Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Ωνάση εστιάζουν στη “λοξή” ματιά των παιδιών

Πώς μπορεί κάποιος να μιλήσει στα παιδιά για τη Χάρτα του Ρήγα και να μην θεωρηθεί βαρετός; Πώς μπορεί να τα μυήσει στην ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη; Και πώς μπορούν οι ανθρωπιστικές επιστήμες να έρθουν και πάλι στο προσκήνιο και να κερδίσουν τη θέση που τους αξίζει σ΄έναν κόσμο που κυριαρχεί η τεχνολογία, ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη κατακτά όλο και περισσότερο έδαφος;

Ο γνωστός άγνωστος κόσμος μας, που συνεχώς μεταμορφώνεται, χρειάζεται τη «λοξή» ματιά των παιδιών, την ορμητική περιέργεια των εφήβων και την επιθυμία για βελτίωση των ενηλίκων. Γύρω από αυτές τις προσεγγίσεις είναι δομημένα τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Ωνάση για την περίοδο 2023–2024, τα οποία επι 13 συναπτά χρόνια απηχούν το ενδιαφέρον του Ιδρύματος για μια κοινωνία που αλλάζει χωρίς να φοβάται, που είναι ανοιχτή και συμπεριληπτική.

«Η σπονδυλωτή φύση του προγραμματισμού μας επιτρέπει τη σε βάθος μελέτη των σημαντικών ζητημάτων του σημερινού κόσμου. Μιλάμε για πολλά: τον αληθινό εαυτό μας, την περίπλοκη ψηφιακή πραγματικότητα, τη μαγεία του να προσφέρουμε, τη ζωή με τους άλλους – όμοιους και διαφορετικούς» ανέφερε η Έφη Τσιότσιου, Εκτελεστική Διευθύντρια & Διευθύντρια Παιδείας του Ιδρύματος Ωνάση στην παρουσίαση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Μάλιστα στο σημείωμά της αναφέρει πως “αυτή τη χρονιά κάνουμε τη συνειδητή επιλογή να επικεντρωθούμε στους εφήβους. Η ταραγμένη πραγματικότητα γύρω μας το απαιτεί. Μία σύγχρονη έκφανση της παιδικής αθωότητας είναι αναπόφευκτα εδώ και οφείλουμε να την αγκαλιάσουμε, με φάρο την ουσία. Μέσα από τις δράσεις μας, αντιπαλεύουμε το ψηφιακό, συναισθηματικό και κοινωνικό χάσμα μεταξύ των γενεών και ανοίγουμε ευκαιρίες καλύτερης επικοινωνίας και αρμονικής συνύπαρξης, μέσα και έξω από το οικογενειακό πλαίσιο”.

Παιδί- Εκπαιδευτικός- γονιός: Αυτό το τρίγωνο πρέπει να συμβολίζει για την κ. Τσιότσιου μία αρμονική συνύπαρξη που είναι απαραίτητη και εκεί στοχεύουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος που προτιμά και εμμένει στη δημόσια εκπαίδευση αξιοποιώντας το δικό του πολιτιστικό περιουσιακό απόθεμα (αρχείο Καβάφη, βιβλιοθήκη Ιδρύματος, παραγωγές της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση).

Τη φετινή νέα (σχολική) χρονιά οι υπεύθυνοι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων εστιάζουν στον ψηφιακό γραμματισμό και επικεντρώνονται στο πώς τα ψηφιακά δίκτυα επηρεάζουν την ψυχοσύνθεση των παιδιών, τις δράσεις και τις αντιδράσεις, ενώ βάρος δίνουν και στην αξιοποίηση των ψηφιακών δυνατοτήτων από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό, αλλά και τους γονείς.

“Δεν πρέπει να φοβόμαστε την οθόνη, γιατί αυτός είναι ο τρόπος να έρθουμε κοντά στα παιδιά” ανέφερε η κ. Τσιότσου, ενώ προανήγγειλε πως το AI θα μπει δυναμικά στα προγράμματα έτσι ώστε να λειτουργήσουν ολιστικά με την συμβατική εκπαιδευτική μάθηση. Ξεχωριστή έμφαση τα εκπαιδευτικά προγράμματα δίνουν και πάλι και στα θέματα που αφορούν την ταυτότητα και στα θέματα προσδιορισμού του φύλου.

Στο πλαίσιο αυτής της ολιστικής προσέγγισης εντάσσονται οι μεγάλες κατηγορίες δράσεων: α) σχολικά προγράμματα, β) προγράμματα για ενήλικες και εκπαιδευτικούς, γ) ψηφιακά εκπαιδευτικά υλικά, δ) δράσεις.

Αναλυτικότερα

Σχολικά προγράμματα

Από τον ερχόμενο Νοέμβριο μέχρι τον Μάιο του 2024 οι μαθητές και οι μαθήτριες του Γυμνασίου έρχονται σε επαφή με τις λειτουργίες της τρισδιάστατης εκτύπωσης και τις μηχανές κοπής λέιζερ και όλοι μαζί μαθαίνουν να σχεδιάζουν και να δημιουργούν ρακέτες του ping pong στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «3D printing και ping pong: ο αγώνας για ισότητα ξεκινάει στο σχολείο».

Στον «6ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Ανοιχτών Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση», μαθητές και μαθήτριες όλων των ηλικιών καλούνται να δημιουργήσουν έργα Τεχνητής Νοημοσύνης με τη χρήση ανοιχτών τεχνολογιών υλικού και λογισμικού, για την παραγωγή σχετικών ανοιχτών εκπαιδευτικών πόρων.

Το πρόγραμμα «Onassis Fab Library: το βιβλίο στον χρόνο» περιλαμβάνει με 4 διαδραστικά εργαστήρια, όπου οι συμμετέχοντες/-ουσες έρχονται σε επαφή με τις τέχνες και τις τεχνικές του βιβλίου. Μαθαίνουν να χαράζουν, να προστατεύουν, να διακοσμούν, πειραματίζονται με παραδοσιακά αλλά και σύγχρονα μηχανήματα και οραματίζονται το ψηφιακό μέλλον του βιβλίου χρησιμοποιώντας εφαρμογές Επαυξημένης Πραγματικότητας.

Στο πρώτο εργαστήριο, με τίτλο «Γνωρίζοντας την ιστορία της Τυπογραφίας στο εργαστήριο του “τελευταίου Γουτεμβέργιου”», οι μαθητές/-τριες βλέπουν από κοντά ένα αντίγραφο της Βίβλου του Γουτεμβέργιου, μαθαίνουν για τη σχέση της τυπογραφίας με την Επανάσταση του 1821, παρακολουθούν την πορεία μιας έκδοσης από την αρχή έως το τέλος, «εισέρχονται» στο τυπογραφείο του Νικόλαου Βοζίκη και, στο τέλος, παίρνουν μια μικρή σφραγίδα με το όνομά τους.

Ομοίως, στο εργαστήριο «Η ιστορία της χαρακτικής τέχνης: Από τα πρωτογράμματα στην Pop Art», μαθητές/-τριες Γυμνασίου και Λυκείου επισκέπτονται ένα εργαστήριο χαρακτικής, όπου καλλιτέχνες δείχνουν όλη τη διαδικασία δημιουργίας από το προσχέδιο έως το τύπωμα.

Στη συνέχεια, οι μαθητές/-τριες δημιουργούν το δικό τους χαρακτικό σχέδιο. Στο τρίτο εργαστήριο, με τίτλο «Ζωντανεύοντας την Ιστορία της Βιβλιοδεσίας μέσα από εφαρμογές Επαυξημένης Πραγματικότητας», οι μαθητές/-τριες κατασκευάζουν το δικό τους σημειωματάριο και έχουν παράλληλα την ευκαιρία να μάθουν την ιστορία αλλιώς, «ζωντανεύοντας» τα τυπογραφικά σήματα των Γιαννιωτών τυπογράφων Νικόλαου Γλυκύ, Νικόλαου Σάρου, Δημήτριου και Πάνου Θεοδοσίου και Ανδρέα Ιουλιανού μέσω κινητού τηλεφώνου ή τάμπλετ και της εφαρμογής Επαυξημένης Πραγματικότητας (AR), Artivive.

Τέλος, στο εργαστήριο «Διασώζοντας τη χάρτινη πολιτιστική κληρονομιά αιώνων σήμερα» μαθαίνουν για τους κινδύνους που ενέχει η κλιματική αλλαγή για τα αρχεία και τις βιβλιοθήκες, εξερευνούν τα υλικά κατασκευής των βιβλίων και των αρχειακών συλλογών (χαρτί, περγαμηνή, φωτογραφίες κ.λπ.), εξοικειώνονται με σύγχρονες τεχνικές προστασίας και κατασκευάζουν αποθηκευτικά μέσα για την προστασία αρχειακού υλικού και βιβλίων.

Στη «Ζωγραφήγηση: Ταξιδεύοντας με τα σύμβολα και τους μύθους της Χάρτας του Ρήγα», το σπάνιο αντίτυπο της Χάρτας δίνει για τέταρτη συνεχή χρονιά την αφορμή ώστε το μάθημα της Ιστορίας να γίνει παιχνίδι, συνδυάζοντας τη ζωγραφική, το θεατρικό παιχνίδι και τις νέες τεχνολογίες, διά ζώσης ή διαδικτυακά.

Αντίστοιχα, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη μεταμορφώνεται σε έναν χώρο ανοιχτό, «χωρίς τοίχους», παρέχοντας τη δυνατότητα σε μαθητές και μαθήτριες να συνδεθούν μέσω ψηφιακής πλατφόρμας ζωντανά για μία σχολική ώρα μαζί της, από κάθε μεριά της Ελλάδας και του κόσμου, ανακαλύπτοντας απρόσμενους θησαυρούς: παλιά βιβλία από την αρχή της τυπογραφίας, εκδόσεις πριν από την Ελληνική Επανάσταση και κείμενα Ευρωπαίων ταξιδιωτών που πέρασαν από ελληνικές πόλεις, χάρη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ζωντανές διαδικτυακές περιηγήσεις στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη».

Τα παιδιά του Δημοτικού μαθαίνουν το σώμα τους, αλλά και τον τρόπο που η δωρεά οργάνων αλλάζει τον κόσμο, μέσα από το εγκεκριμένο πρόγραμμα των «Οργανούληδων», το οποίο συμπεριλαμβάνεται στις δράσεις για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας του καθ’ ύλην αρμόδιου Υπουργείου.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Προστασία και συμπεριφορά στον Ψηφιακό Κόσμο: Μάθε να προστατεύεις την ιδιωτικότητά σου» μιλάει από μόνο του. Σε αυτό, οι μαθητές και οι μαθήτριες θα γνωρίσουν τις επιπτώσεις από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μέσω σχετικής εκπαιδευτικής ταινίας και διαδραστικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα, θα έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν για την ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο, να λάβουν συμβουλές και να λύσουν απορίες.

Τέλος, ο Σύνδεσμος Υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση συνεχίζει για τρίτη χρονιά τη συνεργασία του με τον οργανισμό The Tipping Point, στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Από τις μητροπόλεις του κόσμου στις σχολικές τάξεις της Ελλάδας»: υπότροφοι που τα κατάφεραν σε διεθνές επίπεδο «επισκέπτονται» ψηφιακά διάφορα σχολεία για να μεταφέρουν τις εμπειρίες τους, συμβάλλοντας στον επαγγελματικό προσανατολισμό των παιδιών.

Ενήλικες και εκπαιδευτικοί

Το πρόγραμμα «Εκπαιδεύομαι στον Αυτισμό: Ένα πρόγραμμα ευαισθητοποίησης στην εκπαίδευση παιδιών με ΔΑΦ υπό το πρίσμα της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς» σχεδιάστηκε με αφορμή την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση στο έργο του Εργαστηρίου Ειδικής Αγωγής και Συμβουλευτικής της Οικογένειας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Οι θεματικές του έχουν στόχο την επιμόρφωση ειδικών παιδαγωγών, θεραπευτών και επαγγελματιών ψυχικής υγείας, ώστε να μάθουν ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) κατά την ένταξή τους στο σχολικό πλαίσιο. Παράλληλα, με έμπνευση από τα 11 χρόνια υλοποίησης ου προγράμματος «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό», συνεχίζονται τα βιωματικά εργαστήρια που δίνουν σε κάθε ενδιαφερόμενο επαγγελματία τα απαραίτητα εργαλεία, ώστε να μπορεί να φέρει σε επαφή με τη μουσική μεικτές ομάδες παιδιών, με και χωρίς ΔΑΦ.

Τέλος, το ξεχωριστό πρόγραμμα «Στην καρδιά του Αυτισμού», τον Απρίλιο του 2024, αποσκοπεί να προετοιμάσει τα άτομα με ΔΑΦ κάθε ηλικίας να «πάνε στον γιατρό» για καρδιολογικές εξετάσεις: να αντιμετωπίσουν τον άγνωστο χώρο, την αναμονή, τα μηχανήματα, το άγγιγμα από γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό.

Επίσης, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση καλεί τους εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ένα ταξίδι γνώσης αφιερωμένο στην Τεχνητή Νοημοσύνη και στον τρόπο εφαρμογής της στη μαθησιακή διαδικασία. Σε μια σειρά από εργαστήρια, masterclasses και ομιλίες, με γενικό τίτλο «Η τεχνητή νοημοσύνη στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση», εξετάζονται η θέση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινότητα των μαθητών και των εκπαιδευτικών, ο ρόλος των αλγορίθμων, η μηχανική και η βαθιά μάθηση, τα νευρωνικά δίκτυα, αλλά και οι εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινότητα έξω από την τάξη.

Με στόχο, εξάλλου, οι «μεγάλοι» να κατανοήσουν τον ψηφιακό κόσμο των «μικρών», μειώνοντας έτσι το «ψηφιακό χάσμα γενεών», αλλά και να ενημερωθούν για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο, εγκαινιάζεται ένας νέος κύκλος εργαστηρίων με τίτλο «Μεγαλώνοντας παιδιά στην ψηφιακή εποχή», σε μια προσπάθεια να απαντηθούν ερωτήματα όπως: Πόσες ώρες βρίσκονται τα παιδιά μπροστά σε μια οθόνη; Τι είναι τα online challenges; Πώς επηρεάζεται η εικόνα που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους και την ψυχική τους υγεία;

Στο Onassis.org πρόκειται να προβληθούν τρία εκπαιδευτικά επεισόδια με στόχο την ευαισθητοποίηση και την εξοικείωση με έννοιες και πραγματικότητες που ορίζουν τη ζωή μας. Οι «Εκπαιδευτικές Τετάρτες: This is a Free Gender Zone» είναι ανοιχτές, ειλικρινείς, σύγχρονες και επιστημονικές συζητήσεις για την ταυτότητα, την έκφραση και τα χαρακτηριστικά φύλου.

Παράλληλα, με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Η Στέγη και οι ιδέες της ταξιδεύουν: This is a Free Gender Zone» η κουβέντα θα συνεχιστεί στην περιφέρεια, σε ένα ταξίδι με προορισμό τρεις πόλεις. Τέλος, για έκτη χρονιά, πανεπιστημιακοί και ερευνητές απ’ όλο τον κόσμο συναντιούνται στο «Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη» για να εξετάσουν το έργο του ποιητή, αυτή τη φορά από τη σκοπιά του θεάτρου, της περφόρμανς και της επιτελεστικότητας.

Ψηφιακά εκπαιδευτικά υλικά

Στην εκπαιδευτική πλατφόρμα «Classroom», εκπαιδευτικοί, ερευνητές, μαθητές, γονείς και φοιτητές μπορούν να αξιοποιήσουν το πλούσιο παιδαγωγικό υλικό: διαδικτυακά μαθήματα, διαδραστικά σεμινάρια, εκπαιδευτικά βίντεο, διδακτικά σενάρια, παρουσιάσεις, βιβλιογραφικές παραπομπές.

Στη μουσική συλλογή «Ένα παράθυρο μικρό», που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο σχολείο ή το σπίτι, ο μουσικοσυνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου και ο ποιητής Μιχάλης Γκανάς δημιούργησαν μελωδίες και στίχους για παιδιά́ με και χωρίς Διαταραχή́ Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ).

Το εγχειρίδιο «Στην καρδιά του αυτισμού» περιλαμβάνει 11 κοινωνικές ιστορίες, οι οποίες προετοιμάζουν το άτομο με ΔΑΦ αλλά και τους γονείς ή τους θεραπευτές που το συνοδεύουν στο νοσοκομείο να εξοικειωθούν με τη διαδικασία μιας καρδιολογικής εξέτασης. Αντίστοιχα, μέσα από ένα σύντομης έκτασης εκπαιδευτικό φυλλάδιο, το ευρύ κοινό θα ενημερωθεί για τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των ατόμων με ΔΑΦ.

Ομοίως, το εγχειρίδιο «Boarding pass στον αυτισμό» εξηγεί τα εμπόδια που μπορεί́ να αντιμετωπίσει ένα παιδί́ με ΔΑΦ, ειδικά μέσα σε ένα αεροδρόμιο ή αεροπλάνο, αλλά και το πώς μπορούν να το βοηθήσουν γονείς, θεραπευτές και το προσωπικό του αεροδρομίου. Τέλος, με στόχο την καλύτερη ενημέρωση του προσωπικού της Ελληνικής και της Δημοτικής Αστυνομίας σε όλη την Ελλάδα, διατίθεται εκπαιδευτικό υλικό χρήσιμο για όλες και όλους που θέλουν να μάθουν περισσότερα για τα άτομα με ΔΑΦ. Ένα μικρό φυλλάδιο, επιστημονικά τεκμηριωμένο, σε απλή γλώσσα, για να ενημερωθεί κανείς γύρω από τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των ανθρώπων με ΔΑΦ.

Οι δύο περιεκτικοί οδηγοί για τη «Θετική γονεϊκότητα» φιλοδοξούν να στηρίξουν τους γονείς στα πρώτα βήματα της κοινής πορείας με τα παιδιά τους: ο ένας αφορά τα ορόσημα της ανάπτυξης, με πρακτικές συμβουλές ενίσχυσης δεξιοτήτων και συμπεριφορών, και ο δεύτερος την ενίσχυση της σχέσης μεταξύ γονέα και παιδιού και τη θετική́ γονεϊκότητα.

Στην επετειακή έκδοση «Ο μικρός Ρήγας και τα μυστικά σύμβολα της Χάρτας», που υπογράφει η Λήδα Βαρβαρούση και η οποία συνοδεύεται από εφαρμογή Επαυξημένης Πραγματικότητας (AR), κρύβονται γρίφοι, σύμβολα και ιδέες, τα οποία καλούνται να ανακαλύψουν παιδιά 8 έως 12 ετών.

Με το ψηφιακό υλικό των «Οργανούληδων» (εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς, παιχνίδι αντιστοίχισης καρτών, 4 βίντεο, 6 φυλλάδια με παιχνίδια, Οδηγός Υγιεινής Ζωής), τα παιδιά μαθαίνουν για τη λειτουργιά των οργάνων του σώματος, τους τρόπους φροντίδας τους για μια υγιεινή́ ζωή́, καθώς και την αξία της δωρεάς οργάνων και της μεταμόσχευσης.

Το πρωτότυπο επιμορφωτικό́ υλικό́ για το Αρχείο και τη Βιβλιοθήκη Κ. Π. Καβάφη, «Ψηφιακά μαθήματα Αρχείου Καβάφη», συνδέει –σε 10 αυτοτελή ψηφιακά μαθήματα– τεκμήρια από ψηφιακές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, απαντώντας σε ερωτήματα, όπως: Διάβαζε Καβάφη ο Λόρενς της Αραβίας; Ήταν όντως ο ποιητής θαυμαστής του Σέρλοκ Χολμς;

Στο ψηφιακό υλικό με τα «Γιαννιώτικα τυπογραφικά σήματα», οι επισκέπτες μπορούν να κατεβάσουν τα αρχεία με τα τυπογραφικά σήματα των Γιαννιωτών τυπογράφων που με τα έργα τους συνέβαλαν στην πνευματική αναγέννηση της Ελλάδας. Επίσης, με τη χρήση της εφαρμογής Artivive, μέσω των κινητών τηλεφώνων, μπορούν να ζωντανέψουν στις οθόνες δικέφαλους αετούς, γοργόνες με δύο ουρές, άγριες μέλισσες και θυμωμένους γρύπες.

Αναμένεται, τέλος, η βιογραφία κινουμένων σχεδίων για τη μυθιστορηματική ζωή και το σπουδαίο έργο του γλύπτη Γιανούλη Χαλεπά, «Η ζωή και το έργο του Γιανούλη Χαλεπά μέσα από ένα animated video».

Δράσεις

Το πρόγραμμα «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό» απευθύνεται σε παιδιά́ 5–7 και 8–11 ετών και τους γονείς τους. Σε αυτά τα μουσικά εργαστήρια, «γλώσσα επικοινωνίας» γίνονται οι νότες, οι ήχοι και ο ρυθμός, ενώ το πιάνο ή το σαξόφωνο αποτελούν τα μέσα αυτής της επικοινωνίας.

Η νέα έκδοση του Ιδρύματος Ωνάση, «Αθανάσιος ο Ψαλίδας: “Αρχείου Λόγος”», με την επιστημονική επιμέλεια της Δρς. Ελένης Κουρμαντζή, γίνεται η αφορμή για τη διοργάνωση μιας ημερίδας, ώστε να αναδειχθεί το έργο του κορυφαίου Νεοέλληνα διαφωτιστή, Αθανάσιου Ψαλίδα, μέσα από χειρόγραφα και εκδόσεις του. Η πολυσχιδής προσωπικότητά του ξεδιπλώνεται μέσα από τεκμήρια της περιόδου 1786–1829, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τη φιλοσοφία του Ανθρωπισμού και τις ιδέες του Διαφωτισμού.

Φέτος, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αυτισμού στις 2 Απριλίου, ολόκληρος ο μήνας αφιερώνεται σε δράσεις με στόχο την αποδοχή και τη συμπερίληψη των ατόμων με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ). Πραγματοποιώντας για περισσότερα από δέκα χρόνια σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια, το Ίδρυμα Ωνάση συνεχίζει να αγκαλιάζει έμπρακτα τη διαφορετικότητα μέσω της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης.