Η ΣΙΩΠΗ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΚΡΥΒΕΙ ΤΗΝ ΕΝΟΧΗ ΜΑΣ

Η ματιά του Δημήτρη Καραντζά πάνω στα έργα που σκηνοθετεί είναι πάντα πολύ ιδιαίτερη, μοιάζει με λεπτή χειρουργική τομή πάνω στους νοηματικούς τους άξονες. Είτε πρόκειται για Τσέχωφ, είτε για Σαίξπηρ, είτε για μία αρχαία τραγωδία ή κωμωδία.
Αυτήν την περίοδο δύο έργα βρίσκονται στο σκηνοθετικό του στόχαστρο. Ο “Γλάρος” του Τσέχωφ που πρόκειται για ανέβει στο θέατρο Προσκήνιο τον Δεκέμβριο, και “Το Σπίτι”, μια περφόρμανς-παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων που θα κάνει πρεμιέρα σε λίγες μέρες στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Πρωταγωνιστές στο έργο σε αυτό δύο σταθεροί του πια συνεργάτες. Η Αλεξία Καλτσίκη και ο Φιντέλ Ταλαμπούκας, δύο ηθοποιοί που γνωρίζουν πολύ καλά την ιδιοσυγκρασιακή ματιά του Δημήτρη Καραντζά.
«Τα πλακάκια έμοιαζαν πάντα έτοιμα να σκάσουν, σαν πίσω απ’ τους τοίχους να ήταν τα χέρια και τα χείλη και τα πόδια όσων έμειναν εδώ, αλλά ποτέ δεν έσκασαν· έμειναν εκεί σαν ημερολόγιο ποια χρονιά κάναμε τι και τι έζησαν όλοι οι άνθρωποι».

Η ιδιαιτερότητα της παράστασης αυτής έγκειται στο ότι το κείμενο του έργου το έχει γράψει ο ίδιος ο Δημήτρης Καραντζάς. Δεν είναι η πρώτη φορά που αναλαμβάνει και ρόλο συγγραφέα. Στο μακρινό παρελθόν, έχει σκηνοθετήσει τα έργα του, “Χιόνι στο στόμα” (η πρώτη παράστασή του, σε ηλικία 19 ετών, που παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2008 στο Θέατρο του Νότου [Θέατρο Αμόρε]) και “Η γυναίκα που κάθεται” (2011) στο Θέατρο Άρτι.

Η παράσταση αυτή με την οποία επιστρέφει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση είναι ένα πολυμεσικό πείραμα, με βασικά εργαλεία την εικόνα, την κίνηση και τη σιωπή, αντλώντας έμπνευση από το διήγημα του Julio Cortázar, «Το Σπίτι» (1946), το μονόπρακτο θεατρικό έργο της Λούλας Αναγνωστάκη, “Η Παρέλαση” (1965), και αρχιτεκτονικές έρευνες για την πρόσληψη του ανοίκειου.

Η γωνιά μας μέσα στον κόσμο

“Το σπίτι” μας λοιπόν. Η γωνιά μας μέσα στον κόσμο. Το κατεξοχήν καταφύγιο. Εκεί είμαστε ασφαλείς. Ή μήπως όχι; Ένα νέο έργο, ελλειπτικό και εστιασμένο κυρίως στη δράση μέσα στη σιωπή, είναι η παραβολή που συνθέτουν με πρωτότυπο κειμενικό υλικό ο Δημήτρης Καραντζάς και η ομάδα των συνεργατών του. Με ελάχιστο λόγο, αμείωτη ένταση, υποδόριο χιούμορ και δύο ηθοποιούς, την Αλεξία Καλτσίκη και τον Φιντέλ Ταλαμπούκα, να εκτελούν την καθημερινή τελετουργία του νοικοκυριού στο σπίτι τους, έως ότου η βία του κόσμου εισέλθει εντός και ξεθεμελιώσει τα πάντα.

Σε αυτό το Σπίτι, δύο πρόσωπα, μια γυναίκα και ένας άνδρας (αδέρφια; συγκάτοικοι; σύντροφοι;), περνούν μια οποιαδήποτε ημέρα στο σπίτι τους, που μπορεί να είναι στην Αθήνα, στο Τόκιο, στο Λονδίνο, στη Μαδρίτη, στο Άμστερνταμ, στη Νέα Υόρκη. Σε μια οποιαδήποτε μεγαλούπολη από αυτές όπου οι άνθρωποι ζουν σε σπίτια-κελιά, χωρίς ταυτότητα, και όπου όλα μοιάζουν μεταξύ τους. Τα δύο πρόσωπα κάνουν δουλειές, τακτοποιούν τα ψώνια, πληρώνουν τους λογαριασμούς, μαζεύουν τα ρούχα, φροντίζουν τον χώρο και τη δομή τους. Η τέχνη του να μην κάνεις τίποτα σημαντικό ανάγεται σε μια ποιητική παραβολή, με την καθημερινή ρουτίνα να εισβάλει στους αρμούς της σκέψης των ηρώων και να καταλαμβάνει τη σκηνή. Οι δυο τους περιχαρακώνονται για να μην αναμετρηθούν με την πραγματικότητα και να απαλύνουν τις θηλιές που κρύβει ο έξω κόσμος.

Όμως, ένα παράθυρο τρέφει και τρέφεται από αυτούς: ένα παράθυρο του σπιτιού κοιτάζει σε έναν ήσυχο δρόμο, από τον οποίο, αραιά και πού, διέρχονται περαστικοί. Όσο συνεχίζεται η ημέρα τους, το παράθυρο μεταμορφώνεται σε μια χοάνη, ένα εφιαλτικό καλειδοσκόπιο, από το οποίο παρελαύνουν διαφορετικές εκφάνσεις της βίας της εποχής μας και ακραίες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας του 21ου αιώνα. Τα δύο πρόσωπα, παθητικοί δέκτες της βίας των εικόνων, προσπαθούν να συνεχίσουν τη φροντίδα του χώρου και του μικρόκοσμού τους μέχρι η βία να εισβάλει στο καταφύγιό τους και να τους εκτοπίσει. Το μόνο που θα μείνει θα είναι ο ήχος της καταστροφής.

Και τρεις κρίσιμες ερωτήσεις

Εμείς θέσαμε στους συντελεστές της παράστασης τρεις κρίσιμες ερωτήσεις:

Μετά από ένα καλοκαίρι τέτοιων καταστροφών και ενώ πολλά πράγματα στη ζωή μας έχουν διαταραχθεί, το σπίτι μας εξακολουθεί να είναι το καταφύγιό μας;

Αλεξία Καλτσίκη: Kαι καταφύγιο και ορμητήριο και ησυχαστήριο με την αίσθηση ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί και να εξαφανιστεί.
Δημήτρης Καραντζάς: Αν ακόμη νομίζουμε ότι έχουμε καταφύγιο, πιστεύω ότι έχουμε αγγίξει την περιοχή του κτήνους. Δεν υπάρχει καταφύγιο. Και θα το καταλάβουμε όταν καούν τα δικά μας σπίτια και πλημμυρίσουν οι δικές μας αποθήκες. Ήλπιζα ότι θα υπήρχε μια πιο μακροσκοπική σκέψη, αλλά είμαστε στο κοντόφθαλμο και στο «εγώ καλά τη βγάζω».
Φιντέλ Ταλαμπούκας: Αναγκαστικά προσπαθούμε να είναι το καταφύγιο μας, γιατί στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες είναι κάτι παραπάνω από ένα καταφύγιο σε περιπτώσεις καταστροφών, αλλά το βασίλειο του εγώ μας. Οπότε πρέπει να γυρίζουμε πίσω σε αυτό για να επιβιώσουμε. Σίγουρα αυτές οι καταστροφές μας ταρακουνούν, μας κάνουν να νιώθουμε ανασφαλείς και μικροί, αλλά το σπίτι μας είναι μέρος της ύπαρξής μας, οπότε και η ανασφάλεια είναι πρόσκαιρη.

Αν θεωρήσουμε πως και το σπίτι μας είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας πόσο μπορεί να παρομοιαστεί με μία ατομική βόμβα έτοιμη να σκάσει;

Αλεξία Καλτσίκη: Αν στη θέση της λέξης “σπίτι” έβαζα τη λέξη “οικογένεια ή εαυτός”, έχουν ήδη υπάρξει πολλά ολοκαυτώματα. Αν πάλι έβαζα τη λέξη “πόλη, χώρα ή κόσμος” θα έλεγα ότι πιθανώς έχει ήδη εκραγεί, χωρίς να το πάρω χαμπάρι και κοιτάζω απορημένη, ανήμπορη, έκπληκτη και θυμωμένη. Εκτός αν όλη αυτή η βία, η απανθρωπιά και το παράλογο που μέρα με τη μέρα πληθαίνουν γύρω μου είναι απλώς οι προειδοποιητικές αναθυμιάσεις της. Πέρα όμως από τις δύσκολες μέρες που ζούμε, η ιστορία έχει αποδείξει ότι η ανθρωπότητα πάντα βρίσκει τελικά τον δρόμο της.
Δημήτρης Καραντζάς: Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι οι τέσσερις τοίχοι μας προστατεύουν από την εσωτερική ατομική βόμβα. Κατά τη γνώμη μου είμαστε ένα βήμα μετά. Έχει σκάσει μέσα μας η ατομική βόμβα και εμείς στο σπίτι, στη μικρογραφία της κοινωνίας αυτής, είμαστε υπολείμματα χωρίς χέρια, πόδια και βούληση που προσπαθούν να επιβιώσουν με βάση τις εντολές των κυβερνήσεων. Άλλωστε αυτή τη στιγμή η ανθρωπότητα το μόνο που προσπαθεί είναι να ανταποκριθεί οικονομικά στις υποχρεώσεις της. Οτιδήποτε άλλο μοιάζει δυστυχώς παλαιορομαντισμός.
Φιντέλ Ταλαμπούκας: Αυτή η έκρηξη έχει γίνει ήδη, έχουν διαλυθεί πολλοί κρίκοι της κοινωνίας και ζούμε το μετά, την προσπάθεια να συνδεθούμε ή να επιβιώσουμε μετά από αυτή την έκρηξη.

Τι σκέψεις κρύβει η σιωπή που επικρατεί στο δικό σας «Σπίτι»;

Αλεξία Καλτσίκη : Δεν είναι τόσο σκέψεις όσο η αίσθηση μιας φαινομενικής αρμονίας που μετακινείται σε μια αναμονή, άλλοτε λυτρωτική άλλοτε αδυσώπητη.
Δημήτρης Καραντζάς: Η σιωπή σε όλα τα σπίτια κρύβει την ενοχή μας. Την ενοχή μας που επιτρέπουμε την άνθιση της ακροδεξιάς, τις δολοφονίες των συνανθρώπων μας, την αποδοχή μας στις γυναικοκτονίες, στην αποβλάκωση που σερβίρεται καθημερινά στην τηλεόραση από εκπομπές και μυθοπλασίες, την ενοχή μας για το Ζακ Κωστόπουλο, τον Αντώνη του Blue Star, τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, την ανοχή μας στην καταπάτηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προτείνει η κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή ένωση, την αποδοχή μας ότι σε μια φωτιά ή μια πλημμύρα το μόνο που περιμένουμε είναι ένα μήνυμα και όχι μια οργανωμένη και δομημένη κινητοποίηση για να σώσουμε τις περιουσίες και τις ζωές μας. Στο σπίτι σιωπούμε γιατί πενθούμε, αλλά και γιατί αποδεχτήκαμε και συναινέσαμε. Όλα όσα γίνονται δεν βρίσκουν αντίδραση. Η σιωπή του σπιτιού, το σκρολάρισμα και οι εκτονώσεις στα σόσιαλ λειτουργούν παρηγορητικά για κάποια δευτερόλεπτα. Αλλά το τραύμα δεν φεύγει. Το Σπίτι δεν μπορεί να δώσει διέξοδο και καταφύγιο στις ενοχές που έχει (ή θα όφειλε να έχει) η σύγχρονη κοινωνία για το τέρας που έχει δημιουργήσει.
Φιντέλ Ταλαμπούκας: Είναι πιο πολύ αντιδράσεις σε κάτι που νιώθεις ότι έρχεται, ακόμα και αν δεν είναι πεντακάθαρο. Οπότε αντιδράς σωματικά, χωρίς να λεκτικοποιείς τα πάντα, τις αισθήσεις σου. Δεν νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη σιωπή, έχουμε συνηθίσει στο θέατρο και στη ζωή να μιλάμε συνέχεια και όταν υπάρχει χρόνος σιωπής, το θεωρούμε διαφορετικό και παράξενο.