόφωνο που παίζει. Πόσο σημαντικό ήταν λοιπόν να τοποθετήσεις την ιστορία σε αυτή την εποχή; Ήταν κάτι που προέκυψε αφού είχες σκεφτεί το στόρι;

Είναι κάπως και τα δύο. Σκεφτόμασταν αυτές τις θεματικές και ξέραμε τι θέλουμε να πούμε, δοκιμάζαμε άλλα αφηγηματικά πλαίσια, και εκεί σκέφτηκα πως θέλω κάτι αληθινό. Θέλω μια στιγμή στο χρόνο. Ίσως κάτι από κάποιο άρθρο εφημερίδας. Κάτι που θα μου επιτρέψει να κάνω ενδελεχή έρευνα και να φύγει το φόκους από τις Μεγάλες Ιδέες. Να υπάρχει δηλαδή ένα πλαίσιο που από μόνο του θα νοηματοδοτεί την ιστορία, ώστε να μπορέσω να κοιτάξω τις πιο λεπτές αποχρώσεις εγώ.

Οπότε αναζητούσα αληθινές ιστορίες μες στις οποίες θα μπορούσε να υπάρξει η δική μας ιστορία. Και πέτυχα τότε αφηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο, από γυναίκες που δούλευαν στις αρχές ‘90s ή τέλη ‘80s, και διάβασα συνεντεύξεις τους για τις εμπειρίες τους ως λεσβίες δασκάλες στα σχολεία όταν ήρθε αυτός ο νόμος από την κυβέρνηση Θάτσερ.

Με ενθουσίασε το να μαθαίνω για τις εμπειρίες τους. Τις γνώρισα, και μου δόθηκε η ευκαιρία να βάλω και μερικές δικές μου εμπειρίες και ιδέες σε ένα πλαίσιο που υπήρχε ήδη εκεί και ήταν ιστορικά συγκλονιστικό. Συγχώνευσα τις δικές τους ιστορίες με τη δική μου μέσα σε εκείνη την εποχή, και δημιούργησα κάτι fictional.

Οπότε το ταιμλάιν της ιστορίας μου χτίστηκε έτσι. Μελέτησα το νόμο, τις εφημερίδες, το ραδιόφωνο της εποχής, τι έγινε πότε. Και δόμησα την ιστορία βάση του πότε έρχονταν οι διάφορες διακοπές στο σχολικό πρόγραμμα– Χριστούγεννα, Πάσχα κλπ. Κι ουσιαστικά ταίριαξα την πλοκή σε όλη τη διαδρομή προς την εφαρμογή του νόμου. Αυτό με ενδιέφερε, το πώς οδηγηθήκαμε προς τα εκεί. Γιατί όταν έφτασε η ώρα και εφαρμόστηκε, όλοι σταμάτησαν να μιλάνε γι’αυτό. Γίνεται συχνά αυτό με πολλές μαζικές αντιδράσεις.

Αλλά καθώς φτάναμε σε εκείνο το σημείο, υπήρχαν τεράστιες αντιδράσεις. Άρθρα, ντιμπέιτ στο ραδιόφωνο, συγκεντρώσεις. Είναι συναρπαστικό να το σκέφτεσαι. Δεν είχαμε ίντερνετ, υπήρχε μια εφημερίδα που διάβαζαν όλοι, αν είχε ένα άρθρο που έλεγε κάτι αρνητικό για τη γκέι κοινότητα ξέρεις ότι θα το διαβάσουν όλοι, και καταλήγεις να έχεις υπερβολικά έντονη συναίσθηση του τι συμβαίνει γύρω σου.

Οπότε από τη μία με ενδιέφερε πολύ η συγκεκριμένη περίοδος, αλλά ταυτόχρονα προσπαθούσα να σπρώξω το πολιτικό στοιχείο του στόρι στο φόντο. Αλλά δείχνοντας παράλληλα την επίδραση που είχε στον χαρακτήρα της Τζιν, ακόμα κι όταν δεν βρίσκεται στο επίκεντρο της ιστορίας. Εξάλλου έτσι συμβαίνει και στην πραγματικότητα– ακόμα και κρατώντας τις πολιτικές εξελίξεις στο περιθώριο της καθημερινότητάς σου, δε γίνεται παρά να καθορίσουν την ζωή σου σε σημαντικό βαθμό.

Κι η εμπειρία της Τζιν, είναι μια fictional ηρωίδα, δεν προσπαθώ να πω ότι είναι η εμπειρία ΟΛΩΝ των κουήρ γυναικών. Είναι σπουδή χαρακτήρα μιας γυναίκας, της εμπειρίας της, και μια σπουδή πάνω στις αποφάσεις και στη ζωή της.

Παράλληλα με τη Τζιν ακολουθούμε και την Λόις, την μαθήτρια που έρχεται στο σχολείο και ταρακουνάει και την ίδια την Τζιν. Είναι τελείως διαφορετική η αντιμετώπισή της από εκείνη της δασκάλας της. Πιστεύεις πως πάντα μια γενιά μπορεί να πάει τα πράγματα μέχρι ένα σημείο και μετά υπάρχει αναγκαστικά ένα χάσμα;

Ναι, πάντα με ενδιέφερε η ιδέα του κενού ανάμεσα στις γενιές, ιδιαίτερα ανάμεσα σε μέλη της γκέι κοινότητας. Γιατί είναι αδύνατον να καταλάβεις πραγματικά τι βίωσαν οι άνθρωποι που έζησαν 30 χρόνια πριν από σένα. Έχω σχετική εμπειρία από τη δική μου οικογένεια. Είναι εύκολο να κοιτάξεις κάποιον που είναι 60 χρόνια μεγαλύτερος, να δεις τον τρόπο με τον οποίο εξέφραζαν το κουήρνες τους –ή που δεν το εξέφραζαν φυσικά– και να κάνεις κρίσεις βάσει του πώς ζεις εσύ τη ζωή σου. Που δεν είναι δίκαιο, γιατί τα πράγματα διαρκώς αλλάζουν.

Το συνειδητοποίησα αυτό, ότι ήταν κάτι που έκανα κι εγώ στη ζωή μου. Κι άρχισα να σκέφτομαι πόσο διαφορετικά ήταν τα πράγματα, και να κατανοώ συμπεριφορές που ελπίζω ότι δεν εφάρμοζα ποτέ τώρα. Όμως δε μπορείς ποτέ να καταλάβεις πραγματικά γιατί οι άνθρωποι έκαναν ό,τι έκαναν– ζούσαν ριζικά διαφορετικές ζωές, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, κι αυτή είναι η μόνη βέβαιη αλήθεια.

Ήταν κάτι που παρατηρήσαμε και στο σετ της ταινίας. Είχαμε μαζί κάποιες από τις δασκάλες που είχαν εμπνεύσει το στόρι, ήταν στο σετ και μας έδιναν συμβουλές ενώ γυρίζαμε. Εκείνες ήταν μεγαλύτερες, μετά ήμουν εγώ και άλλες γυναίκες της γενιάς μου, και μιλάγαμε με τις νεαρότερες ηθοποιούς για τις δικές τους εμπειρίες. Και μας έλεγαν ότι το TikTok τις ενέπνευσε να κάνουν coming out, κάτι με το οποίο εγώ προφανώς δε μπορώ να συνδεθώ καθόλου– πόσο μάλλον οι δασκάλες, που ήταν ακόμα μια γενιά πιο πίσω, και ένιωθαν μίλια μακριά από αυτή την πραγματικότητα.

Είχαν στο μυαλό μου αυτή την αποσύνδεση, πόσο δύσκολο είναι να συμπάσχεις πλήρως, και έτσι εν μέρει προέκυψε το πώς η Λόις κι η Τζιν στην ταινία επηρεάζουν και σπρώχνουν η μία την άλλη. Γιατί υποθέτουν ότι έχουν τις ίδιες εμπειρίες, αλλά δεν έχουν καθόλου ίδιες εμπειρίες τελικά. Οπότε ήταν σίγουρα στο μυαλό μου αυτή η απόσταση που παρατηρείς.

Πόσο σημαντικό είναι σε μια τέτοια διαδικασία ζωής να μπορείς να βρεις παραδείγματα μεγαλύτερης γενιάς, να σε καθοδηγήσουν με κάποιο τρόπο; Η οικογένεια που διαλέγεις δηλαδή. Πώς βρήκες εσύ τη δική σου διαδρομή;

Δεν είχα μοντέλα εγώ στη ζωή μου, δεν ήξερα μεγαλύτερες κουήρ γυναίκες που να είχαν πετυχημένες σχέσεις, ή παιδιά, δεν είχα έκθεση σε τέτοιες συνθήκες. Δεν είναι φυσικά ίδιο για όλους αυτό– η κοπέλα μου είχε ανθρώπους στη ζωή της από πολύ μικρή για να την καθοδηγήσουν. Αλλά η απουσία τέτοιων μοντέλων είναι τεράστιο πράγμα, κι οπωσδήποτε αυτός είναι ο λόγος που έχω τον χαρακτήρα της Λόις στην ταινία.

Γιατί εγώ ήμουν η Λόις προφανώς. [γελάει] Δεν ήμουν η Τζιν. Πήγαινα σχολείο όταν εμφανίστηκε αυτός ο νόμος, και σα να μην έφτανε αυτό, έλειπαν και τα μοντέλα από τη ζωή μου. Κάποια στιγμή πριν λίγα συμμετείχαν σε ένα πρόγραμμα με μέντορες για το φεστιβάλ του Λονδίνου, που αφορούσε μόνο κουήρ και τρανς δημιουργούς, και σε δυο βδομάδες γίναμε σαν οικογένεια, είδαμε τόσες ταινίες μαζί. Ως εκείνο το σημείο της ζωής μου δεν είχα νιώσει ποτέ έτσι.

Και τα γκέι μπαρ όπως τα βλέπουμε στην ταινία, δεν υπήρχαν στα αλήθεια στο Λονδίνο όταν μεγάλωνα, σιγά-σιγά εξαφανίζονταν όταν εγώ έκανα coming out. Οπότε την ένιωσα πολύ την απουσία κάποιου μοντέλου. Πάντα σκέφτομαι πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή μου αν ήταν τα πράγματα διαφορετικά εκεί. Κι ακόμα νιώθω υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει.

Ο νόμος τώρα δεν ισχύει ακόμα στην Αγγλία, αλλά τι παραμένει πίσω από την εφαρμογή του;

Ο νόμος καταργήθηκε το 2003 από την κυβέρνηση των Εργατικών, τον ξεφφορτώθηκαν, δεν υπάρχει πια. Αλλά μόλις το 2018 οι τοπικές κυβερνήσεις άρχισαν να επανεισάγουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα των σχολείων το να διδάσκουν σε παιδιά δημοτικού για τους διαφορετικούς τύπους οικογένειας. Δεν είναι καν σεξουαλική αγωγή, είναι η εξήγηση για τις διαφορετικές οικογένειες που υπάρχουν, με τρόπο κατάλληλο για νεαρές ηλικίες. Αλλά ακόμα κι έτσι, υπήρχαν τεράστιες αντιδράσεις από κομμάτια του κοινού. Το 2018!

Έγιναν συγκεντρώσεις, γονείς έπαιρναν τα παιδιά τους από τα σχολεία… Οπότε θα λέγαμε πώς υπάρχει ένα τεράστιο απομεινάρι από τον νόμο, γιατί είναι ζήτημα ακόμα και σήμερα. Από δική μου εμπειρία, η 6χρονη θετή μου κόρη που σπουδάζει σε ένα βρετανικό σχολείο στην Ισπανία, οπότε έχει το βρετανικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Υπάρχει ελάχιστη εκπαίδευση για άλλους τύπους οικογενειών και το πώς μοιάζουν. Νιώθουμε πως πρέπει να βρίσκουμε εμείς τα βιβλία να εξηγούμε στα παιδιά τι συμβαίνει στον κόσμο μας. Κάνουμε εμείς τη δουλειά γιατί υπάρχουν ακόμα αντιστάσεις, η δουλειά δεν γίνεται από μόνη της.

Υπάρχει οπωσδήποτε πρόοδος αλλά ναι, υπάρχει ακόμα μια τεράστια σκιά που έχει αφήσει πίσω του το Section 28.

Η ταινία Blue Jean κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Filmtrade. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του ‘22 στο φεστιβάλ Βενετίας.